Sáng 30/9 (tức ngày 16 tháng Tám năm Quý Mão), tại Đền thờ Nguyễn Trãi thuộc Khu di tích Quốc gia đặc biệt Côn Sơn – Kiếp Bạc, thành phố Chí Linh, Tỉnh ủy – Hội đồng nhân dân - Ủy ban nhân dân- Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Hải Dương đã long trọng tổ chức Lễ tưởng niệm 581 năm ngày mất của Anh hùng dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Trãi (1442 – 2023). 

Lãnh đạo tỉnh, các chức sắc tôn giáo, tăng ni, phật tử, nhân dân địa phương và đông đảo du khách thập phương đã về dự Lễ tưởng niệm.

Trong không khí linh thiêng của núi rừng mùa thu Côn Sơn, các đại biểu cùng nhân dân và du khách thập phương đã ôn lại thân thế, cuộc đời, sự nghiệp của người Anh hùng dân tộc và ôn lại truyền thống yêu nước, ý chí độc lập tự cường, lòng tự hào dân tộc, tưởng nhớ, tri ân công lao của các bậc tiền nhân đối với sự nghiệp bảo vệ, xây dựng đất nước.

Đọc diễn văn tưởng niệm, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Hải Dương Nguyễn Minh Hùng cho biết, Nguyễn Trãi hiệu là Ức Trai, sinh năm 1380 tại kinh thành Thăng Long. Thân phụ ông là Nguyễn Phi Khanh, nguyên quán ở làng Chi Ngại (nay thuộc phường Cộng Hòa, thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương), sau dời đến làng Ngọc Ổi (nay thuộc xã Nhị Khê, huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội). Thân mẫu là Trần Thị Thái, con gái của quan Tư đồ Trần Nguyên Đán.

Tuổi thơ Nguyễn Trãi sống với ông ngoại ở Thăng Long và Côn Sơn. Khi ông ngoại qua đời, Nguyễn Trãi về ở với cha tại Nhị Khê. Được ông ngoại và cha trực tiếp dạy dỗ, rèn luyện, Nguyễn Trãi sớm nổi tiếng tài đức và chí lớn, năm 1400, Nguyễn Trãi sớm đỗ Thái học sinh và năm sau ra nhận chức Ngự sử đài chánh trưởng dưới triều Hồ.

Ông là nhân tố quan trọng, là linh hồn của cuộc kháng chiến chống quân xâm lược nhà Minh, giải phóng đất nước ở thế kỷ 15. Kháng chiến thắng lợi, Nguyễn Trãi đã viết Bình Ngô Đại cáo - một bản Tuyên ngôn độc lập bất hủ, áng thiên cổ hùng văn tổng kết tài tình cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc. Đất nước hòa bình, với ước vọng tham gia “Duy tân đất nước, xây dựng nền thái bình muôn thuở…” và tư tưởng “Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân”, Nguyễn Trãi tiếp tục hoạt động chính trị, văn hóa, xã hội dưới triều Lê và đã có công lớn xây dựng nền tảng kinh tế - xã hội, sự hòa hợp giữa “Nước và Dân” - nguồn lực xây dựng đất nước Đại Việt vững mạnh đương thời.

Mặc dù cuộc đời ông kết thúc bằng một bi kịch đau xót, song ông đã được lịch sử ghi nhận và in đậm nhiều trang về sự nghiệp vẻ vang, có tầm ảnh hưởng to lớn tới công cuộc bảo vệ và xây dựng đất nước.

Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng từng ca ngợi: “Nguyễn Trãi, người anh hùng dân tộc, văn võ song toàn, văn là chính trị, cứu nước, cứu dân, nội trị, ngoại giao mở nền thái bình muôn thuở, rửa nỗi hẹn ngàn thu; võ là quân sự, chiến lược và chiến thuật, yếu đánh mạnh, ít địch nhiều… thắng hung tàn bằng đại nghĩa; văn và võ đều là vũ khí, mạnh như vũ bão, sắc như gươm dao”.

Tên tuổi Nguyễn Trãi đã vượt khỏi tầm biên giới quốc gia. Vào dịp kỷ niệm 600 năm ngày sinh của ông (1380 - 1980), tên tuổi ông đã vượt ra khỏi biên giới quốc gia: Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) đã ghi nhận và suy tôn Nguyễn Trãi là Danh nhân văn hóa thế giới.

Đã từ lâu khi trong tâm thức của người dân cả nước, khi nói đến Nguyễn Trãi là nói đến Côn Sơn. Đất Côn Sơn là mảnh đất đã gắn bó với ông những năm tháng tuổi thơ, là nơi ông đã náu mình “ngẫm nay, suy trước, xét cùng mọi lẽ hưng vong” để sau này viết Bình Ngô sách vạch ra đường lối đánh giặc cứu nước giải phóng dân tộc. Côn Sơn cũng là nơi ông dựng nhà, mài mực, viết nên nhiều tác phẩm có giá trị sử học, văn học, triết học, quân sự, ngoại giao và trở thành những di sản quý báu cho hậu thế. Ông cũng đã góp sức tu bổ đưa chùa Côn Sơn trở thành danh lam thắng cảnh. Hồn của Côn Sơn - Khí của đất tổ quê cha đã là một trong những mạch ngầm tạo nên Nguyễn Trãi - Một vầng Sao Khuê không chỉ tỏa sáng ở bầu trời Việt Nam mà đã tỏa sáng cả năm châu.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Hải Dương Nguyễn Minh Hùng khẳng định, tưởng nhớ Ức Trai, người dân Hải Dương nói riêng và cả nước nói chung cùng thấy được trách nhiệm lớn lao trong việc phát huy các giá trị di sản văn hóa đặc sắc, nổi bật toàn cầu của khu di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc, giá trị những tư tưởng trường tồn của Anh hùng dân tộc - Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Trãi. Đây là thành phần quan trọng của hồ sơ quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc mà ba tỉnh Quảng Ninh, Bắc Giang và Hải Dương đang trình UNESCO vinh danh là Di sản thế giới.

Sau diễn văn tưởng niệm và nghi thức tuyên đọc văn tế Nguyễn Trãi, lãnh đạo tỉnh Hải Dương, nhân dân địa phương và du khách thập phương đã thành kính dâng hương tưởng nhớ Anh hùng dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Trãi, dâng hương tại đền thờ Quan đại tư đồ Trần Nguyên Đán, cầu cho Quốc thái dân an, dịch bệnh tiêu trừ, nhân dân được ấm no, hạnh phúc.

Trước đó, Lễ rước văn từ chùa Côn Sơn sang đền thờ Nguyễn Trãi đã được tổ chức trang nghiêm với đầy đủ các nghi thức của nhà Phật và nghi lễ truyền thống.