Người Đông Sơn vẽ, nặn về người Đông Sơn (kỳ 10): Giải phẫu một cán dao Đông Sơn có hình 'lạ'

Năm 2008, nhân tham dự Hội nghị Khảo cổ học Thế giới (World Archaeology Congress - WAC) lần thứ 6 họp tại Dublin (Ireland), tôi được Gallery Hioco mời dừng chân một tuần ở Paris giúp giám định một sưu tập Đông Sơn rất lớn vừa nhận chuyển giao từ Gallery Phạm ở Paris và Geneva.
14/12/2023 16:08
TS Nguyễn Việt

Năm 2008, nhân tham dự Hội nghị Khảo cổ học Thế giới (World Archaeology Congress - WAC)  lần thứ 6 họp tại Dublin (Ireland), tôi được Gallery Hioco mời dừng chân một tuần ở Paris giúp giám định một sưu tập Đông Sơn rất lớn vừa nhận chuyển giao từ Gallery Phạm ở Paris và Geneva.

1. Gần như thông lệ, các cổ vật ở châu Âu thường có trưng cầu giám định ở các phòng thí nghiệm chuyên ngành như cơ sở pháp lý cho mọi giao dịch dân sự cũng như nhà nước. Một công ty có uy tín trên thế giới là CIRAM (Centre d'Innovation et de Recherche pour l'Analyse et le Marquage - Trung tâm canh tân và nghiên cứu dành cho phân tích và giám định) đã nhận phân tích giám định sưu tập này.

Công việc của tôi độc lập với công việc của CIRAM, tức là dùng các thiết bị quan sát micro và thí nghiệm phản ứng nhiệt hóa trực tiếp để giám định. Sau đó, Gallery kết hợp hai kết quả để đi tới đánh giá của riêng mình. Ở khu vực Đông Nam Á mới có Gallery 333 tại Bangkok có sử dụng CIRAM trong giám định cổ vật của mình. Tôi hy vọng sẽ có dịp trở lại với những phân tích thú vị của CIRAM với hàng trăm tiêu bản Đông Sơn ở châu Âu.

Người Đông Sơn vẽ, nặn về người Đông Sơn (kỳ 10): Giải phẫu một cán dao Đông Sơn có hình 'lạ' - Ảnh 1.

Hình cán thanh kiếm ngắn (bên trái) và ảnh chụp X-quang trước khi lấy mẫu phân tích thành phần định lượng scanning điện tử. Hình chụp X-quang cùng với kiểu lưỡi kiếm khiến tôi ngờ rằng đây là phần lưỡi của một thành kiếm khác gá vào đây khi những người thợ buôn đồ cổ thấy phần lưỡi dao bị hỏng quá nhiều. Chất keo gắn ở phần tiếp giáp không cản quang giúp củng cố giả định đó

Mục "Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất" tuần này, tôi muốn trở lại câu chuyện mà lần trước còn dang dở, đó là việc các thợ cả Đông Sơn đưa cá sấu thay hổ trên cán dao găm Đông Sơn phong cách Làng Vạc. Nhưng vì lần đầu tiên bắt gặp một cán tượng rất độc đáo, đó là tượng hai nữ chủ nhân sinh đôi cưỡi voi trên cán kiếm ngắn gợi nhớ hình tượng Hai Bà Trưng nên không khỏi phát sinh những nghi ngờ cần phải kiểm chứng thêm bằng các phòng thí nghiệm của CIRAM. Thợ cả Đông Sơn và sản phẩm của họ vì thế có dịp được lên "bàn mổ".

Người Đông Sơn vẽ, nặn về người Đông Sơn (kỳ 10): Giải phẫu một cán dao Đông Sơn có hình 'lạ' - Ảnh 2.

Trong ảnh, phần thể hiện đôi cá sấu được khoanh tròn để độc giả dễ hình dung

2. Theo cách nghĩ kinh điển thì tượng nâng voi trên cán dao găm Đông Sơn kiểu Làng Vạc mới chỉ thấy rõ hình đôi hổ. Nhưng trong trường hợp "thanh kiếm ngắn" Hioco kể trên, rõ ràng đầu hai thú nâng voi có bộ hàm kéo dài với hàm răng lởm chởm, đôi mắt trố lồi rất giống đầu cá sấu.

Cho đến nay tôi đã kiểm chứng 6 dao găm Đông Sơn có hình đôi hổ/cá sấu nâng voi chở người. Vốn dĩ cá sấu không xa lạ gì trong nghệ thuật Đông Sơn, như tôi đã có hẳn một bài nói về cá sấu và rùa trong các kỳ trước. Nhưng việc thay cá sấu cho hổ lại là câu chuyện đáng bàn đối với thợ cả đúc đồng Đông Sơn. Trong thực tế, hổ cũng là một loài thú thiêng Đông Sơn, nhưng đại diện cho rừng núi (Sơn Tinh), còn cá sấu lại là thú thiêng Đông Sơn đại diện cho sông nước (Thủy Tinh). Sự thay thế các vật thiêng đó cho những hiện vật mang tính thiêng không thể là một cảm hứng sáng tạo tùy tiện được.

