Tín ngưỡng thờ Mẫu và đường trường đến Di sản Thế giới: Bắt đầu hành trình... trở lại là mình?

Song song cùng hành trình tìm danh hiệu với các tên gọi khác nhau, không thể phủ nhận rằng nỗi lo về sự bùng nổ những biến tướng của TNTM và diễn xướng hầu đồng vẫn còn nguyên đó.
11/12/2016 19:39

(Thethaovanhoa.vn) - Song song cùng hành trình tìm danh hiệu với các tên gọi khác nhau, không thể phủ nhận rằng nỗi lo về sự bùng nổ những biến tướng của TNTM và diễn xướng hầu đồng vẫn còn nguyên đó.

1. Thống kê sơ bộ cho biết trên toàn quốc hiện có khoảng 7.000 đền, phủ liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu (chưa kể các điện thờ được lập tại nhà riêng). Điều đó cũng đồng nghĩa với việc thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ của người Việt được phân bổ rất rộng, trong đó mỗi địa phương lại có những sắc thái, đặc điểm riêng của mình.

Nhưng, từ  việc bị gián đoạn sau một thời gian dài không được phép thực hành, sự đa dạng về sắc thái ấy lại gắn liền với những hướng phát triển tự phát, thậm chí là xa rời nguyên gốc của hầu đồng và TNTM.


Một diễn xướng tại Liên hoan Nghi lễ chầu văn Hà Nội,năm 2014

Đơn cử, chỉ ở phần nhạc, trong cuộc LH “Nghi lễ chầu văn” tại Hà Nội năm 2013, theo quan sát của NSƯT Hạnh Nhân, có những giá đồng đã phối cả nhạc và lời của dân ca Lào "Hoa đẹp Chăm pa" hoặc "Cây trúc xinh" của dân ca Bắc Bộ vào phần biểu diễn.

“Đành rằng nghệ thuật thì có sự phát triển theo thời gian. Chẳng hạn, những giá đồng hầu Mẫu Thượng ngàn thường phát triển âm hưởng từ các điệu sơn ca của dân tộc Mông, Dao, Thái” - nhạc sĩ này nhận xét. “Nhưng, việc kết nối những làn điệu không liên quan gì tới bản chất thì chỉ có thể gọi bằng sự nhảm nhí và thiếu hiểu biết. Nhiều khi, sự thay đổi ấy đến từ những việc rất đơn giản, chẳng hạn như cung văn biết là sai nhưng vẫn chiều theo ý thích của thanh đồng. Bởi, có nghe đúng kiểu nhạc ấy thì thanh đồng mới … say, mới phát lộc cho nhiều.”

Hoặc, các nhà nghiên cứu cũng từng nhắc tới việc “bổ sung” thoải mái các vị thần thánh vào hệ thống điện thờ trong tín ngưỡng thờ Mẫu, với những cách sắp đặt rất khác nhau. Thậm chí, có nhiều nơi, bàn thờ Phật lại xuất hiện việc phối thờ của các tượng Mẫu - cho dù trong tín ngưỡng này, một số Mẫu vẫn được cúng đồ ăn mặn.

"Nhiều năm nghiên cứu, tôi có khẳng định: khoảng 80% các thanh đồng hiện nay đều thiếu một kiến thức đầy đủ về tín ngưỡng thờ Mẫu. Khi đã không hiểu, lại sẵn ở tình trạng tự do, muốn làm gì thì làm, họ càng dễ dàng đưa hầu đồng  đi xa với nguyên gốc hơn" - GS Ngô Đức Thịnh cho biết.

Đáng nói, sự xa rời, sai lệch so với bản chất thật ấy nhiều khi xuất phát từ tình trạng hầu đồng được "mở" vô tội vạ để kiếm tiền. Sự thật, trong lịch sử tồn tại, câu chuyện này cũng đã song hành cùng TNTM và diễn xướng hầu đồng - với những khái niệm "đồng đua", "đồng đú" được sử dụng để nói về những người không có "căn"đồng nhưng cũng ... a dua đi hầu Thánh. Thế nhưng, ở xã hội hiện đại, những giá hầu đồng "giả hiệu" như vậy lại đang có điều kiện bùng nổ rất mạnh.

 "Người xưa trở thành "đồng đua" nhiều khi chỉ vì ham vui. Còn bây giờ, tôi biết nhiều trường hợp đứng ra lập phủ hầu đồng chỉ vì thấy kiếm tiền từ món này dễ quá " – GS Ngô Đức Thịnh nhận xét. "Nhất là khi, trong cuộc sống đô thị bức bối, ngột ngạt, trong sự thay đổi chóng mặt của kết cấu xã hội truyền thống, người ta cũng dễ có xu hướng tìm tới những hình thức "yoga tâm lý" như hầu đồng".

