Chữ và nghĩa: Từ từ đã!

"Từ từ đã!", "Gượm đã!", "Uống nước đã!" là những câu quen thuộc được dùng trong giao tiếp khẩu ngữ tiếng Việt.
26/04/2023 07:54
PGS-TS Phạm Văn Tình

"Từ từ đã!", "Gượm đã!", "Uống nước đã!" là những câu quen thuộc được dùng trong giao tiếp khẩu ngữ tiếng Việt.

Đây là mấy đoạn đối thoại mà ta thường gặp:

* Hai mẹ con:

- Con ra ăn sáng rồi còn đi học.

- Con đánh răng đã!

* Hai bà thợ cấy:

- Gần trưa rồi. Ta cấy nốt thửa này nhé!

- Nghỉ cái đã!

* Hai người bạn:

- Cậu định bao giờ làm nhà?

- Chưa đâu! Lấy vợ đã!

"Đã" trong cấu trúc "A + đã" có nghĩa "cần phải làm điều A trước khi làm điều B". B là công việc, hành động mà ai đó cần thực hiện (ở ví dụ trên là đi học, cấy lúa, lấy vợ), nhưng công việc (được chấp nhận làm) này chỉ được thực hiện sau khi làm cho xong một công việc khác (mà người nói cho là nên làm, phải giải quyết trước): Ăn cơm đã! (Phải ăn cơm để có sức làm việc tiếp); Làm xong cốc bia đã! (Sẽ ăn, nhưng cứ phải uống hết cốc bia); Từ từ đã! (Việc gì mà phải vội, trước khi làm việc này hoặc trước khi cần phải tăng tốc thì hãy cứ nhẩn nha, từ từ (để làm một việc cần hơn).

Chữ và nghĩa: Từ từ đã! - Ảnh 1.

Tranh minh hoạ

Khi đưa ra phát ngôn "A đã", người nói có hàm ý: Việc B sẽ làm, nhưng chưa thực gấp lắm và để cho chu đáo, trọn vẹn, cần thiết phải làm việc A. Còn "từ từ" là một tính từ, chỉ sự "thong thả, chầm chậm".

Khi cô vợ nói với chồng "Anh nhớ cho con uống thuốc sáng nay nhé!" mà anh chồng nói "Từ từ đã!" thì như vậy, anh đồng ý việc cho con uống thuốc (như chỉ định, kẻo bệnh không thuyên giảm). Tuy nhiên, đằng sau phát ngôn "Từ từ đã!" (tạm trì hoãn việc cho con uống thuốc) có thể có những lý do, chẳng hạn: 1) để theo dõi thêm (con đang có dấu hiệu khác thường, không nên cho uống thuốc ngay, không lợi); 2. "anh" đang bận (trước sau thì con cũng uống đúng quy định, đừng lo); 3. thuốc này không đảm bảo (quá hạn hoặc bác sĩ kê đơn chưa chuẩn), v.v..

Sẽ có người nói rằng, "đã" là từ chỉ hành động đã qua, tức thời quá khứ; chẳng hạn: Nó đã đi Hà Nội; Cô ấy đã lấy chồng (và đã có con), Đội tuyển Việt Nam đã vào chung kết SEA Games; "Đã nghe gió ngày mai thổi lại/ Đã nghe hồn thời đại bay cao" (Tố Hữu)… Nhưng đây lại là vấn đề liên quan đến nét nghĩa khác của "đã" (ý quá khứ, phân biệt với "đang" chỉ hiện tại và "sẽ" chỉ tương lai).

Đa số giới Việt ngữ học đều cho rằng tiếng Việt không có phạm trù thời, dù rằng khi dùng với dụng ý nói về thời gian diễn ra của sự kiện nào đó. Các phó từ "đã, đang, sẽ" chỉ dùng với ý nhấn mạnh "sự tình A từng xảy ra, đang xảy ra và sẽ xảy ra".