Người Đông Sơn vẽ, nặn về người Đông Sơn (kỳ 10): Giải phẫu một cán dao Đông Sơn có hình 'lạ' - Ảnh 2.

Hình chụp nằm nghiêng đôi cá sấu kèm theo hình X-quang do CIRAM thực hiện

Trong một bài viết, tôi đã điểm danh 4 con dao mang cùng phong cách "thanh kiếm ngắn" này. Tức là trên lưng có hai nữ chúa sinh đôi trang phục theo phong cách nữ chúa Núi Nưa, ngồi xổm quay về một phía. Voi có hai đầu đối xứng, khác với voi hổ đỡ. Đầu voi có mắt, tai nhọn và đôi ngà dài. Kiểu tai và lối bố cục rất gần với kiểu khuyên tai hai đầu thú trong văn hóa Sa Huỳnh. Tôi sẽ nói kỹ hơn loại tượng hai nữ chúa sinh đôi này trong một bài khác. Ở đây chỉ muốn mô tả đầu con thú đã ngậm vào chân hai con voi này.

Người Đông Sơn vẽ, nặn về người Đông Sơn (kỳ 10): Giải phẫu một cán dao Đông Sơn có hình 'lạ' - Ảnh 3.

Dao găm Đông Sơn thể hiện đôi hổ đỡ voi mang bành thuộc sưu tập bảo tàng Barbier – Mueller (Geneva, Thụy Sĩ)

Nhìn tổng thể, con thú có bộ hàm cá sấu đỡ voi ở cán dao này được thể hiện hơi giống đôi cá sấu ở chuôi các rìu chiến Đông Sơn, tức cong như thân tôm. Ở một số tiêu bản khác, phần chân sau và đuôi cá sấu vẫn được thể hiện. Điều thuyết phục nhất rằng đây là đầu cá sấu chính là cách người thợ thể hiện bộ hàm răng và đôi mắt lồi cao. Phần thân cá sấu chỉ có những ngấn vạch ngang.

3. Nhân viết về chủ đề cá sấu trên cán dao găm Đông Sơn liên quan đến hình tượng hai nữ chúa sinh đôi ngồi trên lưng voi tôi muốn kết hợp nói kỹ hơn về cuộc "phẫu thuật" mà các phòng thí nghiệm CIRAM đã dành cho hiện vật này.

Người Đông Sơn vẽ, nặn về người Đông Sơn (kỳ 10): Giải phẫu một cán dao Đông Sơn có hình 'lạ' - Ảnh 4.

Trang đầu bản báo cáo của CIRAM

Báo cáo gồm hai phần, tùy theo yêu cầu của chủ nhân (Gallery Hioco): Đánh giá thành phần hợp kim bằng scaning điện tử trên mẫu vật lấy từ góc trong của chân voi và chup X-quang. Kết luận chung là hợp kim đồng chuẩn theo đồng thiếc cổ điển (classic) với hàm lượng đồng (Cu) 85 ± 2,7 %, thiếc (Sn) 8,1 ± 1,9 %, chì (Pb) 6,9 ± 1,4 %. Người thực hiện là tiến sĩ Oliver Bobin với một chú thích "c": Kết luận giám định chỉ dựa trên mẫu vật chứ không dùng cho toàn thể hiện vật.

Kết luận này trùng với ý kiến giám định độc lập của tôi về độ tin cậy của phần cán tượng.

Nhưng riêng phần lưỡi không phù hợp với truyền thống Đông Sơn, mặc dầu cũng là một lưỡi kiếm bằng đồng cổ. Bản ảnh chụp X-quang cho thấy phần lưỡi kiếm táp vào chứ không phải đúc liền với cán như những con dao găm khác. Phần này do Hioco không yêu cầu nên CIRAM không thực hiện.

Hình chụp X-quang cùng với kiểu lưỡi kiếm khiến tôi ngờ rằng đây là phần lưỡi của một thành kiếm khác gá vào đây khi những người thợ buôn đồ cổ thấy phần lưỡi dao bị hỏng quá nhiều. Chất keo gắn ở phần tiếp giáp không cản quang giúp củng cố giả định đó.

