Giải thưởng danh giá của Anh Women's Prize for Fiction (Giải Tiểu thuyết của phụ nữ) năm nay đã xướng tên Barbara Kingsolver với cuốn tiểu thuyết thứ 10 của bà -Demon Copperhead (2022).

Đây là lần thứ 2 Kingsolver ẵm giải thưởng này, sau chiến thắng năm 2010 với cuốn The Lacuna, đưa bà trở thành người đầu tiên 2 lần chiến thắng kể từ khi giải thành lập vào năm 1996.

"David Copperfield" thời hiện đại

"Barbara Kingsolver đã viết một cuốn sách quan trọng, vô cùng mạnh mẽ và nổi trội" - chủ tịch ban giám khảo Louise Minchin nhận xét- "Trong một năm có nhiều tác phẩm hư cấu xuất sắc của các nữ tác giả, chúng tôi đã nhất trí trao giải thưởng cho Demon Copperhead. Rực rỡ và đầy sức mạnh nội tâm, đây là cách kể chuyện của một tác giả đang dẫn đầu cuộc chơi. Tất cả chúng tôi đều vô cùng xúc động trước nhân vật Demon với sự lạc quan dịu dàng, sự kiên cường và quyết tâm của anh, bất chấp mọi thứ đang chống lại mình".

Phơi bày nước Mỹ hiện đại với những khủng hoảng và cách đối xử phân biệt với các cộng đồng yếu thế, Demon Copperhead đề cập tới các chủ đề phổ quát - từ nghiện ngập và đói nghèo tới gia đình, tình yêu, sức mạnh của tình bạn. Cuốn sách được đánh giá là "cú bùng nổ cảm xúc, và là một tiểu thuyết sẽ chịu được thử thách của thời gian".

Thậm chí, Demon Copperhead có thể coi là phiên bản hiện đại mô phỏng lại kiệt tácDavid Copperfield của Charles Dicken (1812 - 1870). Bà nói rằng Dickens đã viết cuốn tiểu thuyết này năm 1850 "để phản đối sự tàn phá mà đói nghèo đang trút lên trẻ em vào thời của ông", và thêm rằng "Tôi viết cuốn sách của mình vì lý do tương tự".

Chuyển câu chuyện từ nước Anh thời Victoriacủa Charles Dickensang dãy núi Appalachian thời hiện đại ở Virginia của nước Mỹ, Demon Copperhead theo chân một cậu bé sinh ra trong công viên, phải xoay xở để sống trong nạn bóc lột sức lao động, nghiện ngập, với tình yêu và sự mất mát. Sự chuyển đổi này với Kingsolver là "thử thách và cũng rất thú vị". Cuốn sách cũng thắng giải Pulitzer cho tiểu thuyết vào đầu năm nay.

Bên cạnh Demon Copperhead, các ứng cử lọt vào vòng chung khảo giải năm nay là Fire Rush của Jacqueline, Trepasses của Louise Kennedy, Black Butterflies của Priscilla Morris, The Marriage Portrait của Maggie O'Farrell và Pod của Laline Paul.

Tại lễ trao giải ở London, Kingsolver đã được trao giải thưởng trị giá 30.000 bảng Anh (hơn 900 triệu VND) bởi một nhà tài trợ ẩn danh và The Bessie - một bức tượng nhỏ bằng đồng phiên bản giới hạn được tạo ra bởi Grizel Niven, chị gái của diễn viên - nhà văn David Niven. Những người từng được trao 30.000 bảng như vậy bao gồm Ann Patchett (2002), Zadie Smith (2006), Téa Obreht (2011), Madeline Miller (2012) và Maggie O'Farrell (2020).

Nên hay không có giải riêng cho nữ tác giả?

