Hình xăm (tattoos) đang trở nên phổ biến ngày nay, ngay cả những nước phương Đông với tư tưởng truyền thống kín đáo cũng đang dần tiếp nhận loại hình nghệ thuật này một cách rộng rãi. Thế nhưng biết được để ý hình xăm có vị trí đặc biệt trong lịch sử.

Liệu hình xăm có còn là điều cấm kỵ ở Olympic?

Hình xăm được coi là một trong những khía cạnh được quan tâm trước khi đại dịch Covid-19 thay đổi mạnh mẽ câu chuyện của Thế vận hội. Liệu khi không có khán giả hoặc khách du lịch quốc tế ở Nhật Bản, các VĐV mang hình xăm, mà điều này vốn bị cấm kỵ trong văn hóa Nhật Bản hiện đại, có gây sự chú ý một cách tiêu cực?

Trong một số nền văn hóa, xăm hình lên người bị nghiêm cấm. Song ở nhiều văn hóa khác, chúng là một phần trong thể thiếu trong các nghi lễ thiêng liêng và để ghi lại dấu ấn những sự kiện đặc biệt trong cuộc đời. 

Văn hóa xăm hình hiện đại của Mỹ có thể bắt nguồn từ những năm 1700, nhưng việc xăm hình lên cơ thể nói chung có từ xa hơn rất nhiều - khoảng năm 3300 TCN.

Mặc dù xu hướng hình xăm phổ biến ngày nay bao gồm vô vàn kiểu dáng và thiết kế khác nhau, nhiều người có thể xăm một hay nhiều hình lên cơ thể với ý nghĩa của riêng họ, một số người xăm hình chỉ mang tính chất “chạy theo trào lưu” hoặc “chỉ vì thấy đẹp” chứ không có bất kỳ ý nghĩa nào. 

Nhưng hình xăm truyền thống của các dân tộc cổ đại trên khắp Polynesia, Nhật Bản, Ai Cập và Ấn Độ chứa đựng ý nghĩa văn hóa xã hội và tâm linh sâu sắc. 

Hình xăm là một cách thể hiện địa vị, đề cao truyền thống, tôn vinh các hình tượng tôn giáo và kể chuyện. 

Cuốn sách "Tattooed Skin and Health" của Lars Krutak có thể hiện: "Trong nhiều xã hội cổ, không phải ai cũng có thể tùy tiện xăm hình cho người khác. Quá trình thực tế thường được thực hiện bởi những người cầm đầu, có chức vụ đặc thù trong cộng đồng".

Trong cuốn sách "The History of Tattoos and Body Modification", tác giả Nicholas Faulkner và Diane Bailey đã viết: "Xăm hình lên cơ thể không chỉ là một tập tục cổ xưa, mà còn phổ biến trên phạm vi toàn cầu. Các bằng chứng về việc xăm hình được tìm thấy ở tất cả các nền văn hóa trên thế giới. Bên cạnh việc nhiều người xăm hình với những lý do không giống nhau, họ làm điều này để kết nối với cộng động và thế giới bằng cách nào đó".

Lịch sử hình xăm trong những nền văn hóa cổ đại Bắc Mỹ

Các khu vực của Alaska và Canada có nhiều nền văn hóa và lịch sử cổ đại bao gồm hình xăm thuộc nhiều loại khác nhau, cụ thể là hình xăm trên khuôn mặt. Văn hóa xăm hình của người Alaska cổ, Inuit và Métis có niên đại ít nhất hơn 3.000 năm.

• Liệu hình xăm có còn là điều cấm kỵ ở Olympic?
• Hình xăm gây ảnh xấu, cầu thủ hàng đầu thế giới có thể bị cấm xăm
• ‘Cô gái có hình xăm rồng’ tái xuất gay cấn hơn

Bằng chứng được phát hiện cho thấy những họa tiết hình xăm thể hiện trên khuôn mặt phụ nữ. Tục xăm mặt này đã biến mất một thời gian ngắn vào khoảng cuối những năm 1800 và đầu những năm 1900 vì bị thực dân châu Âu nghiêm cấm, nhưng sau đó đã được phục hồi.

Những thiết kế hình xăm ở các khu vực này thường có dạng hình học, dấu chấm và đường thẳng. Chúng được xăm lên người vào những dịp đặc biệt. Holly Mititquq Nordlum, nghệ nhân xăm hình gốc Iñupiaq, đã nói với POPSUGAR rằng: “Chúng là những thành tựu cá nhân và là dấu ấn của cuộc đời một người phụ nữ”.

Lịch sử hình xăm ở Polynesia

Polynesia được hình thành từ một nhóm đa dạng các dân tộc bản địa sinh sống trên hơn 1.000 hòn đảo ở Đông và Nam Thái Bình Dương. Khu vực này kéo dài từ New Zealand đến quần đảo Hawaii và đảo Phục sinh. Tuy nhiên, vào thế kỷ 21, "khoảng 70% tổng dân số Polynesia cư trú ở Hawaii". Dân cư Polynesia có những nét tương đồng về nền văn hoá, ngôn ngữ và tín ngưỡng.

Theo thạc sĩ khảo cổ học Arthur Grainger chia sẻ với tạp chí The Collector, xăm hình ở Polynesia là một phong tục có từ 2.000 năm trước, bao gồm 5 phong cách chính: Maori, Samoan, Marquesan, Hawaii và Tahitian. Nhưng mỗi vùng ở Polynesia lại có những tập tục riêng biệt. 

Theo truyền thống, những hình xăm này là thiết kế hình học bằng mực đen và thể hiện mọi thứ từ thứ bậc xã hội cho đến niềm tin tâm linh.

