Đây được coi là một trong những bộ ảnh nổi tiếng nhất về chiến tranh Việt Nam, những người đã làm sứ mệnh cầu nối để bộ ảnh lưu giữ vĩnh viễn tại Việt Nam là nhà báo Nguyễn Duy Cương, nguyên Phó Tổng Giám đốc TTXVN và nhà nhiếp ảnh Lê Phức, Nguyên Tổng biên tập Báo ảnh Việt Nam, Nguyên Tổng thư ký Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam.
|
Nhà báo Nguyễn Duy Cương (giữa) chụp ảnh lưu niệm cùng ông Richarsd Lennon (trái) tại thủ phủ bang Kentucky, nơi tổ chức triển lãm Hồi niệm tại Mỹ
|
“Chiêu hồn”
Nhiều năm kết thúc chiến tranh, một nhóm phóng viên chiến trường từng tham gia đưa tin chiến tranh Việt Nam ở châu Âu, đứng đầu là Tim Page người Anh và Horst Faas người Đức đưa ra sáng kiến sưu tầm những bức ảnh và những tên tuổi của phóng viên ảnh chiến tranh hi sinh ở miền Nam Việt Nam. Họ ấp ủ ý định ra một cuốn sách và đặt tên là Requiem. Tim Page nói theo tiếng Anh nó có nghĩa là Chiêu hồn, sau này khi dịch ra tiếng Việt, chúng ta gọi là Hồi niệm.
Hai phóng viên chiến trường lừng danh Tim Page, Horst Faas đã lặn lội đến nhiều nơi trên thế giới, tập hợp hàng ngàn bức ảnh từ cả hai bên chiến tuyến để chọn lọc ra 275 tác phẩm tiêu biểu nhất đưa vào bộ ảnh này.
Khi sang Việt Nam, Tim Page tìm đến TTXVN, lúc đó ông mới “phát hiện” ra rằng, số phóng viên ảnh các nước chết trong chiến tranh Việt Nam kể cả của Mĩ, Anh, Pháp và chế độ Sài Gòn, không thể bằng số lượng phóng viên chiến trường là người miền Bắc của TTXVN đã hi sinh.
Tim Page đề nghị Hội nghệ sĩ nhiếp ảnh và TTXVN cùng sưu tầm, biên tập và xuất bản bộ sách ảnh Hồi niệm. Trong quá trình tìm kiếm đó, Tim page cũng tổ chức nhiều lớp đào tạo nghiệp vụ cho phóng viên ảnh Việt Nam tại TP HCM và Hà Nội. Trong số giảng viên có cả Nick Út, người chụp bức ảnh Em bé Napalm.
Cuối năm 1998, cuốn Requiem được xuất bản. Bộ ảnh gồm 275 tác phẩm của 134 tác giả thuộc 11 quốc tịch khác nhau, từng tác nghiệp trong các cuộc chiến ở Việt Nam, đặc biệt là giai đoạn 1954 - 1975.
Trong số 134 tác giả có 72 phóng viên liệt sĩ cách mạng Việt Nam, 16 phóng viên người Mỹ, 12 phóng viên người Pháp, 4 phóng viên người Nhật Bản, 11 phóng viên người Việt thuộc chính quyền Sài Gòn cũ, số còn lại thuộc các quốc tịch Australia, Áo, Anh, Đức, Thụy Sĩ, Singapore và Campuchia mà phần lớn họ đã tử nạn trên chiến trường khi vừa bấm máy xong.
Mỗi bức ảnh đều có tác giả, chân dung, tiểu sử, thời gian và địa điểm hi sinh… được ví như một trang hồi niệm về người đã khuất. Cùng với việc xuất bản cuốn sách này, Tim Page phóng ra hai bộ ảnh lớn, tại Mỹ, một nhóm cựu chiến binh từng tham chiến ở Việt Nam đã mua hai bộ ảnh. Sau đó, họ tổ chức triển lãm, một triển lãm ở Nhật, một triển lãm ở Châu Âu.
|
Bà mẹ cùng các con ở Quy Nhơn (Bình Định) vượt sông để tránh bom của máy bay Mỹ. Bức ảnh trong bộ Hồi niệm đoạt giải thưởng Pulitzer năm 1966. Ảnh: Kyoichi Sawada
|
Sứ giả hòa bình
Các cựu binh Mỹ từng tham chiến tại Việt Nam tại bang Kentucky đã mua lại bộ tranh triển lãm tại Nhật. Họ mang bộ ảnh này về Mỹ và triển lãm tại quê hương bang Kentucky và sau này triển lãm một lần nữa ở New York.
Cựu binh Richarsd Lennon là người vận động tổ chức mua lại bộ ảnh này. Richarsd nói với nhà báo Nguyễn Duy Cương, bang Kentucky là bang nhỏ nhưng số lượng người lính Mỹ chết ở chiến tranh Việt Nam lại nhiều nhất trong các bang của Mỹ, vì thế họ muốn tổ chức triển lãm để nhắc người dân Mỹ về cuộc chiến tranh vô nghĩa và đau đớn của người Mỹ. Việc này được chính quyền bang ủng hộ.
Tháng 11 năm 1999, trước khi khai mạc triển lãm, họ mời đoàn của Việt Nam sang Mỹ tham dự. Đoàn gồm nhà nhiếp ảnh Lê Phức và nhà báo Nguyễn Duy Cương, Phó Tổng Giám đốc TTXVN cùng với một trợ lý người Pháp.
Hai nhà báo Việt Nam đến Kentucky để dự triển lãm và kí với ông Richarsd Lennon bản ghi nhớ: sau triển lãm ở Mỹ, các cựu binh Mỹ sẽ gửi tặng Việt Nam bộ ảnh và sẽ chịu toàn bộ kinh phí để đưa sang Việt Nam. Bản ghi nhớ yêu cầu, TTXVN phải có trách nhiệm tổ chức hai cuộc triển lãm ở Việt Nam và mời họ sang dự. Sau đó, Việt Nam được toàn quyền sử dụng bộ ảnh này.
|
Khí tài hiện đại của quân đội miền Nam Việt Nam và Mỹ mỗi khi rời căn cứ ở khu vực Sài Gòn thập niên 60 của thế kỷ 20... Ảnh: Henri Huet
|
Nhà báo Nguyễn Duy Cương nhớ lại: “Trong cuộc triển lãm, thật bất ngờ, Thống đốc bang Kentucky Paul Pason đến phát biểu và trao cho hai nhà báo Việt Nam tấm bằng danh dự.
Ông Thống đốc nói: “Những tác phẩm ở triển lãm là những tác phẩm gần như cuối cùng của những phóng viên nhiếp ảnh ở chiến trường miền Nam. Đó là những di sản cuối cùng mà chúng ta phải giữ gìn để nói nên sự kiện đau thương giữa hai nước. Chúng tôi trao bằng chứng nhận cho hai sứ giả từ Việt Nam để ghi nhận sự đóng góp của hai người trong việc đặt mối quan hệ của bang Kentucky với Việt Nam”.
Để có kinh phí đưa bộ ảnh sang Việt Nam, các cựu binh bang Kentucky phải đi quyên góp từ các doanh nghiệp các tổ chức. Chi phí không phải nhỏ, khi triển lãm gồm gần 100 ảnh lớn với mấy tấn hàng gồm cả khung, kính nặng chở đến Việt Nam bằng máy bay.
Năm 2000, bộ ảnh được triển lãm tại Vân Hồ, Hà Nội và Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh, TP HCM. Sau đó, bộ ảnh được trao cho Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh lưu giữ và trưng bày thường xuyên ngày nay.
Nguyễn Gia