Ví dụ, ta có câu: "Việt Nam đã, đang và sẽ ủng hộ Cuba" thì câu này có hàm ý khẳng định "(Nhân dân) Việt Nam từ trước đến nay và sau này nữa luôn luôn ủng hộ Cuba". Ngoài ra, "đã" còn thể hiện ý "hiện tượng đang nói đến xảy ra trước hiện tại hoặc trước một thời điểm nào đó được xem là mốc, trong quá khứ hoặc tương lai." (Từ điển tiếng Việt, Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng, 2020); ví dụ: Hai mươi tuổi mà cô ấy đã hai con; Tuần sau đã lập hạ rồi; Bảy năm nữa đã sang thập niên thứ tư của thế kỷ 21;…

Chỉ một hư từ "đã" thôi mà rắc rối hơn ta tưởng. Nếu chàng trai xưa nghe trả lời của cô gái trong mấy câu ca dao "Đêm trăng thanh anh mới hỏi nàng/ Tre non đủ lá đan sàng nên chăng?/ Đan sàng thiếp cũng xin vâng/ Tre vừa đủ lá non chăng hỡi chàng!" thì chàng sẽ ngầm hiểu ý của nàng là: "Em đồng ý nhận lời làm vợ chàng", nhưng "chàng cố gắng chờ đợi một thời gian nữa", vì theo lẽ thường, "tre non chưa thể đan sàng được" (chuyện hai ta chưa tới độ chín cần thiết).

Chuyện chúng mình sẽ xong thôi

"Từ từ đã" mọi việc rồi sẽ qua

Tin cùng chuyên mục

Tác giả Ruby Nguyen ra mắt sách "Khai vấn trong từng hơi thở"

Tác giả Ruby Nguyen ra mắt sách "Khai vấn trong từng hơi thở"

"Khai vấn trong từng hơi thở" là cuốn sách thứ hai của tác giả Ruby Nguyen, do Nhà xuất bản Hà Nội và Thái Hà Books ấn hành.

"Khúc quân hành vang mãi non sông" kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam

"Khúc quân hành vang mãi non sông" kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam

Đài PT-TH Hà Nội tổ chức chương trình nghệ thuật chính luận đặc biệt mang tên "Khúc quân hành vang mãi non sông" vào 22/12 tại sân Đoan Môn, khu Bảo tồn Di sản Hoàng thành - Thăng Long.

Nhà văn Phương Trinh: "Đưa những điều gan ruột vào trang viết"

Nhà văn Phương Trinh: "Đưa những điều gan ruột vào trang viết"

"Biến mất" khá lâu trong làng văn, mới đây, nhà văn Phương Trinh - cây bút có dấu ấn trong văn học thiếu nhi - xuất hiện trở lại trong những sách "Bài tập thực hành tiếng Việt", lớp 4 và 5 (NXB Giáo dục).

Chữ và nghĩa: Đường chim bay

Chữ và nghĩa: Đường chim bay

"Đường chim bay" là một danh từ đã có trong một số cuốn từ điển tiếng Việt. "Từ điển tiếng Việt" (Hoàng Phê chủ biên, Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng, 2020) định nghĩa là "đường thẳng, là khoảng cách ngắn nhất giữa 2 điểm xa nhau".

Đầu tư 170 tỷ đồng trùng tu di tích Hiền Lương-Bến Hải và Thành cổ Quảng Trị

Đầu tư 170 tỷ đồng trùng tu di tích Hiền Lương-Bến Hải và Thành cổ Quảng Trị

UBND tỉnh Quảng Trị đã quyết định phê duyệt Dự án “Công viên Thống nhất tại khu di tích quốc gia đặc biệt đôi bờ Hiền Lương - Bến Hải” và Dự án “Khu di tích quốc gia đặc biệt Thành cổ Quảng Trị và những địa điểm lưu niệm sự kiện 81 ngày đêm chiến đấu, bảo vệ Thành cổ Quảng Trị".

Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì Hội nghị tổng kết năm 2024, triển khai nhiệm vụ ngành VH,TT&DL năm 2025

Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì Hội nghị tổng kết năm 2024, triển khai nhiệm vụ ngành VH,TT&DL năm 2025

Hội nghị trực tiếp kết hợp trực tuyến tổng kết công tác năm 2024 và triển khai nhiệm vụ trọng tâm năm 2025 của ngành văn hóa, thể thao và du lịch kết nối trực tuyến với 772 điểm cầu trên toàn quốc.

Để công nghiệp văn hóa Việt Nam cất cánh (kỳ 1): Chuyển biến tích cực, nhưng chưa xứng tầm

Để công nghiệp văn hóa Việt Nam cất cánh (kỳ 1): Chuyển biến tích cực, nhưng chưa xứng tầm

Vừa qua, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tổ chức Hội nghị triển khai Chỉ thị 30/CT-TTg ngày 29/8/2024 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam.

Đầu tư và tài trợ cho văn hóa (kỳ 2& hết): Học gì từ kinh nghiệm của thế giới?

Đầu tư và tài trợ cho văn hóa (kỳ 2& hết): Học gì từ kinh nghiệm của thế giới?

