Chữ và nghĩa: 'Biến thể' và 'biến thể Covid-19'
(Thethaovanhoa.vn) - “Biến thể” là một từ đã có trong giao tiếp tiếng Việt từ lâu. Đây là một từ Hán Việt 2 thành tố.
Chữ và nghĩa: 'Ai ở đâu ở đó' - thông điệp hôm nay
“Ai ở đâu ở đó”, tổ hợp 5 âm tiết này đang được nhắc đến nhiều trên báo chí - truyền thông trong chiến dịch chống Covid-19 đang ở giai đoạn rất căng thẳng ở Việt Nam hiện nay.
Từ điển tiếng Việt (Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng, 2020) định nghĩa: Biến thể 變體d. thể có khác ít nhiều so với thể gốc (VD: Bài thơ được làm theo dạng thơ lục bát biến thể (câu trên có thể nhiều hơn 6 chữ, câu dưới có thể nhiều hơn 8 chữ); trong tiếng Việt, “nhơn” là biến thể ngữ âm của “nhân”).
Như vậy, từ này được dùng để chỉ một hiện tượng ngôn ngữ, văn chương: Biến thể từ vựng, biến thể chính tả, biến thể thơ lục bát… Trong tiếng Anh, “variant” cũng có một nghĩa tương tự. Ví dụ, variants of word: Biến thể của từ. Nhưng “variant” trong tiếng Anh còn có nghĩa “khác nhau chút ít” hoặc “hay thay đổi, hay biến đổi”. Đây chính là nét nghĩa hiện đang sử dụng khi nói về các biến thể của virus SARS-CoV-2 (viết tắt của “Severe acute respiratory syndrome corona virus 2” - Virus corona gây hội chứng hô hấp cấp tính nặng 2) gây nên đại dịch toàn cầu.
Virus SARS-CoV-2 đầu tiên có từ Vũ Hán (Trung Quốc) mà ta đang gọi là Covid-19 (viết tắt từ các từ: Corona (vương miện) + virus + disease (bệnh)) đãnhanh chóng phát tán và nhanh chóng thay đổi chủng loại.
“Biến chủng virus corona” là thuật ngữ để miêu tả biến thể của virus corona khác biệt với các virus đồng loại của nó một cách đáng kể. Sự khác biệt này được thể hiện ở các khía cạnh: Tính dễ lây (khả năng truyền bệnh), độc lực (khả năng gây bệnh), sự nhạy cảm với thuốc điều trị/vắc xin phòng ngừa (khả năng chịu đựng) của virus SARS-CoV-2.
Các nhà khoa học cho rằng, các loại virus SARS-CoV-2 liên tục tiến hóa do xảy ra các biến đổi trong mã di truyền (đột biến gen) trong quá trình sao chép bộ gen.Dòng là một nhóm các biến thể virus có liên quan chặt chẽ về mặt di truyền có nguồn gốc từ cùng một hình thức sơ khai (chung cho tất cả các biến thể). Một biến thể có một hoặc nhiều đột biến tách biệt với các biến thể khác của virus SARS-CoV-2 này.
Có nhiều loại biến thể và mỗi một loại có biểu hiện và nguy cơ khác nhau. Người ta chia thành mấy nhóm: a) biến thể đang theo dõi; b) biến thể đáng quan tâm; c) biến thể gây lo ngại; d) biến thể gây hậu quả nghiêm trọng. Hiện tại, có 5 biến thể được coi là có thể có nguy cơ gây nên hậu quả nghiêm trọng (mà chúng ta đang hết sức cảnh giác, phòng ngừa).Tất cả đều được đặt theo tên các chữ cái trong bảng chữ cái Hy Lạp. Đó là: 1. Αα-Alpha; 2. Β β-Beta; 3. Γ γ -Gamma; 4. Δ δ -Delta và 5. Ο o -Omicron. Omicron là biến thể virus corona mới nhất trên thế giới và bắt đầu thâm nhập vào nước ta.
PGS-TS Phạm Văn Tình
