(Thethaovanhoa.vn) - Say nắng, say nóng là những hiện tượng thường gặp trong mùa Hè, đặc biệt trong những ngày nắng nóng cao điểm, nhiệt độ tăng cao đột ngột. Bị say nắng, say nóng không chỉ khiến chúng ta mệt mỏi, hoa mắt chóng mặt, nhức đầu... mà say nắng say nóng còn có khả năng dẫn đến đột quỵ. Nếu không xử lý kịp thời có thể dẫn tới di chứng thần kinh không hồi phục hoặc tổn thương đa cơ quan và tử vong.

Trẻ bị say nắng có thể tử vong hoặc tàn phế vĩnh viễn

Say nắng có thể dẫn tới tử vong hoặc tàn phế vĩnh viễn nếu không được điều trị cấp cứu kịp thời, nhất là ở trẻ em.

Vào lúc 10h ngày 27/8/2020 Bệnh viện đa khoa (BVĐK) Hoàn Mỹ Cửu Long tiếp nhận và điều trị thành công cho bệnh nhân T.T.L (nữ, sinh năm 1976, ngụ tại Long Mỹ, Hậu Giang). Bệnh nhân nhập viện cấp cứu trong tình trạng tụt huyết áp 60/40mmHg, mạch nhanh 160 lần/phút, sốt cao > 39 độ, thở yếu ứ đọng đàm nhớt, tụt lưỡi, hôn mê sâu.

Các bác sĩ đã lập tức tiến hành cấp cứu: Đặt nội khí quản, thông đường thở, truyền dịch hạ sốt, nâng huyết áp, sau đó làm các kỹ thuật chẩn đoán... Theo thông tin từ người thân, bệnh nhân làm việc và đi bộ nhiều giờ dưới trời nắng gắt, không có đủ đồ bảo hộ và uống ít nước.

Vào buổi trưa cùng ngày nhập viện, người bệnh bị mệt, nóng vùng sau gáy, sau đó choáng váng và bất tỉnh, được người đi cùng đưa vào Bệnh viện Hoàn Mỹ Cửu Long để cấp cứu. Các bác sĩ của khoa Cấp cứu và Hồi sức Tích cực Chống độc (ICU) đã tiến hành hội chẩn, chẩn đoán bệnh nhân hôn mê do say nắng và tiến hành điều trị cho người bệnh. Vào lúc 6h chiều cùng ngày, sau khi được điều trị tích cực, tình trạng người bệnh ổn định. Ngày 28/8 bệnh nhân đã tỉnh táo hoàn toàn, không để lại di chứng thần kinh.

Theo BS CK1 Đỗ Văn Phẩm - Trưởng khoa Hồi sức Tích cực, BVĐK Hoàn Mỹ Cửu Long, say nắng có nhiều mức độ từ mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt đến mức độ nặng như thay đổi tri giác, kích động, mê sảng, lú lẫn, co giật, hôn mê và đột quỵ. Ở trường hợp nặng, người bệnh cần được nhanh chóng được xử lý kịp thời.

• Trẻ bị say nắng có thể tử vong hoặc tàn phế vĩnh viễn
• Say nắng và cách xử trí

Thời gian 1 giờ sau khi bị say nắng, say nóng ở mức độ nặng được gọi là “thời điểm vàng” để cấp cứu. Ngược lại, nếu chậm cấp cứu, làm mát cho bệnh nhân trong vòng 3 giờ sau khi bị đột quỵ não do nóng thì khả năng tử vong cao. Chính vì thế, trong cấp cứu say nắng, say nóng phải hết sức chú ý đến việc cấp cứu ban đầu. Bằng mọi biện pháp phải hạ nhanh nhiệt độ cơ thể trong “thời điểm vàng”. Đây là điều kiện tiên quyết để bệnh nhân thoát khỏi tử vong do say nắng, say nóng.

1. Thế nào là say nắng, say nóng

Say nóng là tình trạng tăng thân nhiệt do nhiệt độ môi trường tăng cao và/ hoặc tăng hoạt động thể lực quá mức, vượt quá khả năng điều hòa của trung khu điều nhiệt làm trung khi điều nhiệt bị rối loạn mất kiểm soát. Say nóng có thể phát triển thành say nắng (sốc nhiệt).

Say nắng hay còn gọi là sốc nhiệt heat stroke) là tình trạng tăng thân nhiệt nghiêm trọng (>40 độ C ) kèm theo rối loạn hoạt động của các cơ quan như thần kinh, tuần hoàn, hô hấp do tác động của nắng nóng và/ hoặc các hoạt động thể lực quá mức. Say nắng luôn đi kèm với say nóng. Sốc nhiệt thường được chia thành 2 thể:

Sốc nhiệt kinh điển xảy ra do nhiệt độ môi trường quá cao > 40 độ C, kèm theo hoặc không kèm theo nắng gắt kéo dài liên tục.

Sốc nhiệt do gắng sức thường xảy ra ở người trẻ, khỏe mạnh, các vận động viên điền kinh gắng sức quá mức trong thi đấu và tập luyện.