4. Tôi muốn nhấn mạnh việc nghiên cứu giám định một hiện vật quan trọng thời Đông Sơn cũng như các cổ vật khác bằng ứng dụng các phương pháp khoa học tự nhiên là rất cần thiết, vì không ít hiện vật cổ có giá trị kinh tế cao đã bị làm giả cũng bằng những công nghệ rất tinh vi. Việc chấp nhận một cổ vật quan trọng, có ý nghĩa lịch sử nhưng bị làm giả có thể dẫn đến những kết luận lịch sử khoa học sai lệch. Giới nghiên cứu khảo cổ, lịch sử và bảo tàng luôn nhắc đến sự làm giả động trời đối với một sọ người cổ đã được bảo tàng Anh trưng bày và làm cơ sở cho nhiều nghiên cứu tiến hóa người đã bị bóc trần sau 40 năm nhầm lẫn.

Sau những loạt bài nghiên cứu của tôi, trên thị trường cổ vật đã từng xuất hiện hàng loạt dao găm tượng thú nâng voi chở người được làm giả dưới dạng đồ vớt sông hay đồ đào.

Việc thay cá sấu cho hổ lại là câu chuyện đáng bàn đối với thợ cả đúc đồng Đông Sơn. Trên thực tế, hổ cũng là một loài thú thiêng Đông Sơn, nhưng đại diện cho rừng núi (Sơn Tinh), còn cá sấu lại là thú thiêng Đông Sơn đại diện cho sông nước (Thủy Tinh) - TS Nguyễn Việt.

(còn tiếp)

Tags:

Tin cùng chuyên mục

5 yếu tố quen thuộc trong câu chuyện Giáng sinh không xuất hiện trong kinh Thánh

5 yếu tố quen thuộc trong câu chuyện Giáng sinh không xuất hiện trong kinh Thánh

Mỗi mùa Giáng sinh, hàng triệu trẻ em trên khắp toàn cầu hồ hởi tham gia vào vở kịch Giáng sinh tại trường học. Vở kịch này - thường được biết đến như câu chuyện Giáng sinh - nhằm tái hiện sự ra đời của Chúa Jesus Christ.

Tiềm năng du lịch khám phá nơi biên giới Mường Nhé

Tiềm năng du lịch khám phá nơi biên giới Mường Nhé

Mường Nhé là huyện biên giới của tỉnh Điện Biên, có đường biên tiếp giáp hai nước bạn Lào và Trung Quốc, cũng là điểm cực Tây Bắc Tổ quốc, được mệnh danh nơi "một tiếng gà gáy, ba nước cùng nghe".

Nhà văn Mộc An: Viết cho thiếu nhi là viết cho tuổi thơ mình

Nhà văn Mộc An: Viết cho thiếu nhi là viết cho tuổi thơ mình

Mới đây, bộ đôi truyện dài "Nếu một ngày chúng tớ biến mất", "Nhạc sĩ đường phố" của chị lại được vinh danh với giải B, Giải thưởng Sách quốc gia 2024. Thể thao và Văn hóa đã gặp lại và có cuộc trò chuyện với chị.

Góc nhìn 365: Một tương lai dừng lại để nối những tương lai

Góc nhìn 365: Một tương lai dừng lại để nối những tương lai

Bức ảnh các bác sĩ đang đứng xung quanh bàn phẫu thuật, thành kính chắp tay cúi đầu, đang được lan truyền khắp nơi trong những ngày qua.

Tác giả Ruby Nguyen ra mắt sách "Khai vấn trong từng hơi thở"

Tác giả Ruby Nguyen ra mắt sách "Khai vấn trong từng hơi thở"

"Khai vấn trong từng hơi thở" là cuốn sách thứ hai của tác giả Ruby Nguyen, do Nhà xuất bản Hà Nội và Thái Hà Books ấn hành.

"Khúc quân hành vang mãi non sông" kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam

"Khúc quân hành vang mãi non sông" kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam

Đài PT-TH Hà Nội tổ chức chương trình nghệ thuật chính luận đặc biệt mang tên "Khúc quân hành vang mãi non sông" vào 22/12 tại sân Đoan Môn, khu Bảo tồn Di sản Hoàng thành - Thăng Long.

Kiểm tra thực hiện Chương trình số 06 CTr/TU của Thành ủy xây dựng người Hà Nội thanh lịch văn minh

Kiểm tra thực hiện Chương trình số 06 CTr/TU của Thành ủy xây dựng người Hà Nội thanh lịch văn minh

Ngày 18/12, đoàn kiểm tra kết quả thực hiện Chương trình số 06 CTr/TU của Thành ủy Hà Nội về phát triển văn hoá, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng người Hà Nội thanh lịch văn minh giai đoạn 2021 - 2025.

Nhà văn Phương Trinh: "Đưa những điều gan ruột vào trang viết"

Nhà văn Phương Trinh: "Đưa những điều gan ruột vào trang viết"

"Biến mất" khá lâu trong làng văn, mới đây, nhà văn Phương Trinh - cây bút có dấu ấn trong văn học thiếu nhi - xuất hiện trở lại trong những sách "Bài tập thực hành tiếng Việt", lớp 4 và 5 (NXB Giáo dục).

