Đã qua hai thập niên kể từ sau các giải thưởng Philip Morris, Nokia, Ánh mắt trẻ… kết thúc tại Việt Nam, môi trường nghệ thuật Việt Nam gần như chưa có một giải thưởng lớn do nước ngoài tổ chức. Bởi thế, vừa qua, khi cuộc thi UOB Painting of the Year được đưa Việt Nam với những chính sách mở, cho cả nghệ sĩ chuyên và không chuyên, đã hứa hẹn đem đến cho môi trường nghệ thuật Việt Nam một cuộc chơi quy mô và ý nghĩa.

Cuộc thi UOB Painting of the Year lần thứ nhất tại Việt Nam và là lần thứ 42 ở khu vực, kêu gọi tác phẩm dự thi tại 5 quốc gia ASEAN, bao gồm Indonesia, Malaysia, Singapore, Thái Lan và Việt Nam. Sự kiện lần này kỷ niệm 30 năm hệ thống ngân hàng UOB có mặt tại Việt Nam. Thời hạn nhận hồ sơ dự thi kéo dài đến hết ngày 6/8/2023. Lễ trao giải và triển lãm dự kiến diễn ra vào tháng 10/2023.

Từ tiêu chí của sân chơi quốc tế

Tiêu chí của cuộc thi dựa trên 4 yếu tố: Thông điệp, sáng tạo, bố cục, kỹ thuật. "Trong phiên bản thứ 42 của cuộc thi, chúng tôi khuyến khích bạn luôn tò mò, khám phá và trở thành người thay đổi vì một thế giới tốt đẹp và bền vững hơn" - lời của BTC.

Trong buổi khai mạc, các tác phẩm đoạt giải ở các năm trước được trưng bày riêng trong một khu vực theo mô hình kỹ thuật số. Các tác phẩm này dành được sự chú ý của đông đảo khán giả không chỉ với hình ảnh, mà còn ở những thông điệp cô đọng dưới mỗi tác phẩm.

Tác phẩm Dystopia của nghệ sĩ Chomrawi Suksom, người Thái Lan, miêu tả thế giới hiện tại đang phải chiến đấu với những căng thẳng toàn cầu, sự hủy hoại môi trường, thiên tai và áp bức.

Thông điệp: "Khi thoát khỏi đại dịch toàn cầu, chúng ta suy ngẫm với tinh thần lạc quan và chuyển đổi để hướng tới một ngày mai tốt đẹp hơn. Ở đây, quả cầu phát triển tượng trưng cho thế giới của chúng ta luôn trong trạng thái thay đổi và đổi mới, được thể hiện bằng các nền văn hóa và bản sắc khác nhau".

Tác phẩm Skin of Land (Da của lục địa) Seah Ze Lin, người Malaysia, được giải thưởng trong hạng mục Nghệ sĩ thành danh. Được sáng tác với nỉ len và sợi tổng hợp. Kích thước tác phẩm khá lớn: 135 x 102 cm. Trong đó bản đồ địa hình này được đốt và rửa qua các thao tác sáng tạo. Skin of Land là một thuật ngữ để mô tả một địa điểm có giá trị thương mại. Bản đồ có hình giống như một con vật bị săn bắt và giết để lấy da, thể hiện sự cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên phát sinh từ quá trình phát triển của con người.

Thông điệp: "Sử dụng miếng da động vật như một phép ẩn dụ, khi mà nó bị trải qua quá trình cắt, đốt và giặt sạch; với tất cả các biểu tượng có thể nhận dạng bị đốt cháy; tác giả muốn chỉ ra rằng không có sự phân biệt giữa nhà ở của con người và thiên nhiên. Thứ duy nhất có thể nhìn thấy là những hố cháy vô tận giống như ánh đèn thành phố, hoặc vết đốm trên hình một con thú… Tác phẩm này đặc biệt dành riêng cho động vật và con người, những người buộc phải sống lang thang vô định".

Một tác phẩm nằm trong giải thưởng Nghệ sĩ triển vọng nhất của năm, hạng mục Nghệ sĩ không chuyên, gây được ấn tượng, đó là Make A Wish II (Dựng điều ước II) của Revaleka, người Indonesia. Đây là bức số 21 trong loạt tranh Memento (Kỷ niệm) được phát triển như một nghiên cứu liên quan đến đồ vật cá nhân. Tận dụng một bức ảnh gia đình cũ từ những năm 1980, tác giả sử dụng kỹ thuật gợi cảm giác hoài cổ đối lập giữa không gian và thời gian.

