TS Ngô Phương Lan - Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật TW - Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến Phát triển điện ảnh Việt Nam - vừa ra mắt tập tiểu luận phê bình điện ảnh "Phác thảo điện ảnh Việt Nam thời đổi mới và hội nhập".

TS Ngô Phương Lan sinh ra trong gia đình có truyền thống nghệ thuật - điện ảnh. Bố bà là NSND - đạo diễn - hoạ sĩ Ngô Mạnh Lân, mẹ là nghệ sĩ Ngọc Lan - những nghệ sĩ kỳ cựu của điện ảnh cách mạng Việt Nam. Tốt nghiệp khoa Lý luận, phê bình điện ảnh (Điện ảnh học) – Đại học Điện ảnh Quốc gia Liên Xô (VGIK) năm 1988, TS Ngô Phương Lan có gần 40 năm gắn bó với điện ảnh dù ở bất kỳ cương vị nào.

Sau 5 năm rời cương vị nữ Cục trưởng Cục Điện ảnh (Bộ VHTTDL) duy nhất cho tới nay, bà bất ngờ ra mắt tập tiểu luận phê bình điện ảnh "Phác thảo điện ảnh Việt Nam thời đổi mới và hội nhập" đúng vào tháng kỷ niệm sinh nhật tuổi 60, cũng là cuốn sách thứ 4 của bà trong sự nghiệp. 

Điểm chung của cuốn sách với những công việc điện ảnh bà từng làm trước kia đến bây giờ chính là ở sự bất ngờ và tâm huyết, chỉn chu. Bởi thực tế, sau khi bà nghỉ hưu, người ta tưởng bà sẽ ngừng làm việc. Nhưng không, năm 2017, bà được tín nhiệm bầu vào vị trí Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến Phát triển điện ảnh Việt Nam. Sau đó, Hiệp hội liên tiếp tổ chức các hoạt động xúc tiến và hợp tác điện ảnh với nhiều nước trong khu vực cũng như quốc tế. Năm 2023, người khởi xướng LHP Quốc tế Hà Nội tiếp tục tổ chức và đảm nhận vị trí Giám đốc LHP Châu Á - Đà Nẵng 2023 - một sự kiện thu hút đông đảo nghệ sĩ điện ảnh trong khu vực cũng như quảng bá tiềm năng du lịch, văn hóa Đà Nẵng với quốc tế.

Dù rất bận rộn với công việc cũng như nhiều tâm huyết với điện ảnh, TS Ngô Phương Lan vẫn quyết định ra mắt cuốn sách "Phác thảo điện ảnh Việt Nam thời đổi mới và hội nhập".

"Đây cũng là khoảng thời gian tôi được làm nghề một cách miệt mài và say mê, dù phải vượt qua không ít khó khăn, thử thách. Được bạn bè, gia đình ủng hộ từng ngày, từng giờ, nên tôi đã tập trung hoàn thiện và xuất bản cuốn sách này", bà bộc bạch.

TS Ngô Phương Lan cũng chia sẻ về tâm huyết với cuốn sách: "Quả là khi viết, mục đích của tôi là xâu chuỗi và hệ thống lại một chặng đường dài hơn ba chục năm từ khi Việt Nam bước vào công cuộc đổi mới (1986) đến đầu năm 2023 cho ra một bức phác thảo rõ nét. Thật may, đây cũng là hơn ba chục năm tôi được làm nghề một cách miệt mài và say mê dù phải vượt qua không ít khó khăn, thử thách. Cho nên tôi cứ tự nhủ rằng mình là người thực sự may mắn, vì cả cuộc đời được gắn bó với nghề mình yêu, kể từ khi được chọn chuyên ngành lý luận phê bình điện ảnh để học và hành".

