Chữ và nghĩa: 'Bài bây' - cần thêm một nét nghĩa

Từ điển Truyện Kiều (Đào Duy Anh, NXB Khoa học xã hội, 1974) giải nghĩa bài bây nghĩa là "trò liều lĩnh, trò vô sỉ".
24/01/2024 06:40
PGS-TS Phạm Văn Tình

Từ điển Truyện Kiều (Đào Duy Anh, NXB Khoa học xã hội, 1974) giải nghĩa bài bây nghĩa là "trò liều lĩnh, trò vô sỉ". 

"Lão kia có giở bài bây

Chẳng văng vào mặt mà mày lại nghe.

Cớ sao chịu tốt một bề

Gái tơ mà đã ngứa nghề sớm sao!"

Chắc mọi người sẽ nhận ra ngay bốn câu thơ này nằm trong đoạn đối đáp giữa Tú Bà và Thúy Kiều (trong Truyện Kiều của Nguyễn Du). Đoạn thơ ghi lời Tú Bà mắng nhiếc nàng Kiều (đang ngơ ngác chưa hiểu sự tình là mình đã bị Mã Giám Sinh lừa gạt thế nào) có từ "bài bây" - một từ nghe lạ.

Từ điển Truyện Kiều (Đào Duy Anh, NXB Khoa học xã hội, 1974) giải nghĩa bài bây nghĩa là "trò liều lĩnh, trò vô sỉ". Như vậy, bài bây là một từ mang nghĩa tiêu cực. Việc anh chàng họ Mã ra dáng phong lưu nho nhã nhưng lại có hành vi ranh ma láu cá "lập lờ đánh lận con đen", qua mặt Tú Bà ăn nằm với nàng Kiều là rất xấu. Qua từ bài bây, ta thấy bộ mặt bỉ ổi và nhân cách vô sỉ, thấp hèn của Mã Giám Sinh.

Chữ và nghĩa: 'Bài bây' - cần thêm một nét nghĩa - Ảnh 1.

Tranh minh hoạ

Ngữ nghĩa của bài bây được hiểu như thế và người đọc cũng đồng tình như thế.

Trong một ví dụ khác (rất gần đây), nghĩa của nó cũng gần tương tự, ví dụ: "Mất quạt thì phát ốm mất. Sau khi chú tôi gọi, hỏi, trình bày hoàn cảnh nóng bức, nhún nhường, van vỉ, Hứng vẫn giở bài bây, ậm ờ một lúc rồi cất tiếng ngáy, chú tôi liền to tiếng: - Anh Hứng, sao anh lại có thể nhẫn tâm như thế được nhỉ!" (Ma Văn Kháng, "Côi cút giữa cảnh đời"). Hành động "bài bây" của nhân vật Hứng rõ ràng là xấu, mang nghĩa tiêu cực.

Thế nhưng, trong một bài ca dao quen thuộc thì từ bài bây này lại xuất hiện với một nghĩa khác:

"Bao giờ cho đến tháng hai

Con gái làm cỏ, con trai be bờ

Gái thì kể phú, ngâm thơ

Trai thì be bờ kể chuyện bài bây".

Chắc hẳn mọi người chúng ta không nghĩ các chàng trai "kể chuyện bài bây" ở đây là kể chuyện về những "trò liều lĩnh, vô sỉ". Nếu thế thì bài ca dao trên đâu còn là một áng văn hay, mô tả hình ảnh thân thuộc, nên thơ của các nam thanh nữ tú ở làng quê Việt Nam?

Từ điển tiếng Việt (Văn Tân chủ biên, NXB Khoa học Xã hội, 1977), chia bài bây thành 2 nghĩa: "1. hành động cố ý kéo dài để rồi ra xí xoá; 2. hành động xúc phạm đến đạo đức, nhân phẩm".

Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên, Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng, 2020) giải thích bài bây là "hành động cố ý kéo dài, dây dưa, lằng nhằng nhằm lảng tránh trách nhiệm".

Hai cuốn từ điển tiếng Việt, tuy cách cắt nghĩa có khác nhưng tựu trung vẫn nằm trong nghĩa tiêu cực, không hay (nghĩa 2 trong Từ điển Văn Tân gần với nghĩa của Từ điển Truyện Kiều). Các nghĩa đó nếu "áp" vào phân tích câu ca dao vừa dẫn rõ ràng là không hợp.