Krutak cho biết: “Xăm hình chiến binh trong truyền thống văn hóa là được trao tặng từ chiến tích hay công trạng nào đó, chứ không phải tự nhiên mà có, phổ biến khắp châu Á, châu Phi, Melanesia, Nam Mỹ và Polynesia”.

Hình xăm Maori nổi bật bởi thẩm mỹ cao với các đường nét mảnh hơn và hình xoắn ốc phức tạp. Hình xăm Marquesan có những hình khối mực đen lớn. Hình xăm Samoan có thiết kế lặp đi lặp lại và đối xứng. Hình xăm Tahitian thiên về chủ nghĩa tự nhiên, có các đường nét và hình dạng tròn trịa hơn. Hình xăm Hawaii truyền thống có các hình học lặp đi lặp lại như hình tam giác, sóng, mũi tên và hình chữ nhật.

Lịch sử hình xăm ở Ai Cập

Lục địa châu Phi sở hữu lịch sử về hình xăm vô cùng phong phú. 

Xác ướp Ai Cập là những minh chứng sớm nhất về hình xăm trên người có niên đại khoảng năm 3932 đến 3030 TCN. 

Hình xăm truyền thống ở Ai Cập cổ đại thường bao gồm chữ tượng hình, là hình thức giao tiếp chính của người Ai Cập vào thời điểm đó. Điều thú vị là, trái ngược với một số nền văn hóa khác vốn dùng hình xăm cho nam chiến binh, hình vẽ cổ đại được tìm thấy chủ yếu cho thấy phụ nữ Ai Cập có hình xăm nhiều hơn nam giới.

Joann Fletcher, nhà nghiên cứu khoa khảo cổ học tại Đại học York ở Anh, chia sẻ với tạp chí Smithsonian: “Hầu hết các hình xăm trên xác ướp chủ yếu là các nét chấm và hoa văn kim cương, đôi khi còn có hình ảnh tự nhiên như động vật, cây cỏ”. 

Faulkner và Bailey cho biết: "Trong số những bằng chứng đầu tiên về hình xăm bằng hình ảnh là hình dáng của vị thần hộ mệnh Ai Cập cổ đại - Bes".

Bes (hay còn được gọi là Bisu hoặc Aha) là một vị thần lùn trong tôn giáo Ai Cập cổ đại. Ông vừa là thần chiến tranh, bảo trợ các pharaoh ra trận, vừa là thần sinh đẻ, tình dục và có liên quan đến âm nhạc và vũ hội. Các thiết kế chủ yếu được thực hiện bằng mực đen.

Lịch sử hình xăm ở Nhật Bản

Văn hóa hình xăm ở Nhật Bản phát triển không nhanh bằng những khu vực khác nhưng đã có từ rất sớm. Song, xăm hình vẫn bị nhiều người xem là điều cấm kỵ. Điều này xuất phát từ việc hình xăm từ lâu đã được gắn liền với tội phạm có tổ chức, băng nhóm xã hội đen ở đất nước mặt trời mọc. 

Vào những năm 1600, chính phủ Nhật Bản bắt đầu xăm hình lên cơ thể của những tên tội phạm với dấu hiệu vĩnh viễn được gọi là "bokkei", xem như là một loại hình phạt. Cách thức này được duy trì cho đến những năm 1800, sau đó việc xăm hình lên người không còn là cách thức “độc quyền” của chính phủ, mà dần trở thành phong cách nghệ thuật do ảnh hưởng bởi văn hóa du nhập vào Nhật Bản. 

Cho đến hiện tại, sự kỳ thị đối với hình xăm vẫn còn tồn tại. Một số khu vực, dịch vụ ở Nhật Bản thậm chí còn đặt biển cấm hoặc không cho phép người có hình xăm tiếp cận. 

Giờ đây, các hình xăm truyền thống của Nhật Bản được gọi là "Irezumi", được dịch là "chèn mực", thường có hình thực vật, động vật và các sinh vật thần thoại như rồng, cá koi, hổ...

Lịch sử hình xăm ở Ấn Độ

Ấn Độ sở hữu lịch sử hình xăm vô cùng rộng lớn và phức tạp, bao gồm các bộ tộc khác nhau trong hàng nghìn năm. 

Nói đến Ấn Độ, chúng ta thường nghĩ ngay đến nghệ thuật vẽ hình trên cơ thể - henna. Mặc dù không được xem là xăm, nhưng hình thức nghệ thuật cơ thể này được biết đến rộng rãi nhất và liên quan đến việc nhuộm da tạm thời bằng thuốc nhuộm màu đỏ hoặc màu đất sét. 

Henna đã trải qua quá trình phát triển khá mạnh mẽ ở Ấn Độ. Các thiết kế được thể hiện bằng nghệ thuật henna đa phần tượng trưng cho tình yêu, may mắn và thịnh vượng. Đó là lý do tại sao người Ấn Độ thường vẽ henna trên tay của các cô dâu trong lễ cưới.

Tuy nhiên, đó không phải là mục đích chính của henna. “Nghệ thuật Henna được gọi là mehndi trong tiếng Hindi và Urdu, đã được phổ biến ở Pakistan, Ấn Độ, châu Phi và Trung Đông trong hơn 5000 năm. Ban đầu nghệ thuật này được sử dụng để làm mát tự nhiên cho người sống ở vùng khí hậu sa mạc nóng bức”, theo một bài báo từ Đại học St. Thomas.

Tóm lại, đây chỉ là sự khởi đầu của lịch sử hình xăm đa dạng trên toàn cầu. Quá khứ thịnh vượng của mỗi nền văn hóa đã góp phần ảnh hưởng đến văn hóa xăm hình như chúng ta biết ngày nay.

Trung Hạ