"Phác thảo điện ảnh Việt Nam thời đổi mới và hội nhập" bao gồm hai phần. Phần 1 khái quát về tác phẩm điện ảnh, phê bình một số bộ phim chọn lọc, ghi dấu ấn trong thời kỳ đổi mới như: Tướng về hưu, Thương nhớ đồng quê, Mùa ổi, Thị trấn yên tĩnh, Thằng Bờm, Gánh xiếc rong, Chung cư, Mê Thảo thời vang bóng, Ai xuôi vạn lý, Chiếc chìa khóa vàng, Hãy tha thứ cho em, Ngã ba Đồng Lộc, Bến không chồng, Vị đắng tình yêu, Đời cát, Thung lũng hoang vắng, Trăng nơi đáy giếng, Cỏ lau, Những người thợ xẻ, Mùa len trâu, Thời xa vắng, Sống trong sợ hãi, Chơi vơi, Vào Nam ra Bắc, Chuyện của Pao…

Kịch bản và cấu trúc phim, các tình huống trong phim, cách xử lý các cảnh quay, âm nhạc, nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật và diễn xuất của các diễn viên… được tác giả phân tích và phê bình bằng chuyên môn hàn lâm, nhưng lại diễn đạt với ngôn ngữ giản dị mà mực thước, nên dễ dàng phù hợp với bất kỳ ai quan tâm và yêu thích các tác phẩm điện ảnh nước nhà.

Phần 2 là một số tiểu luận, bài viết về sự phát triển, thăng trầm của điện ảnh Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế và trên con đường xây dựng nền công nghiệp điện ảnh. Trong phần này, tác giả cũng phác thảo "sơ đồ" các Liên hoan phim quốc tế, chặng đường đến với quốc tế của điện ảnh Việt Nam, những thách thức và bài học kinh nghiệm xây dựng nền công nghiệp điện ảnh Việt Nam và đặc biệt, bà luôn trăn trở với câu chuyện quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam ra thế giới bằng điện ảnh.

Con đường "quốc tế hóa điện ảnh Việt" có lẽ là tâm huyết của TS Ngô Phương Lan nên bà dành nhiều bài viết sâu sắc cho phần này. TS Ngô Phương Lan cũng chính là người khởi xướng LHP Quốc tế Hà Nội - có thể nói đó là sự kiện điện ảnh quốc tế ghi dấu ấn Việt ngay tại Việt Nam quy mô đầu tiên.

Những bài viết như: "Chặng đường đến với quốc tế của điện ảnh Việt Nam" hay "Phim Việt Nam - "khoe" gì ra thế giới?"; "Khi được "cầm cân" tại Liên hoan phim quốc tế" đến những bài viết: "Xây dựng công nghiệp điện ảnh Việt Nam từ những công việc cụ thể"; "Đổi mới tư duy sáng tác và quản lý để xây dựng ngành công nghiệp điện ảnh Việt Nam"... với nhiều tư liệu thực tế và trải nghiệm của bản thân, tác giả đã mang lại cho người đọc nhiều thông tin rất bổ ích. Cuốn sách có lẽ cũng là tư liệu quý không chỉ của nền điện ảnh mà còn có giá trị lưu trữ với các nghệ sĩ điện ảnh Việt nhiều thời kỳ qua những hình ảnh chất lượng, được in ấn, trình bày đẹp. Chặng đường dài hơn 30 năm của điện ảnh Việt Nam từ khi đất nước bước vào công cuộc Đổi mới đến đầu năm 2023 đã cho ra "một bức phác thảo rõ nét".

