Ở tuổi 80, họa sĩ Lê Đại Chúc vẫn vẽ tranh khá sung sức, vẫn hăng say bàn về lý tưởng nghệ thuật. Triển lãm cá nhân Ngày trở về bày khoảng 90 bức tranh, khai mạc lúc 10h ngày 4/3 tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM, kéo dài đến hết ngày 9/3/2023.

Tới thăm họa sĩ Lê Đại Chúc, người thưởng thức nghệ thuật sẽ ngỡ ngàng bởi ông đã vẽ và lưu giữ hàng ngàn tác phẩm, đa dạng đề tài, thể loại, cũng như phong cách, từ tranh biểu hình tới tranh trừu tượng, siêu thực…

Đến xem triển lãm Vũ trụ và con người của Lê Đại Chúc năm 2008, giáo sư Vũ Khiêu viết tặng câu đối: "Ngọn bút anh linh, trăm bức đan thanh bừng nét ngọc/ Nếp nhà hương sắc, một cây đại thụ nở đầy hoa".

"Vẽ tranh cũng như bốc thuốc Nam"

Nếu nói Lê Đại Chúc là họa sĩ tự học thành danh, thì chỉ đúng một nửa, bởi vì ngay từ năm 16 tuổi (năm 1960), ông đã được họa sĩ Nguyễn Văn Trường - học Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương - lúc đó cũng đang sống tại Hải Phòng, dạy vẽ. Lớn lên, nhờ quan hệ của phụ thân, ông được các danh họa như Nguyễn Sáng, Bùi Xuân Phái, Nguyễn Tư Nghiêm… dạy dỗ thêm.

Năm 1995, Lê Đại Chúc được tổ chức Street Kids International (Trẻ em đường phố quốc tế) mời sang triển lãm tại London (Anh). Và sau đó, Lê Đại Chúc còn sang Paris (Pháp) trong 6 tháng và New York 3 tháng. Suốt thời gian ở tại những kinh đô hội họa đó, ông dành phần lớn thời gian đi xem các tác phẩm kinh điển của hội họa thế giới. Đó là những lớp học trực tiếp về hội họa. Sau những chuyến đi dài ngày đó, ông thấy trình độ hội họa của mình tăng gấp hàng chục lần so với trước.

"Danh họa Bùi Xuân Phái từng nói với tôi, họa sĩ khác với thi sĩ là phải có thêm đôi tay bằng vàng, còn trái tim và khối óc thì có thể như nhau" - Lê Đại Chúc kể.

Lê Đại Chúc đã tham gia triển lãm nhóm tại thành phố Hải Phòng từ năm 1967.Nhưng đếntriển lãm cá nhân lần đầu tiên tại TP.HCM năm 1992, với tranh sơn dầu,thì ông mới thật sự bước vào hội họa chuyên nghiệp.

Kể từ đó cho đến nay ông đã có hàng chục lần tổ chức triển lãm cá nhân ở trong nước và nhiều quốc gia khác nhau như Pháp, Mỹ, Anh... Đồng thời, đã có một số lượng lớn tranh Lê Đại Chúc được nhiều địa chỉ uy tín trong nước và quốc tế như Anh, Mỹ, Pháp, Malaysia, Hong Kong (Trung Quốc)… sưu tầm.

"Vẽ tranh cũng như bốc thuốc Nam. Vị nọ, vị kia, liều lượng bao nhiêu… miễn là phải khỏi bệnh. Vẽ tranh cũng vậy, không cần biết đề tài là gì, chất liệu là gì, phong cách nào… miễn là tạo ra được một sinh linh (bức tranh) có hồn phách, gây được xúc động thẩm mỹ là được. Để làm được điều này thì khuôn vàng thước ngọc là không cần thiết nữa" - Lê Đại Chúc chia sẻ.

Có thể dễ dàng nhận ra sức mạnh nội tâm của tác giả trong từng bức tranh. Lê Đại Chúc nói: "Xem tranh thấy được toàn bộ con người của họa sĩ. Vì vậy vẽ gì thì vẽ vẫn chỉ là tự họa. Tự họa không phải là nhìn gương để vẽ mình, mà là vật chất hóa linh hồn mình".

Ông nói thêm: "Tôi vẫn nghĩ, với nhạc sĩ thì quan trọng nhất là đôi tai, còn với họa sĩ là đôi mắt. Mắt của họa sĩ thiên tài có thể nhìn thấy những gì mà mắt của người thường không nhìn thấy được và còn có khả năng lưu giữ như máy ảnh để có thể nhớ lại và lấy ra sử dụng. Mắt của mỗi người độc nhất vô nhị, cũng giống như vân tay vậy".