Tin mới nhất

Đà Nẵng đón Giáng sinh – Chào năm mới 2025 với nhiều chương trình du lịch độc đáo

Đà Nẵng đón Giáng sinh – Chào năm mới 2025 với nhiều chương trình du lịch độc đáo

Chào mừng lễ Giáng sinh và năm mới 2025, các đơn vị du lịch, lưu trú, điểm công cộng trên địa bàn thành phố Đà Nẵng đang có nhiều hoạt động, chương trình độc đáo, hấp dẫn thu hút khách du lịch.

Du lịch Huế “cất cánh” bằng thế mạnh di sản văn hóa

Du lịch Huế “cất cánh” bằng thế mạnh di sản văn hóa

Năm 2025 là dấu mốc quan trọng đánh dấu bước ngoặt Thừa Thiên - Huế trở thành thành phố trực thuộc Trung ương, đem đến nhiều vận hội mới cho địa phương.

Thái Nguyên lần đầu tổ chức Liên hoan ẩm thực các món ăn chế biến từ cây chè

Thái Nguyên lần đầu tổ chức Liên hoan ẩm thực các món ăn chế biến từ cây chè

Ngày 16/12/2024, tại thành phố Thái Nguyên, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thái Nguyên phối hợp với Hiệp hội Du lịch tỉnh tổ chức Liên hoan Ẩm thực mang chủ đề “Trải nghiệm xứ trà, đậm đà bản sắc”.

Ninh Thuận tăng cường bảo vệ và phát huy giá trị đồi cát Nam Cương

Ninh Thuận tăng cường bảo vệ và phát huy giá trị đồi cát Nam Cương

Đồi cát Nam Cương (xã An Hải, huyện Ninh Phước) nằm cách trung tâm thành phố Phan Rang – Tháp Chàm khoảng 7 km về hướng Đông Nam được ví như "tiểu sa mạc Sahara" với cảnh quan và địa hình độc đáo.

Quảng Bình phát triển du lịch nông thôn, du lịch cộng đồng

Quảng Bình phát triển du lịch nông thôn, du lịch cộng đồng

Tỉnh Quảng Bình có nhiều danh lam thắng cảnh kỳ thú, hấp dẫn du khách trong nước và quốc tế.

Phở và nem “chinh phục” thực khách Italy

Phở và nem “chinh phục” thực khách Italy

Ngày 12/12/2024, Đại sứ quán Việt Nam tại Italy đã phối hợp với Vietnam Airline tổ chức sự kiện “Phở và Nem: Đường đến với ẩm thực Việt Nam - Bay thẳng Việt Nam - Italy từ tháng 7/2025” nhằm quảng bá văn hóa ẩm thực và thúc đẩy du lịch Việt Nam.

Độc đáo khu phố bao cấp của Hà Nội được tái hiện trong "Đêm Trúc Bạch"

Độc đáo khu phố bao cấp của Hà Nội được tái hiện trong "Đêm Trúc Bạch"

Lần đầu tiên tại Hà Nội, một không gian với bối cảnh là một khu phố cổ Hà Nội với các toa tàu điện, các cửa hàng bách hóa… gợi nhớ cho người dân Thủ đô và du khách về ký ức của "thời bao cấp", một trong những thời kỳ đặc biệt của đất nước.

Đêm Trúc Bạch: Điểm đến của một Hà Nội quyến rũ, sâu lắng và đậm chất thơ

Đêm Trúc Bạch: Điểm đến của một Hà Nội quyến rũ, sâu lắng và đậm chất thơ

Đêm Hà Nội với sự lung linh của ánh đèn và hơi thở lịch sử qua từng góc phố, là một mô hình độc đáo, giúp du khách khám phá một Hà Nội rất khác - một Hà Nội quyến rũ, đậm chất thơ và sâu lắng.

Bí ẩn những địa điểm được cho là cánh cổng dẫn tới thế giới khác đến nay vẫn chưa có lời giải

Bí ẩn những địa điểm được cho là cánh cổng dẫn tới thế giới khác đến nay vẫn chưa có lời giải

Những nơi này đều có nhiều truyền thuyết bí ẩn xoay quanh và được cho là có thể dẫn lối cho người trần sang thế giới bên kia.

TP.HCM được Giải thưởng Du lịch thế giới chọn làm nơi trao giải

TP.HCM được Giải thưởng Du lịch thế giới chọn làm nơi trao giải

World Travel Awards chọn TP.HCM là địa điểm tổ chức Lễ trao giải thưởng khu vực châu Á và châu Đại Dương năm 2022.