Nhà thơ Phan Ngọc Thường Đoan chơi thân với vợ chồng nhà thơ Phan Vũ nhiều năm nay, nói về tác giả Em ơi Hà Nội phố, chị khẳng định: “Những cô gái, phụ nữ, yêu nhà thơ Phan Vũ như thế nào? Tôi thật tình không thể biết (?!). Nhưng cánh nam giới yêu anh, thì tôi có thể nhìn thấy, vì nó rất rõ ràng, cụ thể”.

Nhà thơ Phan Vũ tại xưởng vẽ tranh của ông năm 2008 (Ảnh: H.Nhân)

Ví dụ như vào lúc 19h tối qua 4/3 tại cà phê Petite Note (số 351/4 Lê Văn Sĩ, P.13, Q.3, TP.HCM) các bạn bè của anh bay từ Hà Nội vào để tổ chức giới thiệu tập Trường ca Em ơi Hà Nội Phốcủa anh, tập trường ca này do các bạn “ngoài ấy tự soạn, tự in vì họ quý anh”, Phan Vũ nói vậy. Tuy nhiên, phải qua tuần sau Em ơi Hà Nội phố mới có mặt ở Sài Gòn.

Nhà thơ Phan Vũ 9 năm sau, ảnh chụp vào tối ngày 4/3/2017 (Ảnh: Việt Cường)

Nhà thơ Phan Vũ nói với tôi đủ thứ chuyện, hình như cái gì nhớ thì anh nói, với cái tuổi 92, anh nghiêng hẵn về sự hoài niệm. Câu chuyện gần nhất mà anh lập lại nhiều lần, đó là sự “tự nhiên đâu mất” của một cô bạn. Nắng quái buổi chiều đang tàn, rọi thằng vào khung cửa sổ những vệt nhạt nhẻo làm tôi xót lòng hơn nữa khi nghe anh nói: “cô ấy nhắn tin, em cho thuê nhà rồi, không còn chỗ cho anh ngồi uống cà phê nữa đâu…”

Phan Vũ nói với tôi “thỉnh thoảng anh có một chuyện tình…”. Nghe hấp dẫn chưa? Nhưng đừng vội mà thích nhé, cũng chớ vội mà phê phán nhé. Vì chuyện tình của anh thật là nghệ sĩ, thật là thanh khiết, nó không có “chất chồng vợ, đàn ông đàn bà” trong đó, mà nó là hai ly nước, một ly cà phê và một ly sinh tố, cùng tan vào màu vàng của chiếc lá vừa rụng khẽ xuống  trước mặt họ. Cùng bay theo ngọn gió lòn lách dưới gầm bàn khiến hai bàn chân lành lạnh trên đường về, mà bên cạnh không có chiếc bóng song hành.

Chân dung tự họa của Phan Vũ: “Thời gian ghi những dấu riêng cho từng khuôn mặt rồi xóa đi như một chối từ…"

Tôi hỏi, vậy tình yêu với tình thương, cái nào dành cho người nào? Anh nói, tình thương dành cho vợ. Vợ chồng sống với nhau lâu dài là vì có tình thương. Chứ yêu nhau thì chắc không ở với nhau được lâu, vì anh là người mau chán. Trời đất. Anh cười toe, có vẽ thích thú về cái định nghĩa và cách giữ tình yêu của mình.

Thế thì làm cách gì để đừng chán nhau trong cuộc sống vợ chồng? Thì người đàn ông phải biết bày cách để tự mới mỗi ngày, chứ đừng trông mong vào người đàn bà, vì bản chất họ trước sau một suy nghĩ và một cách sống chung thủy mà.

Phan Vũ thơ in năm 2008 do bạn vè yêu quý ông ấn hành. Tập thơ này có bài Em ơi Hà Nội phố, nhưng ngay cả bản in trong tập Phan Vũ thơ cũng là một dị bản do Phan Vũ chép lại theo trí nhớ, và đó là “dị bản chính thức”

Rồi anh chuyển sang thơ. Anh đọc thơ cho em nghe nhé. Bài này anh làm vào tháng năm 1956 nó có tên là “Bình Vỡ”, Đây là bài thơ đầu tiên của của anh. Bài thơ đã được lên khuôn báo Nhân văn số 6, nhưng rồi không in, vì tờ Nhân văn ra được 5 số thì đình bản.

