Tại vùng đầu nguồn sông Đà, dưới chân những dãy núi hùng vĩ của Tây Bắc, người Si La – một trong 14 dân tộc ít người tại Việt Nam vẫn gìn giữ nguyên vẹn bản sắc văn hóa độc đáo.

Dù chỉ có dân số dưới 1.000 người, họ đóng vai trò quan trọng trong bức tranh đa sắc của các dân tộc Việt Nam. Văn hóa Si La là sự hòa quyện giữa tín ngưỡng, nghệ thuật, phong tục tập quán và đời sống thường nhật, tất cả tạo nên một sắc thái riêng biệt.

Người Si La nói tiếng của mình, thuộc ngữ hệ Tạng-Miến, nhưng không có chữ viết. Các câu chuyện cổ tích, thần thoại, dân ca, và tục ngữ của họ phản ánh đời sống và lịch sử dân tộc, được truyền miệng từ thế hệ này sang thế hệ khác. Nghệ nhân Hù Cố Xuân chia sẻ: "Người Si La có câu ‘Khọ khuê a tó mà mừ, tùy nhị à na số ứm mà mừ’, nghĩa là ‘Chim cu không thay gà nhà, gốc cây không thể thay người’, để nhắc nhở nhau về tình thân và nghĩa vụ gia đình."

Người Si La – một trong 14 dân tộc ít người tại Việt Nam

Bản sắc văn hóa đậm đà

Trong nghệ thuật trình diễn, người Si La nổi bật với các điệu múa như múa tra hạt, múa giã gạo, múa gùi, thường sử dụng các vật dụng lao động làm đạo cụ. Đội văn nghệ của bản Seo Hai được Nghệ nhân Hù Thị Xuân dẫn dắt đã giành được nhiều giải thưởng, góp phần bảo tồn nét đẹp văn hóa. Những nhạc cụ như đàn và sáo mộc mạc, không cần nốt nhạc, mà chỉ truyền lại bằng kinh nghiệm, cũng góp phần tạo nên âm thanh đặc trưng của họ.

Trang phục và tín ngưỡng độc đáo

Phụ nữ Si La nổi bật với trang phục màu chàm, đặc biệt là chiếc khăn đội đầu mang ý nghĩa biểu trưng. Người có chồng đội khăn đen, trong khi thiếu nữ đội khăn trắng. Theo Nghệ nhân Hù Cố Xuân, chiếc khăn cưới "dơ phừ" là kỷ vật linh thiêng, do mẹ chồng chuẩn bị, tượng trưng cho sự chuyển giao vai trò từ con gái sang phụ nữ gia đình.

Trong tín ngưỡng, người Si La tổ chức nhiều nghi lễ gắn với thiên nhiên và đời sống, như lễ cúng bản trước mùa vụ hay Tết Ô Xị Chờ diễn ra vào cuối tháng Chạp. Các món ăn cúng tế, như thịt sóc – con vật được xem là kết nối tâm linh với tổ tiên – mang ý nghĩa sâu sắc. Ông Pờ Chà Nhau, Bản Sì Thâu Chải, xã Can Hồ, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu nhấn mạnh: "Ngày xưa, chưa có lợn gà, chúng tôi chỉ có sóc để cúng tổ tiên. Đến nay, chúng tôi vẫn giữ tục lệ này để nhớ về nguồn cội."

Nét đẹp văn hóa của người Si La ở Lai Châu

Ẩm thực đặc sắc và nghề thủ công khéo léo

Người Si La khéo léo trong việc đan lát, từ gùi, nong, nia đến các vật dụng tinh xảo như ghế mây và giỏ đựng cơm. Họ chọn tre, nứa với kỹ thuật đơn giản nhưng bền chắc, tạo ra những sản phẩm gắn bó mật thiết với đời sống. Đan lát không chỉ là công việc mưu sinh mà còn là nghệ thuật lưu giữ ký ức của dân tộc.

Ẩm thực của người Si La phản ánh sự hài hòa với thiên nhiên và nét độc đáo trong văn hóa dân tộc. Với nguồn thực phẩm chính từ sông Đà, họ chế biến các món ăn từ cá, tôm, cua suối kết hợp cùng rau củ tự trồng trong vườn nhà. Gia vị đặc trưng như mắc khén, hạt dổi mang lại hương vị đặc sắc cho các món ăn.

Trong bữa cơm thường ngày, người Si La ăn cơm tẻ, thức ăn chế biến đơn giản, đậm chất mộc mạc. Đặc biệt, các món ăn trong dịp lễ, Tết, như món xôi bó phón, thịt sóc, hay cỗ cúng tổ tiên, được chuẩn bị cầu kỳ và mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Mỗi món ăn tượng trưng cho một giá trị truyền thống, như thịt sóc thể hiện sự nhanh nhẹn, cua và cá biểu trưng cho sự gắn bó với nước.

Ẩm thực không chỉ là nhu cầu sống mà còn là sợi dây kết nối gia đình, cộng đồng người Si La. Dù đơn giản hay cầu kỳ, mỗi bữa ăn đều là dịp để quây quần và truyền dạy những giá trị truyền thống qua từng thế hệ.

Chung tay gìn giữ hốt cốt người Si La

Dưới áp lực của hiện đại hóa, văn hóa Si La đứng trước nguy cơ mai một. Tiếng Si La, không có chữ viết, ngày càng ít người sử dụng. Nhiều phong tục truyền thống dần bị lãng quên. Tuy vậy, người Si La không ngừng nỗ lực giữ gìn bản sắc, với sự hỗ trợ của các chương trình bảo tồn văn hóa địa phương.

Ông Pờ Chà Nhau chia sẻ: "Chúng tôi luôn dạy con cháu nhớ về ngôn ngữ, các nghi lễ, và phong tục của dân tộc. Bởi đó là linh hồn của người Si La." Sự chung tay của cộng đồng và chính quyền địa phương sẽ là chìa khóa giúp văn hóa Si La trường tồn.

Giữa núi rừng Tây Bắc, người Si La vẫn tỏa sáng với bản sắc văn hóa riêng biệt. Họ là minh chứng cho sức mạnh và vẻ đẹp của sự đa dạng trong cộng đồng dân tộc Việt Nam. Việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Si La không chỉ là trách nhiệm của người dân nơi đây mà còn là nhiệm vụ chung của cả đất nước, để những nét đẹp ấy mãi mãi là niềm tự hào của dân tộc Si La, và góp phần tạo nên nền văn hóa phong phú, đa dạng và đậm đà bản sắc của Việt Nam.