Chữ và nghĩa: Lợn chuồng chái, gái cửa buồng

Câu tục ngữ có hai vế điệp và đối nhau (lợn chuồng chái/ gái cửa buồng). Mỗi vế là một danh ngữ (ngữ mở rộng có danh từ làm trung tâm). Người đọc sẽ ngạc nhiên lấy làm lạ là 2 đối tượng đem ra bàn ở đây lại là “lợn” và “gái”.
02/11/2022 06:58

Câu tục ngữ có hai vế điệp và đối nhau (lợn chuồng chái/ gái cửa buồng). Mỗi vế là một danh ngữ (ngữ mở rộng có danh từ làm trung tâm). Người đọc sẽ ngạc nhiên lấy làm lạ là 2 đối tượng đem ra bàn ở đây lại là “lợn” và “gái”.

Chữ và nghĩa: Vợ tôi, con gái, đàn bà, nữ nhi

Chữ và nghĩa: Vợ tôi, con gái, đàn bà, nữ nhi

Hai câu ca dao “Nửa đêm, giờ Tý, canh ba/ Vợ tôi, con gái, đàn bà, nữ nhi” có thể nhiều người đã biết, hoặc có thể chưa từng nghe. Nhưng dù là người đã biết hoặc chưa biết, đều thấy ngạc nhiên khi cảm nhận. Có điều gì đặc biệt ở đây nhỉ?

Xem chuyên đề "Chữ và nghĩa" TẠI ĐÂY

Đem một cô gái (người thuộc phái đẹp, rất đáng trân trọng) để so sánh với “lợn” (một loại gia súc thuộc bộ guốc chẵn, mõm dài và vểnh, được nuôi lấy thịt và mỡ) quả là không lịch sự chút nào. Nhưng dân gian hình như muốn đem hai sự tình để nhận định một vấn đề, được cho là có nét gì đó tương đồng.

“Chái” ở đây là gì nhỉ? Đây là một “gian nhỏ lợp một mái, tiếp vào đầu hồi” mỗi ngôi nhà một tầng, cấp 4. Ở nông thôn xưa, vì điều kiện kinh tế, vật chất khó khăn, người ta thường làm nhà bằng các vật liệu đơn giản, sẵn có (cột kèo bằng xoan, tre, luồng; kèo, rui mè bằng tre; mái lợp bằng rạ hoặc lá tranh, lá cọ; tường trát vách hoặc đắp đất…). Nhà nghèo, ít người thì làm một gian hai chái, nhà khá hơn làm ba gian hai chái. Hai chái đầu hồi có mái chảy thấp xuống (so với nóc nhà). Làm thế tiết kiệm được nguyên vật liệu và tạo được sự kín đáo, chắc chắn, chống bão gió tốt hơn.

Chuồng chái là “gian chái làm liền ngay bên đầu hồi dãy chuồng nhốt gia súc”. Đó là gian có phần tách biệt, thường đón nhận được nhiều ánh sáng, thông thoáng, vì vậy mà nhốt gà lợn vào đó giúp cho người nuôi dễ quan sát. Chuồng chái hẹp, thường nhỏ hơn các gian khác, con gà, con lợn (heo) nhốt vào nom cũng to hơn, béo hơn, ấn tượng hơn.

Người ta nuôi lợn không chỉ lấy thực phẩm (thịt) phục vụ tự cấp tự túc mà còn để bán lấy lãi, chi dùng cho nhiều việc khác. Ở nhiều nơi, chuồng nuôi lợn được đầu tư, gia cố công phu: rộng rãi, chắc chắn, thoáng mát, sạch sẽ. Vì thế mới có câu tục ngữ “Ở chuồng heo còn hơn theo quê vợ” (Thà nằm chuồng lợn (tuy không được tử tế, sang trọng gì) còn hơn chịu cảnh “chó nằm gầm chạn” (ở rể nhà bố vợ, mất tự do, khổ trăm bề).

Chú thích ảnh
Tranh minh họa. Nguồn: Internet

Còn “gái cửa buồng” là một ngữ đoạn mô tả hình ảnh một cô gái nào đó đứng thấp thoáng ở cửa buồng (không gian của nhà được ngăn riêng ra cho kín đáo, riêng biệt trong ngôi nhà mình). Hẳn cô gái này còn trẻ, đang độ kén chồng nên thường không được tự nhiên, thoải mái trong các hành động (đi lại, nói năng khi có người lạ).

Về câu tục ngữ “Lợn chuồng chái, gái cửa buồng”, Nguyễn Đức Dương (trong “Từ điển tục ngữ Việt”, NXB Tổng hợp TP.HCM, 2010) giải thích là “Lợn được thả ở các gian chuồng chái thì con nào trông cũng bắt mắt; con gái mà chỉ nhìn thấy thấp thoáng ở cửa buồng thì cô nào trông cũng xinh hơn”.

