Sau 136 năm, lần đầu tiên bức họa Đêm đầy sao trên sông Rhone được trở lại Arles trong triển lãm vừa khai mạc vào cuối tuần qua. Thành phố ven sông Rhone, thuộc vùng Provencal nước Pháp này là nơi Van Gogh từng bị ám ảnh bởi bầu trời đêm, trong những năm cuối đời.

Vốn say mê thiên văn học và hệ mặt trời, họa sĩ từng ám ảnh tới mất ngủ về chủ đề này và đã hỏi một người bạn: "Khi nào tôi mới vẽ được bầu trời đầy sao, thứ cứ ám ảnh tôi?"

"Biểu tượng phi thường trong lịch sử nghệ thuật"

Vào tháng 9/1888, ngay trước khi rơi vào cơn điên loạn dẫn đến chuyện tự cắt đi một phần tai trái của mình, Vincent van Gogh đã hoàn thành một trong những bức tranh đầu tiên về đêm đầy sao của mình.

Giờ đây, lần đầu tiên sau 136 năm, khung cảnh cuối cùng mà ông đã nắm giữ được, Đêm đầy sao trên sông Rhone, đã được trở lại Arles (Pháp), nơi Van Gogh vẽ nó.

 Bức tranh sơn dầu, được các nhà quản lý miêu tả là "một khoản cho mượn đặc biệt" từ Bảo tàng Musée d'Orsay ở Paris, là điểm thu hút chính trong cuộc triển lãm mới, Van Gogh và những ngôi sao, vừa khai mạc vào cuối tuần qua tại thành phố Arles.

"Đây là một biểu tượng phi thường trong lịch sử nghệ thuật, một kiệt tác" - Bice Curiger, đồng giám tuyển sự kiện của Quỹ Van Gogh ở Arles, cho biết - "Nó đã được sao chép rất nhiều lần. Thật tuyệt vời khi ta được nhìn thấy bản gốc. Và được làm điều đó ở đây, chỉ cách nơi Van Gogh vẽ nó vài mét quả là một giấc mơ".

Triển lãm sẽ kéo dài đến tháng 9, đánh dấu kỷ niệm 10 năm thành lập quỹ và là một trong những sự kiện quốc gia và quốc tế kỷ niệm 150 năm phong trào Ấn tượng - do Bộ Văn hóa Pháp và Bảo tàng Musée d'Orsay ở Paris khởi xướng.

Sự kiện được đồng tổ chức bởi Maja Hoffmann, một nhà sưu tập nghệ thuật người Thụy Sĩ, người đã cho dựng tháp Luma Arles - một công trình kiến trúc lấp lánh được làm từ 11.000 tấm thép không gỉ, do kiến trúc sư nổi tiếng Frank Gehry thiết kế và lấy cảm hứng từ những đêm đầy sao của Van Gogh.

"Bức tranh thay đổi mỗi ngày khi tôi nhìn thấy nó" - Hoffman nói về Đêm đầy sao trên sông Rhone - "Chúng tôi vô cùng hạnh phúc khi có thể cho mọi người xem bức tranh nhân dịp kỷ niệm 10 năm thành lập quỹ".

Là một phần của lễ kỷ niệm đánh dấu sự trở lại Arles của Đêm đầy sao trên sông Rhone, công ty Studio Drift có trụ sở tại Amsterdam - chuyên tạo ra các tác phẩm điêu khắc và sắp đặt nghệ thuật bằng công nghệ máy tính tiên tiến - đã trình diễn một tác phẩm tái hiện "đêm đầy sao" của Van Gogh ở thế kỷ 21, sử dụng máy bay không người lái.

"Chúng tôi được yêu cầu suy nghĩ về mối quan hệ của chúng tôi với Van Gogh trong buổi biểu diễn này. Thế nên, chúng tôi đã nghiên cứu bức tranh cũng như nhiều tác phẩm khác của ông và cố gắng tái tạo nét đặc trưng cũng như vẻ đẹp sang trọng trong các nét vẽ của ông" - người đồng sáng lập Studio Drift, Ralph Nauta, nói - "Thật đáng kinh ngạc về những gì ông ấy đã đạt được vào thời của mình".

Ngoài ra, triển lãm lần này còn trưng bày 165 tác phẩm của 78 nghệ sĩ hiện đại và đương đại lấy cảm hứng từ những "đêm đầy sao" của Van Gogh. Theo đồng giám tuyển Jean de Loisy, những đêm đầy sao này đã tạo "ảnh hưởng đáng kể" đến những người kế nhiệm Van Gogh, bao gồm Edvard Munch, Augusto Giacometti và Georgia O'Keeffe.