Chính vì thế, ông khẳng định: "Bức tranh vẽ xong giống như một sinh linh đã được sinh ra. Cũng giống như con người, nó có năng lượng của nó, mà năng lượng này (đặc biệt là tranh hiện đại, siêu thực và trừu tượng) lại không phải từ đề tài, ý tưởng của bức tranh mà là khả năng tung hứng các mảng màu của họa sĩ nào may mắn được thượng đế ban cho".

Lê Đại Chúc nhấn mạnh: "Xem tranh cũng là xem cách họa sĩ xử lý vấn đề và chất liệu. Vì vậy, có lẽ cái khó nhất của họa sĩ là họ phải có khả năng tự phán xét bức tranh đã xong chưa. Xong có nghĩa là đã có hồn. Mà đã đủ hồn thì những chỗ chưa vẽ cũng phải dừng lại… Một bức tranh mà sau 10 năm hoặc 20 năm thấy vẫn không phải sửa thì có thể coi là tạm ổn, mới yên tâm được".

Thành công với tranh chân dung

Nhà phê bình nghệ thuật David Deveraux (người Anh) đánh giá Lê Đại Chúc là họa sĩ bậc thầy. Ông nhận định: "Toàn bộ tranh chân dung của Lê Đại Chúc cho thấy một tài năng không cần bàn cãi của một họa sĩ chân dung hiện thực... Trong một thời đại mà một sự sắp xếp hổ lốn những sắt thép, nệm rách, ni-lông vào làm một nhằm tạo ra những cái giả danh nghệ thuật thì việc xem nghệ thuật được mài giũa một cách sắc bén của Lê Đại Chúc là một sự cổ vũ to lớn".

Còn nhà nghiên cứu mỹ thuật Cyril Lapointe thì cho rằng: "Đề tài mà Lê Đại Chúc yêu thích là vẽ chân dung và những tác phẩm ấy đã mang lại tiếng tăm cho ông. Ở đó, mối liên hệ trực tiếp giữa họa sĩ và người mẫu đã phủ nhận những cái dễ dãi và sai lầm. Họa sĩ phải dựa vào cách biểu hiện của người mẫu để làm toát ra không chỉ vẻ ngoài của cơ thể, mà cả tâm hồn của người mẫu. Trong số những bức tranh đã hoàn chỉnh của ông, có lẽ bức vẽ chân dung cha ông - nhà thơ Lê Đại Thanh - là bức họa đẹp nhất".

Mặc dù nổi danh với nhiều bức chân dung vẽ danh họa Nguyễn Gia Trí, Nguyễn Sáng, Bùi Xuân Phái, nhạc sĩ Văn Cao… và những bức vẽ chân dung nhiều bạn bè trong giới ngoại giao ở nước ngoài, nhưng ông không chỉ thành công ở mảng đề tài chân dung.

Hàng ngàn bức vẽ của Lê Đại Chúc có đề tài đa dạng, phong phú, đặc biệt những bức họa có yếu tố sử thi như Krishna và Arjuna (1,2,3), Cái chết của Bhisma (1,2)lấy cảm hứng từ sử thiMahabharata. Hoặc các tranh Linh hồn là kỵ sĩ, thân thể là ngựa, Vũ trụ nhất thể, Chân dung thượng đế, Đôi bạn chân tình, Vũ trụ và con người (1,2,3), Hoàng hôn của các thiên thần, Ngựa xanh ba đầu, Ngựa nâu ba đầu, Hoa đen… là những tranh có mảng đề tài lớn.

Các tranh của ông vừa bố cục chặt chẽ, đẹp mắt, trong khi vẫn chuyển tải được nội dung "nặng ký" của các nền văn hóa khác nhau, bằng lối vẽ trừu tượng hiện đại, bút pháp khoáng đạt.Nhiều bức xuất thần, có những tác phẩm đã hoàn thành nhanh chóng, đồng thời cũng có những tác phẩm phải sửa lại sau hai mươi năm trăn trở,chăm chút.

Lê Đại Chúc chia sẻ: "Tôi không quá đề cao tính dân tộc, mà luôn chú ý đến tính nhân loại, cũng giống như khi chúng ta thụ hưởng tinh hoa của những nền văn hóa khác nhau, như nghe nhạc của Beethoven, Tchaikovsky… hoặc đọc tác phẩm văn chương của Lev Tolstoy, Dostoyevsky… vậy".

Sau tất cả những chuyến du ngoạn, nhiều cuộc triển lãm và những bức tranh được ngưỡng mộ, được sưu tầm, Lê Đại Chúc vẫn muốn giữ lại tâm thế thiền bên giá vẽ, muốn "từ - bi - hỉ - xả", muốn coi mọi thứ đều là vô thường.