Giải Tiểu thuyết của nữ tác giả trước đây được gọi bằng các cái tên giải Tiểu thuyết Orange (1996 - 2006 và 2009-2012), giải Tiểu thuyết dải sóng rộng Orange (2007-2008) và Giải tiểu thuyết của phụ nữ The Baileys (2014-2017), Đây là một trong những giải thưởng văn học uy tín nhất tại Anh. Giải được trao hàng năm cho một nữ tác giả thuộc bất kỳ quốc gia nào với tiểu thuyết dài nguyên bản xuất sắc được viết bằng tiếng Anh và được xuất bản tại Anh vào năm trước đó.

Thành lập vào năm 1996, giải nhằm ghi nhận những thành tựu văn học của các nữ tác giả. Nguồn cảm hứng cho giải này tới từ giải Booker năm 1991, khi trong danh sách 6 cuốn rút gọn không có cuốn nào của nữ, dù khoảng 60% tiểu thuyết xuất bản năm đó là của nữ tác giả. Từ đó, một nhóm cả nam giới và nữ giới trong ngành -bao gồm các tác giả, nhà xuất bản, đại lý, người bán sách, thủ thư, nhà báo - đã gặp nhau để thảo luận về vấn đề này. Nghiên cứu của họ cho thấy các thành tựu văn học của nữ thường không các giải thưởng văn học lớn công nhận.

Thông thường, danh sách dài của giải thưởng được công bố vào khoảng tháng Ba, tiếp theo là danh sách chung khảo vào tháng Sáu và sau đó vài ngày, cái tên chiến thắng sẽ được công bố. Chiến thắng được lựa chọn bởi một hội đồng "5 phụ nữ hàng đầu".

Tuy nhiên, ở thời điểm hiện tại, có nhiều tranh cãi nổ ra quanh việc có nên hay không tồn tại một giải tôn vinh riêng tác giả là nữ?

Ở thập niên 1990, ấn tượng về văn đàn là câu lạc bộ dành cho những người đàn ông, mờ mịt khói xì gà và rải rác những người vợ bị bỏ bê. Nhưng mọi thứ đã thay đổi nhanh hơn bất kỳ ai có thể dự đoán. Không có gì bất ngờ khi những tác giả mới thu hút sự chú ý hầu nhưđều là nữ. Điển hình, danh sách các tiểu thuyết gia mới đáng chú ý của Granta năm nay chỉ có 5 là nam giới. Chưa hết, 3 trong 5 người thắng giải Sách của năm Costa là nữ. Danh sách dài của Booker 2022 có 8/13 là nữ. Rồi, tác giả Nobel Văn học năm ngoái cũng là nữ! Các nam tác giả trẻ hiếm tới mức trong danh sách 20 tay viết hay nhất dưới 40 tuổi của Granta chỉ có 4 là nam.

Trung bình, sách của nữ tác giả bán chạy hơn. Đặc biệt, phụ nữ cũng thường xuyên chiếm lượng lớn Top tác giả bán chạy nhất: Top 15 tiểu thuyết bán chạy nhất của The New York Time hiện có 12 cuốn là của nữ. Nhìn chung, nữ tác giả chiếm tới 80% doanh số bán sách trên khắp Anh, Mỹ và Canada.

Như vậy, chẳng phải Giải tiểu thuyết của phụ nữ đã đạt được mục đích? Hiện, ai cần một giải thưởng để quảng bá và tôn vinh nữ tác giả khi ngành xuất bản hiện nay nằm trong tay phụ nữ, do phụ nữ điều hành vì phụ nữ?

Nhưng ở một góc nhìn khác, không hẳn sự bình đẳng sẽ tồn tại ở mọi địa hạt của văn học, nhất là trong quan niệm của các nhà văn nam. Năm 2011, Naipaul - nhà văn nổi tiếng người Anh - từng được hỏi rằng liệu ông có coi nữ tác giả nào ngang hàng với mình? Ông đáp: "Tôi không nghĩ vậy" và nói rằng có thể "đọc một chút" của họ, và "chỉ đọc một hay hai đoạn là tôi sẽ biết một cuốn sách có phải do nữ viết hay không".