Mùa giải Dế Mèn thứ 5 đã khép lại với giải thưởng cao nhất được trao cho nữ nhà văn Lý Lan, qua đó giúp bà trở thành "nữ Hiệp sĩ Dế Mèn" đầu tiên, bên cạnh đó là 5 giải Khát vọng Dế Mèn và 2 Tặng thưởng của Hội đồng Giám khảo. Điều đó tiếp tục cho thấy đời sống nghệ thuật thiếu nhi đang ngày càng sôi động với sự "nhập cuộc" của nhiều thế hệ tác giả - gạo cội có, trẻ có, và đặc biệt là vẫn có tác giả thiếu nhi.

1. Chiều 29/5, Lễ trao giải Dế Mèn đã diễn ra tại Trung tâm Thông tấn Quốc gia (số 5 Lý Thường Kiệt, Hà Nội). Ban tổ chức đã trao Bằng Chứng nhận vào Vòng chung khảo Dế Mèn 2024 cho 3 tác phẩm ở Top 11 gồm: Kho báu trong thành phố (truyện dài của Nguyễn Khắc Cường, NXB Trẻ); Mật hiệu OGO (truyện dài, 6 tập của Kiều Bích Hương, NXB Kim Đồng) và Trạng Quỳnh thời nhí nhố (series phim hoạt hình 3D do Alpha Animation Studio kết hợp cùng SConnect Việt Nam sản xuất).

Tiếp đó, 2 Tặng thưởng của Hội đồng Giám khảo mùa giải năm nay được trao cho nhà văn May và Đặng Chương Ngạn. Xúc động trên sân khấu Dế Mèn, nhà văn May cho biết, việc trở thành một người mẹ đã giúp chị có một nguồn cảm hứng lớn để sáng tác cho thiếu nhi.

"Khi được "lặn ngụp" trong thế giới của trẻ thơ thông qua cuộc sống chăm sóc con hằng ngày, tôi cảm thấy mình cần phải viết ra những cảm nhận về tâm hồn của con trẻ, để mỗi người lớn có thể hiểu hơn về tâm hồn trong trẻo, hồn nhiên của các em", May bày tỏ. "Khi viết ra như vậy, tôi cũng muốn những người lớn biết rằng: Chúng ta hãy bước vào thế giới của trẻ em với một sự bao dung và tôn trọng, và hãy để các em dẫn đường. Người lớn sẽ không thể bước vào thế giới ấy với mong muốn bóp méo tâm hồn hoặc dạy dỗ các em theo ý muốn của mình. Các em có những điều đẹp đẽ và lớn lao hơn chúng ta tưởng".

2. Cũng là một người mẹ được con gái tạo động lực để bước vào với thế giới của thiếu nhi, nhà thơ Lữ Mai cho rằng, viết một tác phẩm cũng là cách đối thoại, đồng hành, chia sẻ với trẻ thơ.

Trên sân khấu nhận giải Khát vọng Dế Mèn được trao cho bản thảo truyện dài Dưới khung trời ngát xanh, tác giả Lữ Mai chia sẻ: "Năm ngoái, khi con gái tôi được ghi nhận ở Giải thưởng Dế Mèn (tác giả nhí Đoàn Lữ Thụy Phương đã giành Tặng thưởng của Hội đồng Giám khảo Dế Mèn 2023 với tác phẩm Bố con Cà Khịa và những bức thư), đó là một động lực quan trọng để khi muốn làm bạn với con, tôi cũng muốn làm một điều gì đó dù là nhỏ bé để chia sẻ cùng con".

"Và điều nhỏ bé ấy, có lẽ không gì khác, đó là khi con viết thì mẹ cũng viết. Khi con diễn đạt lại thế giới xung quanh mình thì mẹ cũng sẽ có thể ôn lại tuổi thơ của mình", nữ nhà thơ tâm sự. "Đó là một tuổi thơ nghèo khó nhưng không kém phần thơ mộng và bình yên trong bối cảnh của một làng quê có đầy những "di chứng" của chiến tranh trong Dưới khung trời ngát xanh".

Ngoài truyện dài của nhà thơ Lữ Mai, còn 4 giải Khát vọng Dế Mèn của mùa giải 2024 khác lần lượt được trao cho nhà thơ Lã Thanh Hà (thơ), Thái Chí Thanh (âm nhạc), LinhRab (truyện tranh) và tác giả nhí Lê Sinh Hùng (tranh truyện).

Trong đó, nữ nhà thơ Lã Thanh Hà (sinh năm 1993) là tác giả đầu tiên có tập thơ được trao giải Khát vọng Dế Mèn qua 5 mùa tổ chức của giải thưởng. Tại lễ trao giải, Lã Thanh Hà đã đọc thơ của mình và nhận được sự hưởng ứng nồng nhiệt của cả khán phòng.

Hơn thế, tác giả của Vương quốc nhỏ bí mật còn cho biết hóa ra thơ thiếu nhi hôm nay vẫn được nhiều ông bố bà mẹ đọc cho những đứa con của mình. "Khi viết thơ cho thiếu nhi, tôi quan sát thấy có rất nhiều bố mẹ dù không thích đọc thơ, nhưng lại tin việc đọc thơ có thể tốt cho con, nuôi dưỡng tâm hồn con, tạo nên khoảng thời gian và không gian gắn kết cho mình với con. Đó là một điều rất đẹp đẽ, bởi sở thích ban đầu của nhiều bố mẹ không phải là thơ nhưng vì tình yêu hướng đến con trẻ mà những người làm bố làm mẹ hoàn toàn có thể đến với thơ và thích thơ".