Vế 1 (lợn chuồng chái) ta đã rõ rồi (nhốt lợn vào chuồng chái sẽ tạo ra ưu thế cho lợn khi quan sát, gia chủ sẽ thuận lợi trong việc mua bán). Theo ý đó mà suy thì vế 2 (gái (thấp thoáng) cửa buồng) cũng tự tạo nên một ưu thế riêng về hình thể. Con gái nhà ai đó, chưa chồng (hoặc cô dâu mới về nhà chồng) thường hay thẹn thùng e ấp, không bạo dạn khi khách khứa đến nhà, phải ngồi trong buồng rồi đôi lần đi qua đi lạichào hỏi, rót nước, mời trầu. Bóng cô nàng “lúc mờ lúc ảo” sẽ tạo nên một hình ảnh hấp dẫn với mọi người, nhất là cánh đàn ông. Nhan sắc cô qua “cặp mắt si tình” sẽ được nhân lên gấp bội nhờ cảnh “Bóng nga thấp thoáng dưới mành” đó.

Ngày nay, lợn nuôi tại gia đã giảm. Nhà cấp 4 với hai chái gần như ít xây dựng. Cảnh “lợn nhốt chuồng chái” cũng vì thế mà ít đi nhiều. Còn các cô thôn nữ cũng chẳng còn nhờ đến “cửa buồng e lệ” mà tạo dáng cho mình nữa. Câu tục ngữ chỉ còn là dấu ấn một thời đang dần đi vào xa vắng.

“Một bên lợn, một bên nàng

Đó là hình ảnh cho chàng kén duyên”

PGS-TS Phạm Văn Tình

Tin cùng chuyên mục

Chào tuần mới: 'Vaccine' cho tin giả

Chào tuần mới: 'Vaccine' cho tin giả

Câu chuyện về vấn đề tin giả, tin xấu, tin độc đã “đốt nóng” dư luận cuối tuần qua khi xuất hiện trên nghị trường của kỳ họp Quốc hội thứ 4, khóa XV.

Tản văn cuối tuần: Núi rừng lên tiếng

Tản văn cuối tuần: Núi rừng lên tiếng

Cuộc ra mắt lần đầu tại Thủ đô của 6 họa sĩ Bắc Kạn trong đó ba họa sĩ người Tày, Nùng, còn ba người Kinh. Hai họa sĩ Trần Giang Nam, nhà giáo, Trần Ngọc Kiên công tác Hội.

Thư gửi robot citizen: Niềm vui ngắn chẳng tày gang

Thư gửi robot citizen: Niềm vui ngắn chẳng tày gang

Sophia mến! Đôi khi tôi nghĩ cái thế giới robot của Sophia thật đơn giản biết bao vì không tồn tại giới tính, màu da, tuổi tác, giàu nghèo…

Góc nhìn 365: Hi vọng từ… bia đá

Góc nhìn 365: Hi vọng từ… bia đá

Ngày 8/11 tới, cuộc triển lãm “Bia đá kể chuyện” tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám Hà Nội sẽ kết thúc, khép lại đúng một tháng trưng bày đáng chú ý về câu chuyện của những tấm bia đá ở đây.

Góc nhìn 365: Số hóa 'di sản' điện ảnh

Góc nhìn 365: Số hóa 'di sản' điện ảnh

Những bảo vật quốc gia cần được số hóa để giới thiệu cùng khán giả qua các thiết bị công nghệ, thay vì mãi lưu trữ trong kho. Các di tích, danh thắng cũng cần được số hóa về hình ảnh.

Chào tuần mới: Lỗi không phải ở hoa sữa

Chào tuần mới: Lỗi không phải ở hoa sữa

Ở Việt Nam, hiếm có loài cây nào gây “chia rẽ nhân tâm” hơn loài hoa sữa. Dẫu có cái tên gợi hương tinh khôi, thơ ngây, hoa sữa thật không dễ chịu gì cho những người vốn không ngửi nổi mùi hương ấy, thậm chí là dị ứng phấn hoa, hoặc những cơn đau đầu, chóng mặt.

Tản văn cuối tuần: Bắt cá mùa lũ

Tản văn cuối tuần: Bắt cá mùa lũ

Hôm qua vào Huế được bạn chiêu đãi bữa nhậu trong đó có món đặc sản canh chua cá ngạnh sông Hương. Đúng là tôi chưa từng bắt gặp loài cá này, nói gì được ăn.

