Nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến là một trong số ít những người nghiên cứu về văn hóa Hà Nội công phu, nghiêm túc với niềm đam mê bất tận. 

Sau khi các đại lão nghiên cứu về Hà Nội ra đi như: Nhà Hà Nội học Nguyễn Vinh Phúc, nhà văn Giang Quân, Băng Sơn... những người như nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến đã tiếp nối, cần mẫn nghiên cứu, cho ra đời nhiều công trình về văn hóa Hà Nội, để mọi người hiểu hơn về những giá trị đang dần bị bồi lấp nếu không kịp thời gìn giữ. 

Danh hiệu "Công dân Thủ đô Ưu tú năm 2023" thực sự xứng đáng với sự lao động miệt mài của ông trong hàng chục năm qua.

Sáng tạo không mệt mỏi

Gặp nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến khi ông đang bận rộn cho việc ra mắt hai cuốn sách Hà Nội còn một chút này, Qua đêm ở nhà các Vua Nguyễn nhưng ông vẫn dành thời gian cho cuộc trò chuyện. Với dáng lãng tử, pha chút phong trần nhưng thật sự sâu sắc, ông chia sẻ về chuyện nghề, tình yêu dành cho Hà Nội, về những gì đã đi, thấy, kết tụ nên những công trình nghiên cứu. Dường như nghiên cứu về văn hóa Hà Nội, viết về Hà Nội là niềm đam mê của ông. Cùng với vốn kiến thức khổng lồ, góc cạnh nào cũng hiểu sâu, hiểu rộng khiến những tác phẩm của ông luôn được mọi người thán phục. Hàng chục năm qua, thứ quan tâm duy nhất của ông trong công việc là văn hóa Hà Nội, các vấn đề xã hội của Hà Nội.

Ông là người thành thạo trong nhiều lĩnh vực, từ khảo cứu, viết văn, kịch bản phim, làm báo đến nhân vật dẫn truyện trên truyền hình... Một con người "đa di năng", cộng với tinh thần trách nhiệm cao trong công việc và niềm say mê với văn hóa Hà Nội, ở lĩnh vực nào ông cũng thành công. Đến nay, không thể thống kê hết những công trình, sản phẩm ông đã nghiên cứu, viết về Hà Nội.

Tiêu biểu như các cuốn sách khảo cứu: Đi ngang Hà Nội, Đi dọc Hà Nội, Đi xuyên Hà Nội, 5678 bước chân quanh Hồ Gươm, Dọc ngang Ba Vì, Hà Nội còn một chút này, Chuyện quanh quanh Dâm Đàm; trong đó cuốn Đi ngang Hà Nội, Đi dọc Hà Nội được trao tặng Giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội năm 2012. Sách văn học về Hà Nội như: Lính Hà, Mong manh, Me Tư Hồng, Phần mềm tình yêu. Với kịch bản phim và lời bình, nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến tham gia làm khoảng 5 - 6 phim; trong đó ông thành công với kịch bản và lời bình phim Đảng bộ Hà Nội 90 năm hình thành và phát triển (dài 3 tập của Hãng phim Tài liệu Khoa học Trung ương) và kịch bản cùng lời bình phim Ký ức xưa (của Đài Truyền hình Hà Nội). Cả hai phim này đều đoạt giải cao của Liên hiệp Hội Văn học Nghệ thuật Hà Nội. Ngoài ra, ông còn tổ chức triển lãm Tôi kể chuyện này dịp kỷ niệm 40 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ trên không với các tác phẩm trưng bày là đồ dùng sinh hoạt làm từ xác máy bay Mỹ.

Bên cạnh đó, ông cũng có hàng vạn tác phẩm báo chí về Hà Nội và văn hóa Hà Nội. Hơn 30 năm làm báo, trong đó 28 năm ông làm báo Hà Nội Mới; sau đó, nhiều năm tham gia giữ chuyên mục Sống ở Hà Nội của báo An ninh Thủ đô, chuyên mục Hà Nội kim cổ khí báo Đời sống và Pháp luật, chuyên mục Chuyện Hà Nội ở VOV Giao thông và cộng tác các bài viết về văn hóa Hà Nội cho nhiều tờ báo. Ngoài ra, ông còn tham gia làm nhân vật dẫn chuyện cho các Đài, Trung tâm truyền hình của VTV, Hà Nội, Truyền hình Thông tấn, Nhân dân, truyền hình Công an nhân dân, VTC, VOV... Ông đã ba lần nhận được Giải thưởng báo chí Quốc gia và cả giải thưởng của thành phố Hà Nội.

