Người Việt gọi tôi là Cha Đắc Lộ - Hành trình sáng tạo chữ quốc ngữ (NXB Kim Đồng) là cuốn tranh truyện kể về hành trình sáng tạo chữ quốc ngữ, do TS Phạm Thị Kiều Ly viết lời và họa sĩ Tạ Huy Long minh họa.

Đáng nói, nội dung cuốn sách này dựa vào luận án tiến sĩ của tác giả Kiều Ly về Lịch sử ngữ pháp và chữ viết hệ Latin của tiếng Việt (1615 - 1919) tại Đại học Sorbonne Nouvelle (Pháp) năm 2018.

Làm mềm những câu chuyện lịch sử

Chia sẻ tại buổi ra mắt sách Người Việt gọi tôi là Cha Đắc Lộ - Hành trình sáng tạo chữ quốc ngữ được tổ chức cuối tuần qua tại Hà Nội, TS Phạm Thị Kiều Ly cho biết, cuốn sách là kết quả của hành trình từ một luận án tiến sĩ 640 trang chuyển thành một cuốn tranh truyện hơn 100 trang. Hành trình ấy gian nan nhưng đầy hạnh phúc.

"Niềm hạnh phúc đối với một nhà nghiên cứu là được chia sẻ những hiểu biết khiêm tốn của mình với độc giả. Tôi cũng đã trải qua một hành trình dài đi tìm tài liệu trong các văn khố ở Lisboa, Vatican, Roma, Madrid, Avila, Paris, Lyon, Hà Nội với mong muốn phác thảo lại một cách trọn vẹn nhất có thể về Lịch sử ngữ pháp và chữ viết hệ Latin của tiếng Việt (1615 - 1919)" - tác giả Kiều Ly nói.

Chị chia sẻ thêm: "Cuốn sách là chặng đường dài trong gần 2 năm từ những bản thảo đầu tiên trích dẫn chi chít đến những bản thảo thứ 6, thứ 7 được sửa liên tục mới ra dáng một cuốn truyện tranh với lời thoại khá mềm mại cùng những chắt lọc chi tiết liên quan đến các nhân vật sáng tạo và hoàn thiện chữ quốc ngữ. Mọi thứ không dễ dàng, nhưng việc được viết sách cho trẻ em đã cho chúng tôi niềm vui vô cùng lớn về sự sáng tạo".

Sự sáng tạo nổi bật trong Hành trình sáng tạo chữ quốc ngữ trước hết nằm ở thể loại bán hư cấu khi nội dung được truyền tải chủ yếu qua lời kể của Alexandre de Rhodes. Đây được cho là hình thức mang đến cách tiếp cận đơn giản, dễ dàng để truyền tải nội dung tri thứclịch sử đến trẻ em. Đồng thời, theo TS Kiều Ly, có những chi tiết hư cấuđược sáng tạo giúp làm mềm những câu chuyện lịch sử.

"Để chuyển thể từ một công trình hàn lâm sang một tác phẩm dễ tiếp cận với công chúng cần có cách làm phù hợp. Ví dụ, những mô tả có trong văn bản sẽ được cắt gọt để chuyển thành hình ảnh. Còn những cứ liệu gắn với các nhân vật lịch sử sẽ được sáng tạo thành phóng thoại. Những phóng thoại này vừa đóng góp cho bố cục tranh truyện vừa làm cho không gian của câu chuyện sinh động hơn" - họa sĩ Tạ Huy Long cho biết thêm - "Ví dụ, sách không chỉ có lời thoại của nhân vật chính, mà còn có những đối thoại của những người bản xứ. Chưa kể, hình thức phóng thoại là cần thiết đối với một cuốn sách về ngôn ngữ".

Mặt khác, họa sĩ Tạ Huy Long đã chọn vẽ quá khứ bằng việc lý giải những phần mờ tối của lịch sử qua những sự tưởng tượng. Cụ thể, trong Hành trình sáng tạo chữ quốc ngữ họa sĩ đã đưa bạn đọc tới Việt Nam thế kỷ 17, với không gian nhiệt đới và những xung đột của Đàng Trong và Đàng Ngoài.

"Tôi luôn tò mò về đời sống người Việt thời kỳ đó. Thời kỳ Trịnh - Nguyễn phân tranh, thời kỳ người phương Tây có nhiều tác động mạnh tới mọi mặt đời sống tôn giáo, kinh tế, chính trị… Người Việt thời đó trông ra sao? Ăn uống, trang phục, đi lại, giao tiếp với nhau thế nào? Những câu hỏi luôn thôi thúc mà không có câu trả lời thỏa đáng" - họa sĩ Tạ Huy Long chia sẻ.