Tỉnh táo giữa điên loạn

Van Gogh đến Arles vào tháng 2/1888 và đã thực hiện một số bức tranh về thành phố, đặc biệt là các công viên công cộng bên cạnh nhà hát vòng tròn La Mã. Ông cũng bị ám ảnh bởi việc nghiên cứu bầu trời đêm ở Arles.

Vào tháng 4/1888, ông viết cho em trai mình, Theo: "Anh cần một đêm đầy sao với những cây bách hoặc có thể là trên cánh đồng lúa mì chín".

Trong một bức thư khác gửi cho em gái mình, Wilhelmina, ông viết: "Bây giờ, anh thật sự muốn vẽ một bầu trời đầy sao. Thường thì với anh, dường như đêm thậm chí còn có nhiều màu sắc phong phú hơn ban ngày, với những màu tím, xanh lam và xanh lục đậm nhất. Khi nhìn kỹ, ta sẽ thấy một số ngôi sao có màu chanh, số khác có ánh sáng màu hồng, xanh lá cây, xanh dương. Và không cần phải nhấn mạnh thêm nữa, rõ ràng là để vẽ một bầu trời đầy sao, việc đặt các chấm trắng trên nền xanh đen là chưa đủ".

Van Gogh vô cùng hài lòng với bức tranh mà ông hoàn thành vào ngày 29/9 năm đó, và đã đề cập đến nó nhiều lần trong thư gửi Theo - người mà ông cũng gửi kèm bản phác thảo tác phẩm sơn dầu.

"Bầu trời màu xanh ngọc, nước màu xanh hoàng gia, mặt đất màu hoa cà. Thị trấn màu xanh và tím. Khí đốt màu vàng và phản chiếu xuống nước thành màu vàng nâu giảm dần xuống màu đồng xanh. Trên nền trời xanh ngọc, chòm Đại Hùng màu xanh lục và hồng lấp lánh - tương phản với màu vàng hung bạo của khí đốt. Hình tượng đầy màu sắc của cặp tình nhân ở phía trước" - Van Gogh miêu tả về Đêm đầy sao trên sông Rhone với em trai.

Bức tranh được gửi đến Paris để trưng bày trong triển lãm Các nghệ sĩ Độc lập năm 1889 cùng với tác phẩm thứ 2 của ông, Hoa diên vĩ.

Một tháng sau, nghệ sĩ đồng nghiệp Paul Gauguin chuyển đến ngôi nhà ở Arles của Van Gogh, được gọi là Ngôi nhà màu vàng. Cặp đôi đều là những thiên tài hội họa nhưng cũng hay uống rượu và tranh cãi, về cả nghệ thuật lẫn các vấn đề cá nhân.

Vào ngày 23/12/1888, trong một cuộc tranh luận nảy lửa, Van Gogh đã dùng dao cắt một phần tai trái của mình. Ông được cho là đã gói nó trong giấy báo và đưa cho một nhân viên của nhà chứa địa phương trước khi đi ngủ. Cảnh sát tìm tới ông vào ngày hôm sau, theo cảnh báo từ Gauguin - người đã ngay lập tức rời Arles. Cặp đôi không bao giờ gặp lại nhau nữa.

Sau đó, 30 người dân địa phương đã ký vào bản kiến nghị yêu cầu phải đưa Van Gogh vào viện tâm thần hoặc bị trục xuất khỏi thành phố. Vào tháng 3/1889, thị trưởng Arles ra lệnh đưa họa sĩ vào bệnh viện thành phố, nơi ông tiếp tục vẽ tranh.

Hai tháng sau, Van Gogh rời Arles để đi điều trị tại một viện tâm thần gần Saint-Rémy-de-Provence, nơi ông vẽ bức Đêm đầy sao thứ hai - hiện được trưng bày ở Bảo tàng Nghệ thuật hiện đại ở New York, Mỹ.

Dù những bức tranh được vẽ trong tình trạng bệnh lý, giám tuyển Jean de Loisy nhận thấy Van Gogh đã nghiên cứu rất cẩn thận và tỉnh táo bối cảnh, thể hiện qua sự sắp xếp chính xác của các chòm sao trong tranh.

"Ông ấy quan tâm đến các ngôi sao không chỉ về mặt khoa học mà còn bị mê hoặc bởi mối quan hệ giữa chúng với linh hồn chúng ta" - giám tuyển Jean de Loisy nói - "Ông ấy coi chúng như nơi ẩn náu của người chết và từng nói với em trai mình: Nếu muốn đến Rouen, anh sẽ đi tàu. Nếu muốn lên với các ngôi sao, anh sẽ chấp nhận cái chết".