Các tác phẩm của ông thể hiện sức sáng tạo không giới hạn. Ở bất cứ tác phẩm nào, dù là khảo cứu, văn học, kịch bản và lời bình phim hay là tác phẩm báo chí, ông đều viết cẩn thận, kỹ lưỡng với một tình yêu Hà Nội sâu sắc.

Những góc nhìn mới lạ

Dù không tự tạo một lối đi riêng, nhưng thực sự các tác phẩm của nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến, dù ở thể loại nào cũng mang một đặc trưng, cốt cách riêng. Một lối viết sâu sắc, tỉ mỉ, điềm tĩnh với khối kiến thức phong phú. Đặc biệt, nhiều tác phẩm của ông có sự cộng hưởng giữa tính nghiên cứu và ghi chép điền dã. Bởi thế, cố Giáo sư Phan Huy Lê từng nhận xét: "Hai tác phẩm Đi dọc Hà Nội và Đi ngang Hà Nội có lối viết kết hợp giữa hai thể loại khảo cứu và ghi chép điền dã, mở ra một cách viết mới về Hà Nội rất thú vị".

Quá trình nghiên cứu, sáng tác các tác phẩm về Hà Nội, nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến cho biết: "Cố gắng làm những thứ gì mà mọi người chưa biết hoặc ít biết, hay nhìn ở các góc độ khác nhau để thành phố đa chiều hơn, như vậy tính khách quan sẽ cao hơn. Vì thế, tất cả các tác phẩm viết về Hà Nội đều thể hiện rõ tình yêu Hà Nội".

Hà Nội là Kinh đô xưa và Thủ đô ngày nay nên có rất nhiều câu chuyện, vấn đề, các lớp văn hóa sau "đè" lớp văn hóa trước, "bồi lấp" lên nhau và khi gạt các lớp "cát" ra sẽ tìm thấy rất nhiều đề tài để viết. Dù nhìn dưới góc độ nào cũng quan trọng, song khi nhìn dưới góc độ ngày nay sẽ thấy các đề tài thú vị hơn, mang lại nhiều cảm xúc hơn. 

Theo nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến, tình yêu Hà Nội ở đây bao gồm cả những điều trong quá khứ và hiện tại, cả những cái hay và những điều chưa trọn vẹn. Bởi thế, các tác phẩm của ông không chỉ có những mảng màu đẹp mà có thể còn có những tồn tại trong cuộc sống mà thành phố cần giải quyết. Đó là, tình trạng ngập nước, ùn tắc giao thông, phố xá chật hẹp, khó khăn trong giải phóng mặt bằng…; hay cả những vấn đề trước đây mọi người né tránh như: các công trình Pháp tại Hà Nội, nay cũng được nhắc đến như một phần của di sản đô thị Hà Nội.

Một trong những vấn đề ông quan tâm nhất khi viết về Hà Nội đó là thị dân. Bởi theo ông, thị dân chính là linh hồn của đô thị. Trước đây, mọi người thường ít đề cập đến vấn đề thị dân mà chỉ tập trung đến đề tài văn hóa, kháng chiến, chống ngoại xâm. Nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến đã đi sâu vấn đề này. Đó là cuộc sống sinh hoạt, lối ứng xử, thú chơi, phong cách ăn mặc, đi lại… của thị dân. Vì thế, các tác phẩm của ông đều nổi bật lên "chất" người Hà Nội và văn hóa Hà Nội.

Dù đã nghỉ hưu nhiều năm nhưng với niềm đam mê với văn hóa Hà Nội, ông vẫn tiếp tục nghiên cứu, tìm hiểu, viết sách, viết báo, viết kịch bản phim, cộng tác với nhiều cơ quan khác. Tình yêu Hà Nội, văn hóa Thủ đô luôn thôi thúc ông đi và viết.