Qua khảo sát ngữ liệu (của bài bây) tuy không nhiều, nhưng từ một bài ca dao rất quen thuộc này, ta có thể đề xuất bổ sung cho "bài bây" một nét nghĩa nữa:

bài bây đg. hoặc t., 1. hành động cố ý kéo dài, dây dưa, lằng nhằng nhằm lảng tránh trách nhiệm; 2. lan man, dài dòng, cốt giết thời gian và tạo không khí bông phèng, vui vẻ.

Cũng là câu chuyện "bài bây"

Bên kia xấu tính, bên này góp vui.

Tin cùng chuyên mục

Tác giả Ruby Nguyen ra mắt sách "Khai vấn trong từng hơi thở"

Tác giả Ruby Nguyen ra mắt sách "Khai vấn trong từng hơi thở"

"Khai vấn trong từng hơi thở" là cuốn sách thứ hai của tác giả Ruby Nguyen, do Nhà xuất bản Hà Nội và Thái Hà Books ấn hành.

"Khúc quân hành vang mãi non sông" kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam

"Khúc quân hành vang mãi non sông" kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam

Đài PT-TH Hà Nội tổ chức chương trình nghệ thuật chính luận đặc biệt mang tên "Khúc quân hành vang mãi non sông" vào 22/12 tại sân Đoan Môn, khu Bảo tồn Di sản Hoàng thành - Thăng Long.

Nhà văn Phương Trinh: "Đưa những điều gan ruột vào trang viết"

Nhà văn Phương Trinh: "Đưa những điều gan ruột vào trang viết"

"Biến mất" khá lâu trong làng văn, mới đây, nhà văn Phương Trinh - cây bút có dấu ấn trong văn học thiếu nhi - xuất hiện trở lại trong những sách "Bài tập thực hành tiếng Việt", lớp 4 và 5 (NXB Giáo dục).

Chữ và nghĩa: Đường chim bay

Chữ và nghĩa: Đường chim bay

"Đường chim bay" là một danh từ đã có trong một số cuốn từ điển tiếng Việt. "Từ điển tiếng Việt" (Hoàng Phê chủ biên, Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng, 2020) định nghĩa là "đường thẳng, là khoảng cách ngắn nhất giữa 2 điểm xa nhau".

Đầu tư 170 tỷ đồng trùng tu di tích Hiền Lương-Bến Hải và Thành cổ Quảng Trị

Đầu tư 170 tỷ đồng trùng tu di tích Hiền Lương-Bến Hải và Thành cổ Quảng Trị

UBND tỉnh Quảng Trị đã quyết định phê duyệt Dự án “Công viên Thống nhất tại khu di tích quốc gia đặc biệt đôi bờ Hiền Lương - Bến Hải” và Dự án “Khu di tích quốc gia đặc biệt Thành cổ Quảng Trị và những địa điểm lưu niệm sự kiện 81 ngày đêm chiến đấu, bảo vệ Thành cổ Quảng Trị".

Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì Hội nghị tổng kết năm 2024, triển khai nhiệm vụ ngành VH,TT&DL năm 2025

Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì Hội nghị tổng kết năm 2024, triển khai nhiệm vụ ngành VH,TT&DL năm 2025

Hội nghị trực tiếp kết hợp trực tuyến tổng kết công tác năm 2024 và triển khai nhiệm vụ trọng tâm năm 2025 của ngành văn hóa, thể thao và du lịch kết nối trực tuyến với 772 điểm cầu trên toàn quốc.

Để công nghiệp văn hóa Việt Nam cất cánh (kỳ 1): Chuyển biến tích cực, nhưng chưa xứng tầm

Để công nghiệp văn hóa Việt Nam cất cánh (kỳ 1): Chuyển biến tích cực, nhưng chưa xứng tầm

Vừa qua, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tổ chức Hội nghị triển khai Chỉ thị 30/CT-TTg ngày 29/8/2024 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam.

Đầu tư và tài trợ cho văn hóa (kỳ 2& hết): Học gì từ kinh nghiệm của thế giới?

Đầu tư và tài trợ cho văn hóa (kỳ 2& hết): Học gì từ kinh nghiệm của thế giới?

Một mẫu số chung trên thế giới: Các quốc gia phát triển về văn hóa luôn có những mô hình đầu tư và tài trợ thành công cho lĩnh vực văn hóa, tạo ra sự phát triển bền vững cho cộng đồng.

