Theo quan niệm dân gian Việt Nam, 23 tháng Chạp là ngày Tết ông Công ông Táo. Dịp này, mỗi gia đình thường chuẩn bị mâm cúng ông Công ông Táo.

Mỗi năm, đến ngày  23 tháng Chạp ông Công ông Táo, người dân làm lễ, đặt mâm cúng ông Công tại ban thờ tổ tiên, mâm cúng ông Táo thường được đặt ở khu vực bếp của gia chủ.

GS.TS Vũ Gia Hiền, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Văn hoá Du lịch, cũng cho rằng, ông Công, ông Táo là 2 vị thần khác nhau. Khi làm lễ cúng ông Công ông Táo, gia chủ phải đặt mâm cúng ở 2 nơi. Cụ thể, người dân cần đặt mâm cúng ông Công tại ban thờ tổ tiên, mâm cúng ông Táo tại khu bếp.

Ở miền Bắc, mọi người thường cúng ông Công ông Táo từ khoảng 20 tháng Chạp và muộn nhất là trước 12h trưa ngày 23 tháng Chạp. Người miền Bắc quan niệm, sau 12h trưa ngày 23 tháng Chạp là ông Táo đã về chầu trời.

Chuẩn bị mâm cúng ông Công ông Táo

Lễ vật cúng ông Táo ở miền Bắc thông thường gồm: vàng mã, cá chép, bộ mũ, áo của các Táo, xôi, chè… hoặc làm cả mâm cơm cúng đủ món: gà luộc, canh măng, thịt đông, hành muối…

Sự khác biệt trong đồ lễ cúng của miền Bắc so với 2 miền còn lại đó là người miền Bắc thường cúng cá chép sống, hoặc cá chép giấy với số lượng khác nhau. Nếu là cá chép sống, sau khi cúng xong người dân sẽ mang ra sông, suối phóng sinh, còn nếu là cá chép giấy thì cúng xong sẽ đốt.

Về mâm cúng ông Công, ông Táo, nhà nghiên cứu Phạm Đình Hải cho rằng, các gia đình nên chuẩn bị đủ đủ xôi, cơm canh, rượu nước, vàng mã, cau trầu, thịt gà, thịt lợn và hoa quả...

Đặc biệt, nên có một đĩa bánh kẹo (bánh mật, kẹo mạch nha, kẹo lạc, kẹo vừng, kẹo kéo...) hoặc một bát mật mía. Theo quan niệm dân gian, mục đích là để Táo quân về chầu Ngọc hoàng "ngọt giọng" tấu báo những điều tốt đẹp, Ngọc hoàng ban phúc lành cho gia đình trong năm mới.

Đồ mã phải có 3 bộ mũ áo, hài; một hoặc 3 con cá chép. Theo sách Việt Nam phong tục của Phan Kế Bính: "Mua hai mũ ông, một mũ bà để thờ và mua con cá chép để làm ngựa cho Táo quân lên chầu trời".

Một số địa phương khu vực Bắc Trung bộ không dùng canh trong lễ cúng Táo quân, vì sợ ba ông Táo (ba ông đầu rau) do đắp bằng đất sét sẽ bị "thũng" chân.

Theo GS. Trần Lâm Biền - nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, mâm cúng ông Công ông Táo không cần thiết phải quá sang trọng, mâm cao cỗ đầy hay cúng bái những món vàng mã đắt tiền.

Hiện có gia đình đốt nhiều vàng mã, có cả điện thoại iPhone giấy, xe ôtô giấy, sắm cá chép quý, đắt tiền với hy vọng lễ vật càng nhiều thì càng thiêng. Nhà nghiên cứu Trần Lâm Biền cho rằng việc làm này không chỉ tốn kém tiền của mà còn ảnh hưởng rất lớn đến môi trường sống.

Theo ông, khi cúng ông Công ông Táo, quan trọng nhất là sự thành tâm kính cẩn khi hành lễ. Trước khi làm cỗ cúng, các gia đình nên dọn dẹp nhà cửa, ban thờ cho gọn gàng, sạch sẽ.

Văn khấn Nôm lễ Táo quân hàng năm

Kính lạy ngài bản gia Đông Trù tư mệnh Táo phủ thần quân!

Kính lạy các ngài bản gia thần linh, thổ địa, thành hoàng bản thổ, ngũ phương ngũ lộ long mạch tài thần, ngũ phương ngũ thổ phúc đức chính thần, bản gia chấp sự chư vị tôn thần!

Tiến chủ con là: (tên ông bà cha mẹ, con cháu...) đồng gia đẳng.

Hôm nay là ngày ngài Đông Trù tư mệnh Táo phủ thần quân về trời phụng mệnh Ngọc đế. Tiến chủ chúng con thành tâm sửa biện hương hoa phẩm vật, xiêm hài áo mũ, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, dâng hiến tôn thần, đốt nén tâm hương dốc lòng bái thỉnh.

Chúng con kính mời:

Ngài Đông Trù tư mệnh Táo phủ thần quân giáng lâm trước án, thụ hưởng lễ vật.

Kính mời các ngài bản gia thần linh, thổ địa, thành hoàng bản thổ, ngũ phương ngũ lộ long mạch tài thần, ngũ phương ngũ thổ phúc đức chính thần, bản gia chấp sự chư vị tôn thần đồng tọa, thụ hưởng lễ vật.

Tuân theo lệ cũ, ngài Đông Trù tư mệnh Táo phủ thần quân là chủ Ngũ Tự. Cúi xin ngài soi xét lòng trần, gia ban phúc lộc. Trong năm gia đình chúng con có những sai phạm, lỗi lầm gì xin tôn thần gia ân châm chước (đến đây gia chủ có thể bộc bạch những điều tốt - xấu của gia đình, nhận lỗi, sám hối, hứa sửa đổi). Ngài về trời chầu Ngọc đế, tấu xin Ngọc đế gia ân ban phước, phù hộ toàn gia chúng con trai gái trẻ già được an ninh khang thái!

Chúng con xin giải bày tấm lòng thành thực. Cúi xin các vị thần minh chứng giám!

Cẩn cáo, thượng hưởng!

* Bài viết mang tính tham khảo.