Bởi vậy, không có gì lạ khi ở thời điểm TNTM đang được lập hồ sơ trình UNESCO, báo giới và các chuyên gia cũng lo lắng và liên tục chỉ ra xu hướng "vật chất hóa" trong diễn xướng hầu đồng tại nhiều miếu, phủ. Ở đó, thay vì quy mô "tùy tâm biện lễ" với sự giản dị, chỉn chu trong quá khứ,những đồ lễ bằng mã hiện tại được làm với kích thước "khủng", còn tiền phát lộc không phải bạc lẻ, mà đã chuyển sang mệnh giá lớn hơn nhiều...


Bà Katherine Muller-Marin, Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam và các đai sứ nước ngoài tham dự một buổi hầu đồng tại phủ Tiên Hương (Phủ Dày, Nam Định)

2. Một câu hỏi đang được đặt ra: với danh hiệu cấp thế giới từ UNESCO, liệu những biến tướng lệch chuẩn về TNTM và diễn xướng hầu đồng có "nhân đà" để tiếp tục bùng nổ trong xã hội?

Sự thực, trong các cuộc hội thảo, tọa đàm trước đó, khá nhiều chuyên gia cũng đã đặt ra câu hỏi này. Và theo PGS Nguyễn Thị Hiền (Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia VN), người tham gia lập hồ sơ trình UNESCO, cơ quan chuyên môn này cũng đã chuẩn bị những hướng bảo tồn để trình lên cơ quan quản lý.

Cụ thể, trong thời gian tới, các nhà nghiên cứu sẽ tiếp tục hướng tới việc khôi phục những yếu tố lễ hội đã bị mai một theo thời gian của TNTM, cũng như kiểm kê và tư liệu hóa hệ thống hát văn, âm nhạc, hình thức diễn xướng... để mang lại những kiến thức hoàn thiện hơn về các đặc trưng của Di sản Thế giới này. Và, từ sự nhận diện chân xác ấy, cộng đồng và các "nhà đền" cũng sẽ được từng bước nâng cao kiến thức để tránh đi vào lệch lạc.

Nhưng, dù hiểu biết đến mấy, câu chuyện cố tình lợi dụng TNTM và hầu đồng để trục lợi kiếm tiền vẫn là một bài toán khó giải trong hoàn cảnh hiện tại. Bởi, đây lại là vấn đề của ngành quản lý. Thực tế, trong nhiều năm qua, việc tổ chức thực hành TNTM hoặc các buổi hầu đồng tại hầu hết các địa phương vẫn được "thả nổi" mà chưa chịu sự giám sát nào.

Đã có những ý kiến đề nghị Nhà nước nên có hình thức phối hợp cùng các thanh đồng để quản lý việc thực hành TNTM. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cũng cho rằng, cách làm như vậy rất dễ gây hậu quả ngoài ý muốn.


Thanh đồng Trần Thị Huệ (trái) tại buổi họp quyết định vinh danh Tín ngưỡng thờ mẫu VN của UNESCO tại Ethiopia

"Bản chất của Di sản Văn hóa Phi vật thể là thuộc về cộng đồng, do cộng đồng vận hành và gìn giữ. Từ những bài học trong quá khứ, chúng ta thấy rõ Nhà nước không thể làm thay cộng đồng nếu can thiệp quá sâu" – PGS Lê Thị Minh Lý cho biết. "Theo tôi, nếu có, chúng ta chỉ nên tham khảo mô hình của Chính phủ Hàn Quốc với Gut (một di sản khá gần với hầu đồng của VN- TT&VH). Ở đó, chính phủ là nơi đứng ra lựa chọn, yêu cầu làm cam kết và chỉ định biểu diễn kèm theo sự hỗ trợ về điều kiện cho những nhóm thực hành di sản tốt nhất, từ đó tạo ra sự lan tỏa cho cộng đồng".

Đáng chú ý, trong số những ý kiến trao đổi ấy, nhiều chuyên gia đã chỉ rõ: bản thân những Thanh đồng có uy tín, thành tâm thực hành TNTM trong nhiều năm, lại là những người mong mỏi nhất để Di sản này đi vào quy củ. "Chính họ là những người có tinh thần hợp tác với ngành quản lý và giới nghiên cứu nhất. Bởi, họ có niềm vui được khẳng định vai trò của mình, sau nhiều năm kiên trì với sự thăng trầm của TNTM" – GS Ngô Đức Thịnh nói.

Chuyện chưa biết về 3 lần đổi tên trước khi Tín ngưỡng thờ Mẫu thành Di sản

Chuyện chưa biết về 3 lần đổi tên trước khi Tín ngưỡng thờ Mẫu thành Di sản

Ngày 1/1, 'Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ của người Việt' chính thức được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể đại diện của nhân loại.

Gần nhất, trong kỳ họp công nhận danh hiệu cấp Thế giới cho TNTM của Ủy ban UNESCO tại Ethiopia, thanh đồng Trần Thị Huệ (Phủ Tiên Hương, Nam Định) cũng là một gương mặt xuất hiện trong đoàn đại biểu và chuyên gia của Việt Nam. 