Tin mới nhất

Độc đáo khu phố bao cấp của Hà Nội được tái hiện trong "Đêm Trúc Bạch"

Độc đáo khu phố bao cấp của Hà Nội được tái hiện trong "Đêm Trúc Bạch"

Lần đầu tiên tại Hà Nội, một không gian với bối cảnh là một khu phố cổ Hà Nội với các toa tàu điện, các cửa hàng bách hóa… gợi nhớ cho người dân Thủ đô và du khách về ký ức của "thời bao cấp", một trong những thời kỳ đặc biệt của đất nước.

Đêm Trúc Bạch: Điểm đến của một Hà Nội quyến rũ, sâu lắng và đậm chất thơ

Đêm Trúc Bạch: Điểm đến của một Hà Nội quyến rũ, sâu lắng và đậm chất thơ

Đêm Hà Nội với sự lung linh của ánh đèn và hơi thở lịch sử qua từng góc phố, là một mô hình độc đáo, giúp du khách khám phá một Hà Nội rất khác - một Hà Nội quyến rũ, đậm chất thơ và sâu lắng.

Bí ẩn những địa điểm được cho là cánh cổng dẫn tới thế giới khác đến nay vẫn chưa có lời giải

Bí ẩn những địa điểm được cho là cánh cổng dẫn tới thế giới khác đến nay vẫn chưa có lời giải

Những nơi này đều có nhiều truyền thuyết bí ẩn xoay quanh và được cho là có thể dẫn lối cho người trần sang thế giới bên kia.

TP.HCM được Giải thưởng Du lịch thế giới chọn làm nơi trao giải

TP.HCM được Giải thưởng Du lịch thế giới chọn làm nơi trao giải

World Travel Awards chọn TP.HCM là địa điểm tổ chức Lễ trao giải thưởng khu vực châu Á và châu Đại Dương năm 2022.

The Bubble Tea Factory: Bảo tàng trà sữa độc nhất vô nhị của đảo quốc Singapore

The Bubble Tea Factory: Bảo tàng trà sữa độc nhất vô nhị của đảo quốc Singapore

Đảo quốc sư tử Singapore hiện đang thu hút với địa điểm dành cho các tín đồ của trà sữa và những viên trân châu ngọt ngào, cũng như những ai ưa khám phá. Đó là bảo tàng trà sữa trân châu đầu tiên tại Đông Nam Á

Cầu cảng đẹp như Hawai ở Hải Tiến khiến giới trẻ mê mệt, đã đến là phải check-in

Cầu cảng đẹp như Hawai ở Hải Tiến khiến giới trẻ mê mệt, đã đến là phải check-in

Với vẻ đẹp hoang sơ của biển cùng kiến trúc độc đáo, cầu cảng Hải Tiến thuộc Khu du lịch Hải Tiến (Hoằng Hóa) hiện đang là điểm check-in khiến giới trẻ mê mệt.

Lái xe ô tô du Xuân và những lưu ý không thể bỏ qua

Lái xe ô tô du Xuân và những lưu ý không thể bỏ qua

Những chuyến du xuân vui và hoàn hảo ai cũng mong muốn, tuy nhiên nó sẽ mất hứng và không trọn vẹn khi gặp những phiền toái đột xuất xảy ra trên đường.

Những lễ hội khó lòng bỏ qua đầu Xuân Kỷ Hợi

Những lễ hội khó lòng bỏ qua đầu Xuân Kỷ Hợi

Đến hẹn lại lên. Tháng Giêng âm lịch hàng năm là tháng của rất, rất nhiều các lễ hội ở Việt Nam trong đó có những lễ hội đáng chú ý, thu hút mối quan tâm của đông đảo dân chúng cũng như du khách gần xa.

Những địa danh Tây Bắc nhất định phải phượt đầu năm

Những địa danh Tây Bắc nhất định phải phượt đầu năm

Từ nhiều năm nay, với đặc thù về cảnh quan trong dịp Tết, Tây Bắc luôn là điểm hẹn lý tưởng để các phượt thủ tìm đến

Đến Chiang Mai, trải nghiệm một Thái Lan thật khác

Đến Chiang Mai, trải nghiệm một Thái Lan thật khác

Đến Thái Lan, nếu đã quá quen với Bangkok và Pattaya náo nhiệt phố thị, Phuket với những bãi biển cát trắng trải dài, thì Chiang Mai sẽ cho du khách một trải nghiệm khác biệt.