Việc nhà đấu giá Christie's bán bộ xương hóa thạch của một con khủng long bạo chúa vừa đổ bể sau hàng loạt nghi vấn về tỷ lệ… xương "xịn" của mẫu vật.

Trước đó, bộ xương này được ước tính sẽ mang về từ 15 tới 25 triệu USD trong phiên đấu giá hôm 30/11 ở Hong Kong (Trung Quốc).

Mập mờ về thông tin

Thông tin này được nhà đấu giá Christie's đưa ra vào cuối tuần trước, sau những câu hỏi về số lượng xương "bản sao" được sử dụng trong mẫu vật.

"Sau khi tham khảo ý kiến của người phó thác mặt hàng này, Christie's đã quyết định rút lại lô hàng" - người phát ngôn của Christie's, Edward Lewine, tuyên bố - "Người giao phó bộ xương khủng long bạo chúa cho chúng tôi bây giờ quyết định cho một viện bảo tàng mượn mẫu vật để trưng bày trước công chúng". Khi được hỏi về lý do rút lại, ông Lewine cho biết nhà đấu giá tin rằng mẫu vật "có lợi khi được nghiên cứu thêm".

Con khủng long bạo chúa T.Rex, mà nhà đấu giá gọi là Shen, được quảng cáo là bộ xương hóa thạch đầu tiên thuộc loài khủng long này xuất hiện trong một phiên đấu giá ở châu Á. Một thông cáo của Christie's đã giới thiệu mẫu vật có "tiêu chuẩn bảo tàng" và là "mẫu vật đẳng cấp quốc tế".

Nhưng, đã có những câu hỏi về Shen được đặt ra trong những tuần gần đây, khi một luật sư từ Viện Nghiên cứu Địa chất Black Hills (một công ty hóa thạch ở Nam Dakota, Mỹ) liên hệ với Christie's để nói những điểm tương đồng giữa Shen với một bộ xương T.Rex khác - tên Stan - mà chính Christie's bán được năm 2020 với giá kỷ lục là 31,8 triệu USD.

Mặc dù Stan đã được đấu giá, Viện Black Hills vẫn giữ quyền sở hữu trí tuệ đối với mẫu vật, cho phép họ tiếp tục bán các khuôn dẻo của bộ xương - hiện có giá 12.000 USD mỗi khuôn.

Peter Larson, chủ tịch công ty, nói trong một phỏng vấn rằng khi lần đầu nhìn thấy bức ảnh Shen, ông lưu ý thấy rằng hộp sọ của nó trông rất giống sọ Stan, bao gồm những lỗ ở dưới hàm trái mà ông Larson cho rằng là đặc điểm riêng của bộ xương này. Ông Larson và các đồng nghiệp ở Black Hills đã xem xét các xương đặc trưng của Stan trong hơn 3 thế kỷ sau khi bắt đầu khai quật được mẫu vật từ năm 1992.

Theo ông Larson, có vẻ chủ sở hữu của Shen - người mà Christie's không tiết lộ danh tính - đã mua khuôn dẻo của Stan từ Black Hills để bổ sung vào bộ xương ban đầu. "Họ đã sử dụng Stan để bán một con khủng long không phải Stan" - ông Larson nói trong một cuộc phỏng vấn vớiThe New York Times vài ngày trước khi buổi đấu giá bị hủy - "Nó rất dễ gây hiểu lầm".

Vào ngày Chủ nhật, khi Christie's ra quyết định dừng đấu giá, ông Larson bình luận: "Christie's đã làm điều đúng đắn".

Trước đó, sau khi luật sư của công ty ông Larson, Luke Santangelo, liên hệ với Christie's vài tháng trước để bày tỏ lo lắng về việc các tài liệu đấu giá trực tuyến đã không làm rõ với công chúng rằng mẫu vật có bao gồm khuôn của Stan, nhà đấu giá đã thêm thông tin chú vào tài liệu đấu giá.

"Xương bản sao được thêm vào xương gốc (từ Stan) được tạo ra và mua từ Viện Nghiên cứu Địa chất Black Hills" - theo ghi chú thêm vào ở cuối trang quảng cáo mẫu vật. Danh mục của nhà đấu giá cũng xác nhận rằng không chiếc răng nào của Shen là nguyên bản. Được khai quật từ Montana năm 2020, các xương được miêu tả trong danh mục là "được bảo quản tốt và khá chắc chắn" đồng thời có các bệnh lý như có vết cắn và viêm khớp.