Các nhân vật chủ thể xuất hiện mơ hồ và vô danh. Những khuôn mặt bị làm mờ. Không gian sáng tối tương phản, để lại cho người xem cảm giác hư hư thực thực, gợi lên những câu hỏi về bối cảnh của gia đình và cảm xúc của tác giả.

Trên đây là vài trong rất nhiều tác phẩm đã đoạt giải trong các cuộc thi UOB Painting of the Year ở các quốc gia. Các nghệ sĩ sáng tác với nhiều chủ đề khác nhau, nhưng nói chung các tác phẩm được giới thiệu đến công chúng thường là các tác phẩm có thông điệp, ý nghĩa mang tính nhân văn, nói đến những vấn đề của cá nhân trong cộng đồng đặc thù, những vấn đề của vùng lãnh thổ, quốc gia. Sự sáng tạo của họ thể hiện qua việc sử dụng kết hợp nhiều chất liệu hoặc thử nghiệm cả các chất liệu mới. Có các tác phẩm được khâu với rễ cỏ, chỉ, gỗ, hoặc sử dụng lá cọ, lá dứa…; kỹ thuật đa dạng: cắt dán, in, đốt rửa, xếp giấy…

Nhìn về mỹ thuật đương đại Việt Nam

Một sân chơi quốc tế có giá trị cho các nghệ sĩ Việt được mở ra. Vậy so với môi trường nghệ thuật của các nước Đông Nam Á, mặt bằng của các nghệ sĩ Việt Nam ra sao?

Họa sĩ Lương Xuân Đoàn - Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam - Trưởng ban giám khảo của UOB Painting of the Year năm nay chia sẻ: "Những tiêu chí của chương trình cho thấy đây là một cuộc thi coi trọng bản sắc của từng quốc gia, coi trọng thông điệp mới, tính sáng tạo, kỹ thuật thể hiện tác phẩm, chất liệu mới... Đây sẽ là tác động quan trọng tạo nên bức tranh toàn cảnh của mỹ thuật đương đại Việt Nam. Nghệ sĩ Việt Nam không thua kém gì các quốc gia khác, có bản sắc văn hóa riêng. Đương nhiên hình thức nghệ thuật của mỗi quốc gia là khác nhau. Và điều đó quyết định số phận nghệ thuật của từng cá nhân, do nghệ sĩ, chứ không phải do xu thế, định hướng nghệ thuật nào".

Có mặt tại buổi công bố cuộc thi, họa sĩ Phạm Huy Thông băn khoăn về khái niệm thế nào thì được gọi là Nghệ sĩ thành danh - hạng mục với giải thưởng cao nhất. Vì về mặt bằng các nghệ sĩ, anh cho rằng qua các tác phẩm đoạt giải được công bố, các tác phẩm ở hạng mục nghệ sĩ không chuyên cũng rất ấn tượng.

"Thế giới quan và nhân sinh quan của các nghệ sĩ quốc tế tất nhiên sẽ khác, lúc đầu ta sẽ thấy những cái mới, tuy nhiên không có sự chênh lệch giữa các nghệ sĩ Việt Nam và quốc tế. Mỗi nền văn hóa sẽ tạo ra các giá trị khác nhau" - Phạm Huy Thông nói.

Anh cũng nhận thấy các nghệ sĩ nước ngoài có đầu tư về ý tưởng, diễn ngôn về tác phẩm, dù ngắn nhưng có tính bao quát và nâng tầm tác phẩm. Quá trình họ nghiên cứu và sáng tác được viết lại rõ ràng. Tới đây, các nghệ sĩ Việt Nam tham dự thì cũng cần lưu ý thêm về điều này.

Giải thưởng khu vực Đông Nam Á được trao cho người xuất sắc nhất trong số năm người thắng giải UOB Painting of the Year tại các quốc gia. Người thắng giải khu vực được chọn tham gia chương trình lưu trú tại Bảo tàng Nghệ thuật châu Á Fukuoka, Nhật Bản.