Trước Phác thảo điện ảnh Việt Nam thời đổi mới và hội nhập, TS Ngô Phương Lan đã thành công với 2 cuốn sách là Đồng hành với màn ảnh (1998) – tác phẩm được trao Giải thưởng Chính của Hội Điện ảnh Việt Nam cho công trình lý luận, phê bình và Tính hiện đại và tính dân tộc trong điện ảnh Việt Nam (2005) – tác phẩm đạt Giải Cánh diều Vàng cho công trình lý luận, phê bình của Hội Điện ảnh Việt Nam. Cuốn sách thứ hai của bà được chắt lọc, biên tập và được Mạng lưới Xúc tiến Điện ảnh châu Á (The Network for the Promotion of Asian Cinema- NETPAC) cùng Galangpress xuất bản bằng tiếng Anh mang tên Modernity and Nationality in Vietnamese Cinema, phát hành quốc tế năm 2007. TS Ngô Phương Lan cũng là đồng tác giả của một số cuốn sách về điện ảnh châu Á được xuất bản tiếng Anh như: Mass Media in Vietnam (Truyền thông đại chúng ở Việt Nam – Phát hành ở Australia - 1998); Vietnam in the 20th Century- Plastic and Visual Arts from 1925 to our time (Việt Nam thế kỷ 20 – Nghệ thuật từ 1925 đến thời hiện đại – Phát hành ở Bỉ - 1998); Being and Becoming - The Cinemas of Asia (Hiện tại và tương lai của điện ảnh Châu Á – Phát hành ở Ấn Độ - 2003); Le Cinema Vietnamien (Điện ảnh Việt Nam – Phát hành ở Pháp – 2007).

Tại buổi ra mắt, nhiều nghệ sĩ trong giới điện ảnh, các nhà lý luận phê bình uy tín lâu năm đều đánh giá cao tác phẩm của TS Ngô Phương Lan. NSND - đạo diễn Đặng Nhật Minh cho biết, ông chứng kiến sự trưởng thành của TS Ngô Phương Lan từ khi bà mới đi học ở Liên Xô cũ về, sau đó làm việc ở Cục Điện ảnh. Các bài viết về điện ảnh của TS Ngô Phương Lan được ông và người trong giới đánh giá là sắc sảo. Ông kể, từng gợi ý TS Ngô Phương Lan viết sách về điện ảnh Việt Nam. Thực tế, các cuốn sách của TS Ngô Phương Lan được giới phê bình điện ảnh đón nhận, đánh giá là có giá trị cao. Hiện nay, TS Ngô Phương Lan là tên tuổi đại diện của Việt Nam về lý luận, phê bình điện ảnh ở khu vực châu Á và có tầm ảnh hưởng lớn.

Đánh giá cao cuốn sách của TS Ngô Phương Lan, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân, Chủ tịch Liên hiệp Các hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam, cũng cho biết ông đã đọc nhiều bài báo của TS Ngô Phương Lan, đó chính là cái nhìn toàn cảnh về điện ảnh chứ không phải là phác thảo như tiêu đề cuốn sách.

PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ - Chủ tịch Hội đồng Lý luận, phê bình văn học nghệ thuật trung ương - cũng cho rằng, viết một cuốn sách mang tính chuyên khảo như Phác thảo điện ảnh Việt Nam thời đổi mới và hội nhập vô cùng khó. Cuốn sách của TS Ngô Phương Lan nhận diện về điện ảnh Việt Nam từ đổi mới hội nhập đến nay rất dày dặn, phần lý luận rất sâu sắc.

"Đây là cuốn sách nghiên cứu có hệ thống, mang tính chất chuyên khảo. Sự lựa chọn các phim nghiên cứu rất kỹ lưỡng, đánh giá, phê bình với thái độ chừng mực nhưng sắc sảo. Tác giả đã rất dày công và tinh tế khi viết phê bình hầu hết những bộ phim có dấu ấn từ thời điện ảnh Việt Nam đổi mới và hội nhập. Bên cạnh một nhà phê bình phim uy tín, có thể thấy ở Ngô Phương Lan một nhà quản lý có tầm nhìn với những bài viết tâm huyết về việc làm thế nào để xây dựng thành công nền công nghiệp điện ảnh Việt Nam, đưa điện ảnh Việt Nam vào vị trí xứng đáng trong bản đồ điện ảnh khu vực và thế giới", PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ nhấn mạnh.