2. Biểu hiện khi bị say nắng, say nóng

Đặc điểm chung của say nắng và say nóng là dẫn đến tình trạng tăng thân nhiệt và triệu chứng tổn thương thần kinh trung ương. Triệu chứng kinh điển là tăng thân nhiệt >40 độ C và suy chức năng thần kinh xảy ra đột ngột ở 80% các trường hợp. Cụ thể:

* Các dấu hiệu nhẹ ban đầu: Nhịp tim nhanh, thở nhanh, đỏ da (do cơ chế thải nhiệt - giãn mạch dưới da), có thể vã mồ hôi, kèm theo hoa mắt, chóng mặt, đau đầu, buồn nôn. Chú ý ở người già các dấu hiệu thường kín đáo và không đặc hiệu ở giai đoạn sớm.

* Các biểu hiện nặng hơn nếu không được xử lý kịp thời: Tụt huyết áp, rối loạn chức năng thần kinh bao gồm thay đổi tri giác, kích động, mê sảng, lú lẫn, co giật và hôn mê. Khi thân nhiệt tăng quá cao còn gây mất điện giải nặng, rối loạn thăng bằng nội môi, có thể xuất huyết (xuất huyết kết mạc, đái ra máu, ỉa ra máu) do rối loạn đông máu nặng, nặng hơn nữa là suy đa phủ tạng dẫn đến tử vong.

3. Những yếu tố thuận lợi dễ bị say nắng say nóng

- Trẻ em hoặc người già vì khả năng điều nhiệt, thích nghi kém với nắng nóng.

- Sự thiếu thích nghi với khí hậu.

- Tập luyện và làm việc trong môi trường nắng nóng.

- Mặc quần áo không phù hợp (quá dày, không thấm nước, hấp thụ nhiệt…).

- Không uống đầy đủ nước, hoặc môi trường quá nóng.

- Đang dùng một số loại thuốc làm giảm tiết mồ hôi: Lợi tiểu, chẹn beta, kháng cholinergic, ethanol, kháng histamine.

- Một số tình trạng bệnh lý, sốt, rối loạn nội tiết tố, béo phì…

4. Các biện pháp phòng chống say nắng, say nóng

- Khi phải ra ngoài lúc trời nắng nóng, bạn cần che kín cơ thể bằng cách mặc quần áo rộng, nhẹ và sáng màu, đội mũ rộng vành, sử dụng kem chống nắng.

- Uống đầy đủ nước khi trời nắng nóng hoặc phải lao động nặng dưới ánh nắng mặt trời gay gắt. Thường xuyên uống nước dù chưa cảm thấy khát. Có thể uống nước có pha một chút muối hoặc uống dung dịch oresol, nước trái cây, tránh xa nước ngọt có ga, đồ uống năng lượng.

- Không làm việc quá lâu dưới trời nắng hoặc làm việc trong môi trường nóng bức, tránh các hoạt động thể lực quá sức. Nên nghỉ ngơi định kỳ sau khoảng 45 phút hay 1 tiếng làm việc liên tục ở nơi nắng nóng, nghỉ ngơi ở nơi thoáng mát từ 10 - 15 phút.

- Luôn trang bị đầy đủ các thiết bị chống nắng, chống nóng khi lao động, làm việc dưới trời nắng như quần áo bảo hộ lao động, mũ bảo hộ, nón rộng vành, kính râm...

- Làm thoáng mát môi trường làm việc, đặc biệt ở các công xưởng, hầm, lò... rất có ý nghĩa trong việc phòng chống bị say nắng, say nóng.

- Khi vừa đi nắng về, đây là thời điểm cơ thể tiết ra nhiều mồ hôi, nhiệt cơ thể cao, nếu tắm ngay sẽ làm thay đổi thân nhiệt đột ngột, rất nguy hiểm, có thể dẫn đến đột quỵ.

- Vào mùa nắng nóng, chúng ta cần uống nhiều nước, ăn các loại thức ăn mát, rau củ quả chứa nhiều kali như: Rau đay, mồng tơi, rau má, cà chua... mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát, dễ thoát mồ hôi.

- Không được để trẻ em hoặc bất kỳ ai trong xe hơi đỗ, tắt máy, trong thời tiết nắng nóng dù chỉ để trong thời gian ngắn, do nhiệt độ trong xe hơi có thể tăng hơn 11 độ C chỉ trong 10 phút.

5. Xử trí say nắng, say nóng

- Đưa bệnh nhân vào chỗ mát, thoáng khí (chỗ bóng râm, lên xe mát hay nhà mát…) đồng thời gọi hỗ trợ, đặc biệt gọi cấp cứu hỗ trợ.

- Khai thông đường thở, hô hấp nhân tạo và ép tim ngoài lồng ngực nếu người bệnh hôn mê, không bắt được mạch

- Áp dụng ngay lập tức các biện pháp làm mát để hạ nhiệt độ của cơ thể:

* Đo nhiệt độ cơ thể nếu có nhiệt kế.

* Cởi bỏ quần áo và áp nước ấm lên người bệnh nhân sau đó dùng quạt để tăng quá trình bốc hơi (bệnh nhân nên nằm nghiêng hoặc được đỡ ở tư thế tay chống gối để bề mặt da có thể hứng được nhiều gió càng tốt).

- Đắp khăn lạnh, hoặc áp gói nước đá vào nách, bẹn, cổ.

- Cho uống nhiều nước hoặc dung dịch điện giải nếu bệnh nhân tỉnh táo, có thể uống được.

Chuyển bệnh nhân bằng xe điều hòa hoặc phải mở cửa sổ, quá trình vận chuyển tiếp tục làm mát nhiệt độ bệnh nhân.

P.V