Tranh cãi quanh thị trường "nóng"

Doanh số đấu giá động vật hóa thạch đang bùng nổ trong vài năm qua. Và mới đầu năm nay, Christie's đã bán phần còn lại của một con chim ăn thịt với giá 12,4 triệu USD, cao hơn gấp đôi so với giá ước tính. Do vậy, việc rút bỏ lần này là tổn thất đáng kể cho nhà đấu giá.

Thực tế, gần như tất cả các bộ xương khủng long đều không hoàn chỉnh, và các chuyên gia phải đúc xương từ các mẫu vật khác hoặc tái tạo các phần bổ sung để tạo nên một tổng thể hoàn chỉnh. Bộ xương giả chiếm tỷ lệ thế nào phụ thuộc vào số lượng xương gốc.

Christie's nói trong tài liệu quảng cáo rằng Shen có 54% tỷ lệ xương gốc, một con số mà các chuyên gia hóa thạch hoài nghi. Bởi danh mục của nhà đấu giá này ghi nhận rằng mẫu vật Shen có khoảng 79 xương gốc. Trong khi đó, dù tổng số xương của T.Rex không được xác định chắc chắn và có thể thay đổi tùy thuộc vào cách đếm, nhưng một số nhà khoa học đã ước tính rằng chúng chứa từ 300 tới 380 xương.

Để so sánh, Stan, mẫu vật được bán năm 2020, có 190 xương gốc. Và Sue, một con T.Rex nổi tiếng từng được Black Hills khai quật và bán đấu giá cho Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Field, ở Chicago, có 250 xương, bao gồm một bộ xương sườn ngang bụng mà đôi khi không được tính vào tổng số xương được đếm.

Luật sư Santangelo nói ông đã thúc giục Christie's thay đổi những miêu tả "có khả năng khiến công chúng hiểu lầm" về Shen. Trước đó, khi các chuyên gia về động vật hóa thạch thắc mắc quanh tuyên bố rằng con khủng long này có 54% mật độ xương gốc, phía Christie's giải thích là đến con số này vì có những xương chiếm tỷ trọng lớn hơn, ví dụ như một chiếc xương đùi khổng lồ so với một chiếc xương tai bé nhỏ.

"Mật độ xương không có ý nghĩa khoa học gì" - Margaret Lewis, chủ tịch Hiệp hội Cổ sinh vật có xương sống và thuộc nhóm chuyên gia từng phản đối việc bán đấu giá Stan năm 2020, nói.

Các cuộc đấu giá như thế này đã vấp phải nhiều chỉ trích từ các nhà cổ sinh vật học tại các viện bảo tàng và trường đại học - những người lo ngại rằng các mẫu vật quan trọng về mặt khoa học có thể thuộc sở hữu tư nhân và nằm ngoài tầm với của các nhà nghiên cứu khoa học.

John R. Nudds, một trong những chuyên gia đã nghiên cứu Shen và là nhân vật trung tâm trong quảng cáo của nhà đấu giá, thừa nhận trong một cuộc phỏng vấn trước đây rằng nếu tính theo số lượng xương thì có khoảng 3/4 xương trong mẫu vật là từ khuôn của Stan.

Còn David A. Burnham, chuyên gia thuộc bảo tàng Đại học Kansas về cổ sinh vật học có xương sống, người được xác định là cũng đã nghiên cứu Shen, giải thích về cách ông thử tính toán ra mật độ xương. Con số 54% được tính bằng cách "cho máy tính tính diện tích của từng xương riêng lẻ bằng phần mềm đo lường".

Trong vụ đấu giá trước, người mua Stan không được tiết lộ nhưng đầu năm nay, tạp chí National Geographic báo cáo rằng con khủng long này sẽ được trưng bày ở một bảo tàng lịch sử tự nhiên đang được phát triển ở Các tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất.

Cũng cần nói thêm, công ty của ông Larson đã bán khoảng 100 khuôn của Stan, bao gồm cho cả Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Smithsonian, thu về một khoản tiền đáng kể. Nhưng ông Larson lo ngại rằng bất kỳ người mua Shen nào cũng có thể có quyền tạo và bán ra bản sao chép của chính họ. "Nó gây nguy hiểm cho bản quyền và nhãn hiệu của chúng tôi" - theo ông Larson.

Khi luật sư của công ty thương lượng với Christie's vài tuần qua, một số thông tin trong tài liệu của nhà đấu giá trên mạng đã được sửa đổi. Một dòng trong thông cáo báo chí là Shen được "đấu giá với đầy đủ quyền và tất cả các tài sản mềm liên quan đến nó" đã biến mất. Và mức giá ước tính từ 15 tới 25 triệu USD cũng được thay đổi thành "ước tính theo yêu cầu". Sau đó, buổi đấu giá chính thức bị hủy.