Mâm ngũ quả là một trong những nét văn hoá đặc trưng ngày Tết và có ý nghĩa quan trọng đối với người Việt.

Mỗi dịp Tết đến, mâm ngũ quả là thứ không thể thiếu trên bàn thờ gia tiên. Nhưng tùy theo từng vùng miền, mâm ngũ quả lại được biến tấu với nhiều loại quả khác nhau. 

Vậy mâm ngũ quả mỗi miền mang ý nghĩa gì, cách trưng bày mâm ngũ quả đón Tết như thế nào? Dưới đây là những thông tin để quý bạn đọc tham khảo.

Mâm ngũ quả là gì?

Mâm ngũ quả là khái niệm để chỉ một mâm trái cây với khoảng năm loại hoa quả khác nhau thường được bày biện trong ngày Tết Nguyên đán của người Việt.

Mỗi loại trái cây mang một ý nghĩa khác nhau thông qua tên gọi, màu sắc cũng như cách sắp xếp.

Ý nghĩa của mâm ngũ quả 3 miền Bắc Trung Nam 

Mâm ngũ quả ngày Tết thường được tượng trưng với 5 loại trái cây khác nhau, thể hiện mong muốn được ngũ phúc lâm môn: Phú (giàu có, nhiều của cải); Quý (phẩm chất sang trọng); Thọ (sống lâu trăm tuổi); Khang (có thật nhiều sức khỏe); Ninh (cuộc sống bình an).

Các loại hoa quả được trưng trên mâm ngũ quả cũng hàm chứa những ý nghĩa khác nhau:

Quả bưởi, dưa hấu: mong ước năm mới đủ đầy, nhiều may mắn.

Quả hồng, quýt: hứa hẹn cho sự hưng thịnh và thành đạt.

Quả lê: hy vọng cho mọi việc luôn suôn sẻ, thuận lợi.

Quả lựu: tượng trưng cho con cháu sum họp, vui nhà vui cửa.

Quả đào: thể hiện sự thăng tiến trong công việc.

Quả táo: mang ý nghĩa phú quý.

Quả thanh long: có ý nghĩa rồng mây gặp hội.

Trái dừa: cách phát âm tương tự như "vừa" có nghĩa không thiếu.

Quả sung: thể hiện ước mong sung túc về nhiều mặt trong cuộc sống như sức khỏe, công việc, tình cảm,...

Đu đủ: mang ý nghĩa của sự đầy đủ, phồn thịnh.

Quả xoài: cách phát âm gần giống như "xài" có nghĩa cầu mong cả năm tiêu xài không thiếu thốn.

Mâm ngũ quả miền Bắc 

Một mâm ngũ quả đẹp, đúng chuẩn đối với người dân miền Bắc phải bao gồm đầy đủ các loại trái cây như: chuối xanh, bưởi, phật thủ, sung, hồng, quất cảnh, ớt, dứa,... cùng màu sắc rực rỡ nhưng phải hài hòa, đảm bảo đúng theo ngũ hành: Kim (màu trắng), Mộc (màu xanh lá), Thuỷ (màu đen), Hoả (màu đỏ), Thổ (màu vàng). 

Chuối trong mâm ngũ quả được bày theo nải, phải là chuối xanh, tượng trưng cho sự sum họp, đầm ấm, quây quần bên nhau. Bưởi có màu vàng, tượng trưng cho sự giàu sang, may mắn.

Đôi khi, nhiều gia đình thay bưởi bằng quả phật thủ (mong muốn Phật và gia tiên lưu lại trong nhà lâu hơn để phù hộ cho gia chủ).

Quả quất cảnh, quả hồng hay ớt đỏ được tô điểm xung quanh mâm ngũ quả tượng trưng cho sự thành đạt, may mắn. Còn quả dứa có mùi thơm đặc trưng, thể hiện mong ước về một năm mới an lành và nhiều tài lộc.

Mâm ngũ quả miền Trung

Mâm ngũ quả của người miền Trung rất đơn giản, bởi mảnh đất này thường chịu nhiều thiên tai, bão lũ, hạn hán quanh năm nên đất đai cũng không được màu mỡ, ít cây trái. Các loại trái cây thường thấy trong mâm ngũ quả của người miền Trung bao gồm: thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa, sung, cam, quýt. 

Mâm ngũ quả miền Nam

Người dân Nam Bộ rất cầu kỳ trong việc ăn uống lẫn cách bày trí mâm ngũ quả ngày Tết, vì thế họ thường chỉn chu trong khâu chọn lựa các loại hoa quả. Với mong muốn "cầu sung vừa đủ xài" hy vọng một năm mới đầy đủ, sung túc, người miền Nam sẽ chọn những loại quả như mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài. 

Điều dễ dàng nhận thấy trong mâm ngũ quả của người miền Nam là không thể nào thiếu một cặp dưa hấu.

Cách trang trí mâm ngũ quả miền Nam thông dụng nhất là đặt đu đủ, dừa, xoài lên mâm trước do có hình dáng to và khá nặng để đỡ các loại trái khác rồi sau đó mới lần lượt bày những loại quả còn lại lên.

Một số lưu ý cần tránh khi bày mâm ngũ quả ngày Tết

Mâm ngũ quả mang ý nghĩa theo thuyết ngũ hành của phương Đông. Vì thế khi trang trí mâm ngũ quả bạn cũng bắt buộc làm theo để tránh mắc lỗi như chọn các loại trái cây không có ý nghĩa hoặc không đủ 5 màu của ngũ hành.

Gia chủ cần phải chuẩn bị mâm ngũ quả trước đêm 30 Tết hoặc đêm 29 Tết nếu là tháng thiếu.

Trái cây trưng bày trên mâm ngũ quả phải dùng trái cây thật. Bởi theo quan niệm xưa nếu dùng trái cây giả sẽ không thể hiện được sự thành kính đối với thần linh. 

Cách chọn các loại quả bày trong ngày tết

Không nên lựa chọn những loại quả đã chín đẹp vì khi bày trí lên mâm ngũ quả chúng có thể bị chín, lá úa và vỏ mềm. Thay vào đó, bạn nên lựa những quả già chưa chín hẳn để khi bày lên mâm ngũ quả thì chúng vừa chín tới và không bị hư thối.

Cần cẩn thận trong khâu chọn lựa. Bởi vì, mỗi dịp Tết hàng hóa rất nhiều nên cần phải có sự sáng suốt khi mua hàng, đặc biệt là trái cây bày mâm ngũ quả.

Nên chọn những quả mới chín tới để giữ được màu sắc tươi mới và bày được lâu; chọn những quả chắc tay, không bị dập, trầy xước còn cuống và lá xanh. Lưu ý không nên rửa trái cây trước khi bày biện mâm ngũ quả bởi điều này sẽ làm chúng nhanh bị héo hoặc hư nếu có chỗ bị đọng nước.

* Bài viết chỉ mang tính tham khảo.