Ra đời từ năm 1996 với tên ban đầu là Tiger Cup, tính đến nay cũng đã gần tròn 30 năm của giải vô địch bóng đá Đông Nam Á. Sau 2 lần đổi phiên hiệu, ASEAN Cup 2024 khởi tranh trong bối cảnh mà tương lai của nó đang là một dấu hỏi.

1. Dù khởi nguồn từ sự hợp tác của nhà tài trợ Tiger Beer với LĐBĐ Đông Nam Á (AFF), sau đổi thành AFF Cup và bây giờ là ASEAN Championship (ASEAN Cup), thì về tính chất, đây vẫn là giải vô địch của các đội bóng khu vực Đông Nam Á. Chính thức và duy nhất. Nhưng thời gian trôi qua và ASEAN Cup không thể giữ nguyên được tầm quan trọng như thủa ban đầu.

Thời điểm ra đời với tên Tiger Cup, bóng đá Đông Nam Á vẫn còn nội dung bóng đá nam tại SEA Games. Một thời gian ngắn sau đó, khi bóng đá nam SEA Games chỉ dành cho U23 từ năm 2001, thì ASEAN Cup mới đường hoàng thể hiện đúng giá trị của mình.

Khi giải đấu này ra đời, bóng đá khu vực chỉ có sân chơi SEA Games với chu kỳ 2 năm/lần, World Cup chỉ mới có 24 đội và Asian Cup cũng chỉ có 8 đội. Cơ hội chơi bóng quốc tế một cách cạnh tranh gần như không có cho các đội bóng ở Đông Nam Á. Thế nên, chức vô địch ASEAN Cup khi đó gần như là thước đo duy nhất về đẳng cấp và vị thế.

Nhưng thời thế đã khác, nếu không nói, hoàn toàn thay đổi. Cả Asian Cup lẫn World Cup đều được mở rộng tối đa. Từ chỗ thi thoảng có 1 đại diện ở Asian Cup thì hiện nay, có thể có đến 4 đội Đông Nam Á giành quyền dự giải vô địch châu lục.

Cánh cửa World Cup cũng mở ra, chí ít là ở 3 kỳ gần nhất, luôn có một đại diện Đông Nam Á vào đến vòng loại thứ 3 khu vực châu Á. Những thay đổi kể trên khiến cho số lượng trận đấu quốc tế chính thức mỗi năm của các đội Đông Nam Á trung bình từ 6-10 trận, chưa kể các trận giao hữu FIFA Days cũng tương đương. Con số này thậm chí còn nhiều hơn giai đoạn mà ASEAN Cup vừa ra đời.

Nghĩa là tính chất của ASEAN Cup không thay đổi nhưng tầm quan trọng thì tự nhiên không ở vị trí hàng đầu . Ý nghĩa là một đấu trường để cạnh tranh và trui rèn đẳng cấp cũng không còn nhiều khi các đội hàng đầu Đông Nam Á hiện đã đủ tầm vóc để dàn xếp các trận giao hữu hạng A với các đối thủ có thứ hạng FIFA cao hơn. Hơn nữa, để đẩy nhanh đẳng cấp, thì càng phải đá với đội mạnh hơn mới đúng. Và số trận như vậy, hiện không thiếu với Thái Lan, Việt Nam hay Indonesia…

Chức vô địch Đông Nam Á vẫn là niềm hãnh diện, một chỉ dấu phát triển cho các nền bóng đá trong khu vực, nhưng công bằng mà nói, ngoài danh vị mang ý nghĩa tinh thần thì ASEAN Cup đang trở nên ở xa thời cuộc. Lấy ví dụ về xu hướng nhập tịch của các đội Đông Nam Á hiện nay. Nếu thuyết phục các cầu thủ đang chơi bóng ở châu Âu hay Mỹ về khoác áo đội tuyển quê hương chỉ để giành chiến thắng tại ASEAN Cup với chu kỳ 2 năm/lần thì liệu họ có đủ quyết tâm không? Đó là chưa nói đến việc ASEAN Cup không nằm trong hệ thống FIFA Days để buộc các CLB "nhả" cầu thủ. Thành ra, vì hoàn cảnh tự nhiên, ASEAN Cup trở nên mất dần sức hút.

