Ngày 6/2, tức ngày 16 tháng Giêng, tại di tích chùa Côn Sơn thuộc Khu di tích Quốc gia đặc biệt Côn Sơn - Kiếp Bạc, thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương đã tổ chức Lễ khai hội truyền thống mùa Xuân Côn Sơn - Kiếp Bạc năm 2023 và tưởng niệm 689 năm ngày viên tịch của Đệ tam tổ Trúc Lâm Huyền Quang tôn giả (1334 - 2023).

Lễ hội có sự tham dự của đại biểu lãnh đạo các bộ, ban, ngành Trung ương, Hội đồng Trị sự Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam, lãnh đạo tỉnh Hải Dương, đoàn đại biểu thành phố Suwon (Hàn Quốc) cùng đông đảo tăng ni, phật tử và nhân dân trong và ngoài tỉnh.

Trong diễn văn khai hội và tưởng niệm 689 năm ngày viên tịch của Đệ Tam Tổ Trúc Lâm Huyền Quang tôn giả, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Hải Dương Triệu Thế Hùng cho biết, từ thế kỷ XIV, Côn Sơn đã trở thành một trong những trung tâm Phật giáo lớn của Thiền phái Trúc Lâm của người Việt. Nơi đây mỗi độ Xuân về, nhân dân cả nước và kiều bào ta ở nước ngoài đã nô nức về trẩy hội và thắp nén tâm hương tưởng nhớ vị Tổ của Thiền phái Phật giáo Trúc Lâm - Huyền Quang Tôn giả.

Huyền Quang Tôn giả tên thật là Lý Đạo Tái, sinh năm 1254, nguyên quán tại hương Vạn Tư, nay thuộc xã Thái Bảo, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. Đương thời, ông là một trí thức tài năng, nổi tiếng thơ văn, đỗ tiến sĩ từ năm 21 tuổi. Ông làm quan tại viện Hàn lâm. Ông đã từ bỏ chốn quan trường, quyết chí tu hành, học đạo, được Điều Ngự Giác Hoàng Trần Nhân Tông giao biên soạn kinh sách về Phật học. Ông đã cùng với Phật hoàng Trần Nhân Tông và pháp Loa đi đến mọi miền đất nước để hoằng dương phật pháp và trở thành vị tổ thứ ba của thiền phái Phật giáo Trúc Lâm.

Những năm tháng cuối đời, ông đã về trụ trì tại chùa Côn Sơn. Ông có công tôn tạo chùa với nhiều công trình kiến trúc như đài Cửu phẩm liên hoa, Am Bạch Vân, xây dựng tăng viện, đào tạo tăng ni, giảng kinh thuyết pháp… đưa Côn Sơn trở thành một trong những trung tâm của thiền phái Trúc Lâm.

Ngày 23 tháng Giêng năm Khai Hựu thứ 6 (tức năm 1334), ông viên tịch tại Côn Sơn. Thái Thượng Hoàng Trần Minh Tông đã ban thụy hiệu là: Trúc Lâm thiền sư đệ tam đại, đặc phong tự pháp danh Huyền Quang Tôn giả. Ngày giỗ của ông đã trở thành ngày hội truyền thống mùa xuân Côn Sơn.

Gần 7 thế kỷ trôi qua, những giá trị di sản ở Côn Sơn đã làm nên nét văn hóa đặc sắc và đa dạng không chỉ của riêng vùng đất Hải Dương mà trở thành dòng chảy liên tục hội tụ kết tinh và lan tỏa bằng sức sống văn hóa, bằng tâm niệm của triệu triệu đồng bào Việt Nam.

Khu di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc đã được công nhận là Khu di tích Quốc gia đặc biệt năm 2012 và lễ hội chùa Côn Sơn được ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Tại di tích Côn Sơn hiện còn nhiều hiện vật vô giá minh chứng cho những bề dày lịch sử và giá trị văn hóa, khoa học của khu di tích.

Những năm qua, tỉnh Hải Dương luôn phát huy những giá trị văn hoá vật thể, phi vật thể tại khu di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc. Công tác bảo tồn, tu bổ, phục dựng các công trình kiến trúc tiêu biểu đã được địa phương quan tâm đầu tư, để hôm nay Côn Sơn thực sự trở thành chốn tùng lâm đẹp đẽ.

Hiện nay, tỉnh Hải Dương và hai tỉnh Quảng Ninh, Bắc Giang đang nỗ lực quảng bá các giá trị nổi bật toàn cầu của di tích Quốc gia đặc biệt Côn Sơn - Kiếp Bạc tới tới bạn bè quốc tế. Đồng thời, các địa phương cũng đang tích cực hoàn thiện hồ sơ khoa học trình UNESCO công nhận quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn - Kiếp Bạc là di sản thế giới.

Sau phần diễn văn khai hội, đại diện lãnh đạo Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Hải Dương đã cung tuyên thân thế, sự nghiệp của Đệ Tam Tổ Trúc Lâm Huyền Quang Tôn giả.

Trước lễ khai hội, sáng sớm cùng ngày, Ban Tổ chức Lễ hội đã tiến hành lễ rước nước chùa Côn Sơn. Nước được lấy từ giữa hồ Côn Sơn, đựng vào bình thủy và rước về chùa. Đây là một trong những nghi thức quan trọng tại Lễ hội mùa Xuân Côn Sơn - Kiếp Bạc, được phục dựng từ năm 2008 và trở thành nét độc đáo của Lễ hội hàng năm.

Lễ hội mùa Xuân Côn Sơn - Kiếp Bạc năm nay có nhiều nghi lễ truyền thống như lễ rước nước, lễ tưởng niệm và khai hội, Lễ tế trên núi Ngũ Nhạc, cùng các hoạt động phần hội đặc sắc như Hội thi gói bánh chưng, giã bánh giầy, Liên hoan pháo đất, Giải vật dân tộc, giải cờ tướng; đặc biệt là tuần văn hóa du lịch và xúc tiến thương mại nhằm quảng bá các sản phẩm tiêu biểu đặc trưng của Hải Dương tới du khách trong nước và quốc tế.