Tôi có một chiếc bình 
vẫn để không 
trong góc phòng 

Im lìm lặng lẽ 
như một nỗi cô đơn tĩnh vật 
trinh nguyên 

Một chiếc bình xanh 
ngóng mong một bông hoa thẫm đỏ 

Rồi một hôm bình vỡ 
chỉ còn màu xanh trong từng mảnh nhỏ 
sao đâu đây phảng phất 
một mùi hương thơ ngây 

Tôi chợt hiểu 
trong không gian luôn rạn nứt im lìm 
trong thời gian một chuỗi dài 
những cung điện lâu đài sụp đổ 

Chiếc bình vỡ chuyện hằng ngày 
nhưng mùi hương thơ ngây 
phải chăng do những đợi chờ những ước mơ 
về một loài hoa trần gian không thể có 

Cuộc đời qua đi với những tình cờ nghiệt ngã 
trên đường đi hôm nay rực rỡ màu hoa đỏ 
lẫn trong lá cỏ 
không có mùi hương 

Bởi trong tôi chẳng còn chiếc bình xanh nào 
để đợi chờ và để vỡ…

(Tháng 5/1956) 

Ôi, sao từ năm 1956 tới giờ mà anh vẫn thuộc làu như vậy? Phan Vũ nói, anh không biết vì sao, không giải thích được. Rồi anh nói về số phận của bài thơ Em ơi Hà Nội Phố  “gần nửa thế kỷ nó mới được công khai trên báo, em ạ”. Bài này anh làm vào tháng Chạp năm 1972, khi Mỹ trút bom xuống Hà Nội. Điều anh muốn nói trong bài thơ này, là dẫu thế nào “vẫn còn em”, tức là “vẫn còn Hà Nội”.

"Dương cầm trong căn nhà đổ", một câu thơ trong Em ơi Hà Nội phố được Phan Vũ chuyển thành tranh

Nhưng vì họ “suy diễn”trong một thời gian dài bài thơ gồm 24 đoạn này không được in trong bất kỳ tập thơ nào, chỉ đến khi nhạc sĩ Phú Quang trích vài đoạn để phổ nhạc (ca khúc Em ơi, Hà Nội phố ) vào năm 1987 qua giọng ca Lệ Thu. Mọi người đừng có ngạc nhiên khi thấy bài hát này có nhiều dị bản khác nhau, vì khi làm thơ hay vẽ tranh, cứ sau  một thời gian là anh lại chỉnh sửa. Mãi đến năm 2008, bài thơ mới in trong tập Phan Vũ - thơ (NXB Văn học).

Có một điều tức cười, là tác giả không thể thuộc bài thơ Em ơi Hà Nội Phố như thuộc bài thơ Bình vỡ. Một bài làm từ năm 1956 thì thuộc làu làu, còn một bài làm năm 1972 thì khi đọc cứ phải cầm giấy! Anh không biết. Phan Vũ cười cười.

Bây giờ thời khóa biểu của anh như thế nào? Đó là như thế này, 10 giờ đêm đi ngủ, 3 giờ sáng thức dậy, vẽ và làm thơ. Có hôm cũng mệt, không vẽ, nằm đó suy nghĩ về  một gam màu hay một tứ thơ vừa có trong đầu. Buổi sáng, đôi khi buổi chiều, ra những quán cà phê gần nhà uống cà phê, anh có “một đám bạn nhỏ” ở đây, chúng nó (chừng 22 tuổi, gọi ông, xưng con) dạy anh lên ‘phây bút” (face Book),  “lướt nét” và chở “ông đi” những khi “ông đi đâu đó…”. Bây giờ mà không có những thứ đó (vẽ, làm thơ, lên phây-bút) thì buồn lắm, chẳng biết làm gì nữa, chắc chết.

Nhà thơ Phan Ngọc Thường Đoan (kể) - Hoàng Nhân (ghi)