Một mẫu số chung trên thế giới: Các quốc gia phát triển về văn hóa luôn có những mô hình đầu tư và tài trợ thành công cho lĩnh vực văn hóa, tạo ra sự phát triển bền vững cho cộng đồng.

Tin mới nhất

Độc đáo khu phố bao cấp của Hà Nội được tái hiện trong "Đêm Trúc Bạch"

Độc đáo khu phố bao cấp của Hà Nội được tái hiện trong "Đêm Trúc Bạch"

Lần đầu tiên tại Hà Nội, một không gian với bối cảnh là một khu phố cổ Hà Nội với các toa tàu điện, các cửa hàng bách hóa… gợi nhớ cho người dân Thủ đô và du khách về ký ức của "thời bao cấp", một trong những thời kỳ đặc biệt của đất nước.

Đêm Trúc Bạch: Điểm đến của một Hà Nội quyến rũ, sâu lắng và đậm chất thơ

Đêm Trúc Bạch: Điểm đến của một Hà Nội quyến rũ, sâu lắng và đậm chất thơ

Đêm Hà Nội với sự lung linh của ánh đèn và hơi thở lịch sử qua từng góc phố, là một mô hình độc đáo, giúp du khách khám phá một Hà Nội rất khác - một Hà Nội quyến rũ, đậm chất thơ và sâu lắng.

Bí ẩn những địa điểm được cho là cánh cổng dẫn tới thế giới khác đến nay vẫn chưa có lời giải

Bí ẩn những địa điểm được cho là cánh cổng dẫn tới thế giới khác đến nay vẫn chưa có lời giải

Những nơi này đều có nhiều truyền thuyết bí ẩn xoay quanh và được cho là có thể dẫn lối cho người trần sang thế giới bên kia.

TP.HCM được Giải thưởng Du lịch thế giới chọn làm nơi trao giải

TP.HCM được Giải thưởng Du lịch thế giới chọn làm nơi trao giải

World Travel Awards chọn TP.HCM là địa điểm tổ chức Lễ trao giải thưởng khu vực châu Á và châu Đại Dương năm 2022.

The Bubble Tea Factory: Bảo tàng trà sữa độc nhất vô nhị của đảo quốc Singapore

The Bubble Tea Factory: Bảo tàng trà sữa độc nhất vô nhị của đảo quốc Singapore

Đảo quốc sư tử Singapore hiện đang thu hút với địa điểm dành cho các tín đồ của trà sữa và những viên trân châu ngọt ngào, cũng như những ai ưa khám phá. Đó là bảo tàng trà sữa trân châu đầu tiên tại Đông Nam Á

Cầu cảng đẹp như Hawai ở Hải Tiến khiến giới trẻ mê mệt, đã đến là phải check-in

Cầu cảng đẹp như Hawai ở Hải Tiến khiến giới trẻ mê mệt, đã đến là phải check-in

Với vẻ đẹp hoang sơ của biển cùng kiến trúc độc đáo, cầu cảng Hải Tiến thuộc Khu du lịch Hải Tiến (Hoằng Hóa) hiện đang là điểm check-in khiến giới trẻ mê mệt.

Lái xe ô tô du Xuân và những lưu ý không thể bỏ qua

Lái xe ô tô du Xuân và những lưu ý không thể bỏ qua

Những chuyến du xuân vui và hoàn hảo ai cũng mong muốn, tuy nhiên nó sẽ mất hứng và không trọn vẹn khi gặp những phiền toái đột xuất xảy ra trên đường.

Những lễ hội khó lòng bỏ qua đầu Xuân Kỷ Hợi

Những lễ hội khó lòng bỏ qua đầu Xuân Kỷ Hợi

Đến hẹn lại lên. Tháng Giêng âm lịch hàng năm là tháng của rất, rất nhiều các lễ hội ở Việt Nam trong đó có những lễ hội đáng chú ý, thu hút mối quan tâm của đông đảo dân chúng cũng như du khách gần xa.

Những địa danh Tây Bắc nhất định phải phượt đầu năm

Những địa danh Tây Bắc nhất định phải phượt đầu năm

Từ nhiều năm nay, với đặc thù về cảnh quan trong dịp Tết, Tây Bắc luôn là điểm hẹn lý tưởng để các phượt thủ tìm đến

Đến Chiang Mai, trải nghiệm một Thái Lan thật khác

Đến Chiang Mai, trải nghiệm một Thái Lan thật khác

Đến Thái Lan, nếu đã quá quen với Bangkok và Pattaya náo nhiệt phố thị, Phuket với những bãi biển cát trắng trải dài, thì Chiang Mai sẽ cho du khách một trải nghiệm khác biệt.