3. Tâm điểm của lễ trao giải thưởng còn phải kể đến khi tác giả nhí Lê Sinh Hùng (14 tuổi) được vinh danh ở hạng mục Khát vọng Dế Mèn. Sinh Hùng xuất hiện trên sân khấu cùng với mẹ của mình là tác giả Vũ Thị Thanh Tâm. Còn nhớ, năm 2022, hai mẹ con Thanh Tâm - Sinh Hùng cũng đã từng đứng trên sân khấu của Dế Mèn khi lọt vào Top 8 vòng chung kết - chấm điểm với bộ sách tranh Covid trong mắt trẻ thơ (NXB Phụ nữ Việt Nam). Bộ sách do tác giả Thanh Tâm viết lời, còn Hùng và các bạn trong dự án Ô cửa sách vẽ minh họa và chuyển ngữ.

Sau 2 năm trở lại Dế Mèn, Sinh Hùng chững chạc hơn khi trở thành một tác giả độc lập tự viết truyện, vẽ minh họa cho tác phẩm của mình. Khi được hỏi về những ý tưởng trong sáng tác, Hùng chia sẻ: "Ngoài cảm hứng từ những trang sách, ý tưởng sáng tác của con luôn phát ra từ những thứ gần nhất trong gia đình, như những bạn chó, bạn mèo luôn mang đến niềm vui trong cuộc sống của con". Đó cũng là lý do để Thư viện kỳ bí ra đời như một cách để Hùng tưởng nhớ đến 2 người bạn là chó Lu, mèo Luna - 2 nhân vật từ đời thực bước vào trang truyện của tác giả nhí này.

4. Một điểm nhấn quan trọng khác - và cũng diễn ra cuối cùng trong lễ trao giải - là phần vinh danh giải Hiệp sĩ Dế Mèn. Cùng cần nhắc lại, sau Giải thưởng Hiệp sĩ Dế Mèn đầu tiên (lần 1 - 2020) trao cho nhà văn Nguyễn Nhật Ánh và Hiệp sĩ Dế Mèn thứ 2 (lần 4 - 2023) trao cho nhà văn Trần Đức Tiến, hạng mục này tiếp tục tìm được tác giả xứng đáng để "tấn phong" ở mùa giải năm nay.

Đáng nói, lần đầu tiên Dế Mèn có một nữ "Hiệp sĩ" được trao cho nhà văn Lý Lan với những cống hiến suốt đời cho văn học thiếu nhi bằng nhiều sáng tác, dịch thuật cho thiếu nhi được độc giả yêu thích. Trước đó, với việc truyện dài Tự truyện một con heo (NXB Trẻ) giành được điểm xuất sắc ở cả vòng sơ khảo và chung khảo, nhà văn Lý Lan đã được Hội đồng giám khảo xem xét đến toàn bộ sự nghiệp để trao giải Hiệp sĩ Dế Mèn.

Không có mặt tại lễ trao giải, từ Mỹ, nhà văn Lý Lan bày tỏ qua video gửi đến ban tổ chức sự bất ngờ khi được "tấn phong" giải Hiệp sĩ Dế Mèn. Bà cho biết: "Tự truyện một con heo được tôi viết theo phong cách giễu nhại - một phong cách mà theo tôi thấy ở Việt Nam có ít truyện thiếu nhi sử dụng. Và, khi viết tác phẩm này tôi không biết có thành công hay không vì đây chỉ là một thử nghiệm, thành ra khi tác phẩm được trao giải, tôi rất lấy làm bất ngờ".

"Tôi còn nhớ những ngày ở dưới quê với em gái trong thời gian dịch Covid-19, thời gian rảnh, tôi chỉ ngồi viết chơi vì lúc đó tôi đã có ý định gác bút, không còn ý định xuất bản. Viết chỉ là thói quen, thứ tiêu khiển mà thôi!" - nhà văn Lý Lan tâm sự thêm - "Thành ra, khi thấy trong xóm có con heo chạy loanh quanh, tôi bắt đầu ngồi viết chơi chơi những lúc rảnh rảnh. Đến nỗi em tôi còn bảo: "Trời ơi! Cái bà già sáng ăn gì trưa quên mất tiêu rồi, vậy mà cũng có giải thưởng nữa".

***

Viết "chơi chơi những lúc rảnh rảnh" khi thấy có con heo chạy loanh quanh trong xóm như Lý Lan, viết bởi tất cả những tình yêu dành cho những đứa con của mình như May hay Lữ Mai, rồi viết truyện để tưởng nhớ những người bạn thú cưng sống cùng mình như Sinh Hùng, hoặc làm thơ từ những rung động hàng ngày như Lã Thanh Hà,… Tất cả cho thấy, những sáng tác cho thiếu nhi đôi khi chỉ cần được khởi tạo từ những cảm hứng giản dị, gần gũi mà thân thương, sâu sắc quá đỗi. Cứ như thế, những tác giả, tác phẩm được ghi nhận ở Dế Mèn trở thành những lựa chọn đáng tin cậy để nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ hướng đến nhưng giá trị chân - thiện - mỹ được đặt ra ngay từ khi giải thưởng được khởi xướng.