Mười năm trước, nhân chuyến thăm một trong những nhà sản xuất ô tô lớn nhất Trung Quốc lúc bấy giờ là SAIC Motor Corp., Chủ tịch Tập Cận Bình đã có bài phát biểu then chốt định hướng Trung Quốc hướng tới vị thế thống trị ngành công nghiệp xe điện.

10 năm gây dựng

Theo một bài báo đưa tin bài phát biểu nói trên vào năm 2014 của hãng tin Tân Hoa Xã, ông Tập Cận Bình nhấn mạnh rằng con đường trở thành một quốc gia sản xuất ô tô hùng mạnh nằm ở việc phát triển các phương tiện năng lượng mới.

Năm 2014, Trung Quốc bán ra khoảng 75.000 xe điện và xe lai (hybrid), đồng thời xuất khẩu khoảng 533.000 xe. Thị trường nội địa thời điểm đó bị chi phối bởi các nhà sản xuất quốc tế như Volkswagen và General Motors. Các công ty này được phép gia nhập thị trường Trung Quốc bằng cách thành lập liên doanh với các đối tác trong nước vào những năm 1980 và 1990. Điều này đã giúp Trung Quốc chuyển mình từ một quốc gia đi xe hai bánh thành một quốc gia đi ô tô.

Để đi trước và giải quyết các thách thức về môi trường, Trung Quốc đặt cược vào các loại phương tiện tiết kiệm nhiên liệu và sử dụng năng lượng thay thế. Chính phủ nước này đã ban hành một hướng dẫn vào năm 2012, đưa ra các biện pháp để phát triển ngành công nghiệp này bằng cách đặt mục tiêu doanh số, cung cấp trợ cấp và phân bổ nguồn lực để xây dựng cơ sở hạ tầng sạc điện, cùng những biện pháp khác.

Khi đã có nền tảng, Trung Quốc cần một chất xúc tác để thúc đẩy sự quan tâm của người tiêu dùng đối với xe điện, khi vào đầu những năm 2010 xe điện phần lớn chỉ là những chiếc xe giá rẻ với phạm vi hoạt động hạn chế. Tesla cuối cùng đã trở thành nhà sản xuất ô tô nước ngoài đầu tiên thành lập một doanh nghiệp thuộc sở hữu nước ngoài hoàn toàn tại Trung Quốc. Với sự phê duyệt đặc biệt đó, Tesla đã hoàn thành nhà máy ở Thượng Hải vào năm 2019. Việc Tesla gia nhập thị trường Trung Quốc đã thúc đẩy các nhà sản xuất trong nước đưa ra những mẫu xe điện tốt hơn với phạm vi hoạt động dài hơn.

Đến năm 2024, Trung Quốc đã trở thành thị trường ô tô lớn nhất thế giới, với doanh số xe điện cao hơn bất kỳ quốc gia nào khác, khi 9,5 triệu xe được giao trong năm ngoái. Quốc gia này cũng kiểm soát phần lớn chuỗi cung ứng pin. Hãng BYD đã vượt qua Volkswagen để trở thành thương hiệu bán chạy nhất tại Trung Quốc, và trong quý IV/2023 đã dẫn trước Tesla để trở thành nhà sản xuất xe điện lớn nhất thế giới. Trung Quốc cũng vượt qua Nhật Bản để trở thành nhà xuất khẩu ô tô lớn nhất, với 4,14 triệu xe được xuất ra nước ngoài, trong đó 1,55 triệu xe là xe điện hoặc xe hybrid cắm sạc.

10 năm đầy thách thức phía trước

Những thành tựu này chứng tỏ rằng chính sách công nghiệp và đầu tư của Trung Quốc đã có hiệu quả. Nhưng chính những chính sách này lại đang làm gia tăng căng thẳng với phương Tây. Thành công của Trung Quốc trong lĩnh vực xe điện, vốn có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng ô tô truyền thống đang sử dụng hàng triệu lao động, đã trở thành một nguồn gây lo ngại lớn với Mỹ và châu Âu.

Khi cuộc chiến về giá ở trong nước và sự tăng trưởng chậm lại thúc đẩy các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc tìm kiếm người mua cho những chiếc xe điện giá rẻ công nghệ cao ở những nơi khác, thì họ lại gặp phải các rào cản thương mại, đặc biệt là ở Liên minh châu Âu (EU) và Mỹ. Các nước này, vốn đang nỗ lực phát triển chuỗi cung ứng xe điện của riêng mình, đều cáo buộc Trung Quốc xuất khẩu công suất dư thừa.

Mỹ đã tăng gấp bốn lần thuế nhập khẩu đối với xe ô tô Trung Quốc lên hơn 100%, trong khi EU đang điều tra các xe điện Trung Quốc để xem liệu có lợi thế không công bằng từ các khoản trợ cấp của chính phủ hay không. Brazil gần đây đã loại bỏ ưu đãi thuế đối với xe điện nhập khẩu. Ngay cả Nga, vốn được xem là đồng minh thân cận nhất của Trung Quốc và là nước nhập khẩu nhiều ô tô Trung Quốc nhất kể từ khi nổ ra xung đột Nga-Ukraine (U-crai-na), cũng yêu cầu các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc cân nhắc hạn chế sản lượng.

Tuy nhiên, các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc vẫn lạc quan về tương lai. Mới đây, tại sự kiện kỷ niệm 10 năm bài phát biểu nói trên của Chủ tịch Tập Cận Bình, các lãnh đạo của SAIC nhận định khi sự cạnh tranh trong lĩnh vực xe điện đang gia tăng, sự tiến triển trong công nghệ pin thể rắn, vốn có mật độ năng lượng cao hơn và nguy cơ cháy nổ thấp hơn, sẽ là một cách để Trung Quốc duy trì lợi thế cạnh tranh của mình.

Nhiều diễn biến có thể xảy ra trong 10 năm nữa, nhưng với việc SAIC đã đầu tư khoảng 150 tỷ NDT (21 tỷ USD) vào nghiên cứu và phát triển trong 10 năm vừa qua, thì mặc dù có những thách thức về thương mại, nhưng triển vọng vào năm 2034 vẫn rất sáng.