Thư gửi robot citizen: Danh họa và biến đổi khí hậu

Thư gửi robot citizen: Danh họa và biến đổi khí hậu

Sophia thân mến! Còn nhớ cách đây ít lâu, tôi có viết thư chúc mừng thế giới AI của Sophia vì đã “vẽ” ra được những bức tranh thắng được cả tranh do con người vẽ.

Tin mới nhất

Độc đáo khu phố bao cấp của Hà Nội được tái hiện trong "Đêm Trúc Bạch"

Độc đáo khu phố bao cấp của Hà Nội được tái hiện trong "Đêm Trúc Bạch"

Lần đầu tiên tại Hà Nội, một không gian với bối cảnh là một khu phố cổ Hà Nội với các toa tàu điện, các cửa hàng bách hóa… gợi nhớ cho người dân Thủ đô và du khách về ký ức của "thời bao cấp", một trong những thời kỳ đặc biệt của đất nước.

Đêm Trúc Bạch: Điểm đến của một Hà Nội quyến rũ, sâu lắng và đậm chất thơ

Đêm Trúc Bạch: Điểm đến của một Hà Nội quyến rũ, sâu lắng và đậm chất thơ

Đêm Hà Nội với sự lung linh của ánh đèn và hơi thở lịch sử qua từng góc phố, là một mô hình độc đáo, giúp du khách khám phá một Hà Nội rất khác - một Hà Nội quyến rũ, đậm chất thơ và sâu lắng.

Bí ẩn những địa điểm được cho là cánh cổng dẫn tới thế giới khác đến nay vẫn chưa có lời giải

Bí ẩn những địa điểm được cho là cánh cổng dẫn tới thế giới khác đến nay vẫn chưa có lời giải

Những nơi này đều có nhiều truyền thuyết bí ẩn xoay quanh và được cho là có thể dẫn lối cho người trần sang thế giới bên kia.

TP.HCM được Giải thưởng Du lịch thế giới chọn làm nơi trao giải

TP.HCM được Giải thưởng Du lịch thế giới chọn làm nơi trao giải

World Travel Awards chọn TP.HCM là địa điểm tổ chức Lễ trao giải thưởng khu vực châu Á và châu Đại Dương năm 2022.

The Bubble Tea Factory: Bảo tàng trà sữa độc nhất vô nhị của đảo quốc Singapore

The Bubble Tea Factory: Bảo tàng trà sữa độc nhất vô nhị của đảo quốc Singapore

Đảo quốc sư tử Singapore hiện đang thu hút với địa điểm dành cho các tín đồ của trà sữa và những viên trân châu ngọt ngào, cũng như những ai ưa khám phá. Đó là bảo tàng trà sữa trân châu đầu tiên tại Đông Nam Á

Cầu cảng đẹp như Hawai ở Hải Tiến khiến giới trẻ mê mệt, đã đến là phải check-in

Cầu cảng đẹp như Hawai ở Hải Tiến khiến giới trẻ mê mệt, đã đến là phải check-in

Với vẻ đẹp hoang sơ của biển cùng kiến trúc độc đáo, cầu cảng Hải Tiến thuộc Khu du lịch Hải Tiến (Hoằng Hóa) hiện đang là điểm check-in khiến giới trẻ mê mệt.

Lái xe ô tô du Xuân và những lưu ý không thể bỏ qua

Lái xe ô tô du Xuân và những lưu ý không thể bỏ qua

Những chuyến du xuân vui và hoàn hảo ai cũng mong muốn, tuy nhiên nó sẽ mất hứng và không trọn vẹn khi gặp những phiền toái đột xuất xảy ra trên đường.

Những lễ hội khó lòng bỏ qua đầu Xuân Kỷ Hợi

Những lễ hội khó lòng bỏ qua đầu Xuân Kỷ Hợi

Đến hẹn lại lên. Tháng Giêng âm lịch hàng năm là tháng của rất, rất nhiều các lễ hội ở Việt Nam trong đó có những lễ hội đáng chú ý, thu hút mối quan tâm của đông đảo dân chúng cũng như du khách gần xa.

Những địa danh Tây Bắc nhất định phải phượt đầu năm

Những địa danh Tây Bắc nhất định phải phượt đầu năm

Từ nhiều năm nay, với đặc thù về cảnh quan trong dịp Tết, Tây Bắc luôn là điểm hẹn lý tưởng để các phượt thủ tìm đến

Đến Chiang Mai, trải nghiệm một Thái Lan thật khác

Đến Chiang Mai, trải nghiệm một Thái Lan thật khác

Đến Thái Lan, nếu đã quá quen với Bangkok và Pattaya náo nhiệt phố thị, Phuket với những bãi biển cát trắng trải dài, thì Chiang Mai sẽ cho du khách một trải nghiệm khác biệt.