Anh nói thêm: "Màu sắc với tôi là cảm xúc của câu chuyện, không hẳn nương theo những gì thực tế mô tả. Tôi đã rất cân nhắc khi chọn 2 màu và chỉ 2 màu thôi, với sắc độ đậm nhạt từ chúng. Màu xanh cây già - màu của cây lá nhiệt đới, của áo thầy tu bạc màu. Màu nâu sepia - màu của đất đai màu mỡ và da người cháy nắng. Đơn giản như vậy!".

"Đắc Lộ ký sự" và "Chữ quốc ngữ ký sự"

Trên tinh thần sáng tạo, dù thêm thắt các đoạn thoại có lồng cảm xúc của nhân vật chính, song Người Việt gọi tôi là Cha Đắc Lộ - Hành trình sáng tạo chữ quốc ngữ tôn trọng những mốc lịch sử, những sự kiện chính của lịch sử sáng tạo của chữ quốc ngữ.

Theo đó, kết cấu của cuốn sách gồm 2 phần chính: Đắc Lộ ký sự và Chữ quốc ngữ ký sự. Trong đó, Đắc Lộ ký sự được đặc biệt thể hiện bằng hình thức truyện tranh, giúp độc giả dễ theo dõi và nắm được hành trình sáng tạo chữ quốc ngữ của các thừa sai phương Tây, qua lời kể của Alexandre de Rhodes.

Còn lại, phần Chữ quốc ngữ ký sự mang độc giả đi ngược dòng lịch sử, tìm hiểu về hành trình chữ quốc ngữ đi vào đời sống của người dân Việt Nam. Phần này kể sâu hơn về vai trò, đóng góp của những người Việt và người Pháp trong việc biên soạn từ điển hay dịch sách sử dụng chữ quốc ngữ, thái độ của giới trí thức Việt Nam trước sự lan rộng của chữ quốc ngữ, cùng chặng đường chông gai để chữ quốc ngữ được công nhận là văn tự chính thức của Việt Nam.

Lựa chọn kết cấu này, TS Kiều Ly cho biết: "Ban đầu chúng tôi khá băn khoăn với vì kết cấu chia 2 phần với phần 1 nhiều truyện tranh hơn, phần 2 nhiều văn bản hơn sẽ tạo ra những đứt gãy trong cuốn sách. Nhưng cuối cùng chúng tôi vẫn quyết định chọn kết cấu này vì, các bạn trẻ cũng sẽ trưởng thành, người đọc cũng sẽ trưởng thành. Chuyển từ hình thức dễ tiếp cận nhiều tranh, ít chữ, sang hình thức nhiều chữ và có tranh minh họa giúp người đọc dễ có sự tập trung hơn. Từ đó, giúp họ tích cực đọc để hiểu được những vấn đề cơ bản nhất của lịch sử chữ quốc ngữ như: Chữ quốc ngữ là gì? Chữ quốc ngữ ra đời như thế nào? Tại sao người Việt sử dụng thứ văn tự Latin, khác hẳn với các nước xung quanh?".

Đáng nói, nhằm giúp bạn đọc có cơ hội hiểu rõ hơn về cách ghi âm của tiếng Việt, nhóm tác giả còn sáng tạo một đoạn hội thoại đặc biệt giữa 3 nhân vật linh mục Alexandre de Rhodes, Francisco de Pina và Gaspar do Amaral bàn luận về quá trình sáng tạo chữ viết Latin của tiếng Việt. Ngoài ra, những thuật ngữ Công giáo, thuật ngữ ngôn ngữ và tên riêng cần giải thích cũng được nhóm tác giả in đậm trong văn bản và chú giải ở phần Từ vựng đặt cuối sách.

Với sự chăm chút trong cấu trúc kết hợp với những tình tiết ly kỳ và đặc sắc được lựa chọn để kể lại quá trình sáng tạo và phát triển của chữ viết hệ Latin của tiếng Việt, Người Việt gọi tôi là Cha Đắc Lộ - Hành trình sáng tạo chữ quốc ngữ được nhóm tác giả kỳ vọng trở thành nguồn tham khảo để các bạn trẻ hiểu rõ hơn về tiếng Việt, truyền ngọn lửa tình yêu tiếng Việt.