2. ASEAN Cup (hay Tiger Cup, AFF Cup) với riêng bóng đá Việt Nam, lại là câu chuyện của những cột mốc và tự hào. Sự phát triển của làng cầu Việt cho đến nay, không thể tách rời với câu chuyện "Chùm khế quê hương" của cố trưởng đoàn Tô Hiền tại Tiger Cup 1996, hay trận thắng đầu tiên trước Thái Lan ở sân Hàng Đẫy năm 1998.

Hình ảnh tiền vệ Nguyễn Văn Sỹ ngồi xe lăn đến xem các đồng đội chiến đấu trên đất Indonesia ở Tiger Cup 2002 hay 2 lần nâng Cúp đều trên sân Mỹ Đình các năm 2008, 2018 vẫn còn in sâu trong trí nhớ nhiều CĐV Việt Nam. ASEAN Cup cũng chính là danh hiệu vô địch Đông Nam Á đầu tiên của bóng đá Việt Nam, điều mà dù có đến 4 lần chơi chung kết SEA Games trước đó chúng ta vẫn không thể làm được.

Chức vô địch năm 2008 là quả ngọt của công cuộc xây dựng bóng đá chuyên nghiệp tính từ lúc V-League ra đời, còn danh hiệu năm 2018 đánh dấu giai đoạn thăng hoa nhất của lịch sử bóng đá Việt Nam. ASEAN Cup vì thế luôn là một cột mốc vô cùng giá trị với chúng ta, nhất là khi đặt trong bối cảnh của một quốc gia phải làm lại từ con số 0 sau chiến tranh. Nói cách khác, lịch sử ASEAN Cup gắn liên với hành trình vươn tầm của bóng đá Việt. Cho đến bây giờ, mọi thứ vẫn không thay đổi khi tại ASEAN Cup 2024, lần đầu tiên trong lịch sử, đội tuyển sẽ có cầu thủ nhập tịch gốc nước ngoài.

Nhưng như việc giải vô địch Đông Nam Á lần thứ 3 mang phiên hiệu mới, sự thay đổi là điều khó tránh khỏi. Điều này cũng tương tự như cách mà thể thao Việt Nam tính toán cho SEA Games, các cuộc cạnh tranh tại Đông Nam Á không còn là ưu tiên hàng đầu cho chiến lược phát triển mới.

3. Với thầy trò HLV Kim Sang Sik, ASEAN Cup 2024 là thời điểm để họ tìm một khởi đầu mới. Nhà cầm quân người Hàn Quốc tiếp nhận một đội bóng không đến mức phải gọi là "mớ hỗn độn" nhưng chắc chắn là đang lạc lối về cách sử dụng con người và các phương thức tiếp cận trận đấu.

Phải đến thời gian chuẩn bị cho ASEAN Cup, ông Kim mới có điều kiện để xây dựng đội tuyển cho riêng mình. Với những con người hiện có, rất nhiều khả năng đội tuyển Việt Nam tại ASEAN Cup 2024 sẽ có đến 80% sự thay đổi so với trận chung kết AFF Cup 2022.

HLV Kim Sang Sik đang làm một công việc rất gian nan: Cải tổ đội tuyển và bảo đảm chiến thắng ở ASEAN Cup. Ngay vị đồng hương nổi tiếng của ông là HLV Park Hang Seo cũng không thể làm được việc này 2 năm trước. Việc không gọi tập trung các cựu đội trưởng Quế Ngọc Hải và Đỗ Hùng Dũng là điều chưa từng có tiền lệ. Sự vắng mặt của nhiều cầu thủ gốc HAGL cũng chưa từng lần nào được thực hiện triệt để như lần này. Đó đều là những tín hiệu tích cực của sự thay đổi, cho thấy ông Kim biết rõ công việc của mình.

Vấn đề còn lại: Làm sau để đi đến trận cuối cùng và chiến thắng. Bóng đá Việt Nam không thể rời khỏi dòng chảy chung, là đặt ra tầm nhìn World Cup nhưng sau khi đã lỡ con tàu 2026, giờ là lúc cần một bước đi chắc chắn, chậm rãi và rõ ràng hơn.

ASEAN Cup 2024 có thể là cột mốc cho một khởi đầu mới. Đội tuyển cần có thành công. Nhưng đừng quên, điều quan trọng nhất vẫn là những gì mà đội bóng của ông Kim Sang Sik để lại sau gần một tháng tới. Đó có thể là danh hiệu thứ 3, hoặc cũng có thể là một sức sống đầy tươi mới từ cách chúng ta chơi bóng…