Chia sẻ với Thể thao & Văn hóa, chị nói ngắn gọn: "Tôi xúc động vô cùng, và cũng vinh dự vô cùng, khi được trực tiếp có mặt trong giây phút quan trọng nhất với Tín ngưỡng thờ Mấu của người Việt. Vinh dự này là của cộng đồng và cũng là những trách nhiệm mới với các Thanh đồng như chúng tôi, trong việc gìn giữ, bảo tồn Tín ngưỡng thờ Mẫu ở tương lai".

Bài 1: Chuyện chưa biết về 3 lần đổi tên trước khi Tín ngưỡng thờ Mẫu thành Di sản xem TẠI ĐÂY

Cúc Đường - Mỹ Mỹ
Thể thao & Văn hóa Cuối tuần

Tin cùng chuyên mục

Nhà văn Mộc An: Viết cho thiếu nhi là viết cho tuổi thơ mình

Nhà văn Mộc An: Viết cho thiếu nhi là viết cho tuổi thơ mình

Mới đây, bộ đôi truyện dài "Nếu một ngày chúng tớ biến mất", "Nhạc sĩ đường phố" của chị lại được vinh danh với giải B, Giải thưởng Sách quốc gia 2024. Thể thao và Văn hóa đã gặp lại và có cuộc trò chuyện với chị.

Góc nhìn 365: Một tương lai dừng lại để nối những tương lai

Góc nhìn 365: Một tương lai dừng lại để nối những tương lai

Bức ảnh các bác sĩ đang đứng xung quanh bàn phẫu thuật, thành kính chắp tay cúi đầu, đang được lan truyền khắp nơi trong những ngày qua.

Tác giả Ruby Nguyen ra mắt sách "Khai vấn trong từng hơi thở"

Tác giả Ruby Nguyen ra mắt sách "Khai vấn trong từng hơi thở"

"Khai vấn trong từng hơi thở" là cuốn sách thứ hai của tác giả Ruby Nguyen, do Nhà xuất bản Hà Nội và Thái Hà Books ấn hành.

"Khúc quân hành vang mãi non sông" kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam

"Khúc quân hành vang mãi non sông" kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam

Đài PT-TH Hà Nội tổ chức chương trình nghệ thuật chính luận đặc biệt mang tên "Khúc quân hành vang mãi non sông" vào 22/12 tại sân Đoan Môn, khu Bảo tồn Di sản Hoàng thành - Thăng Long.

Nhà văn Phương Trinh: "Đưa những điều gan ruột vào trang viết"

Nhà văn Phương Trinh: "Đưa những điều gan ruột vào trang viết"

"Biến mất" khá lâu trong làng văn, mới đây, nhà văn Phương Trinh - cây bút có dấu ấn trong văn học thiếu nhi - xuất hiện trở lại trong những sách "Bài tập thực hành tiếng Việt", lớp 4 và 5 (NXB Giáo dục).

Chữ và nghĩa: Đường chim bay

Chữ và nghĩa: Đường chim bay

"Đường chim bay" là một danh từ đã có trong một số cuốn từ điển tiếng Việt. "Từ điển tiếng Việt" (Hoàng Phê chủ biên, Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng, 2020) định nghĩa là "đường thẳng, là khoảng cách ngắn nhất giữa 2 điểm xa nhau".

Đầu tư 170 tỷ đồng trùng tu di tích Hiền Lương-Bến Hải và Thành cổ Quảng Trị

Đầu tư 170 tỷ đồng trùng tu di tích Hiền Lương-Bến Hải và Thành cổ Quảng Trị

UBND tỉnh Quảng Trị đã quyết định phê duyệt Dự án “Công viên Thống nhất tại khu di tích quốc gia đặc biệt đôi bờ Hiền Lương - Bến Hải” và Dự án “Khu di tích quốc gia đặc biệt Thành cổ Quảng Trị và những địa điểm lưu niệm sự kiện 81 ngày đêm chiến đấu, bảo vệ Thành cổ Quảng Trị".

Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì Hội nghị tổng kết năm 2024, triển khai nhiệm vụ ngành VH,TT&DL năm 2025

Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì Hội nghị tổng kết năm 2024, triển khai nhiệm vụ ngành VH,TT&DL năm 2025

Hội nghị trực tiếp kết hợp trực tuyến tổng kết công tác năm 2024 và triển khai nhiệm vụ trọng tâm năm 2025 của ngành văn hóa, thể thao và du lịch kết nối trực tuyến với 772 điểm cầu trên toàn quốc.

Tin mới nhất

Độc đáo khu phố bao cấp của Hà Nội được tái hiện trong "Đêm Trúc Bạch"

Độc đáo khu phố bao cấp của Hà Nội được tái hiện trong "Đêm Trúc Bạch"

Lần đầu tiên tại Hà Nội, một không gian với bối cảnh là một khu phố cổ Hà Nội với các toa tàu điện, các cửa hàng bách hóa… gợi nhớ cho người dân Thủ đô và du khách về ký ức của "thời bao cấp", một trong những thời kỳ đặc biệt của đất nước.

Đêm Trúc Bạch: Điểm đến của một Hà Nội quyến rũ, sâu lắng và đậm chất thơ

Đêm Trúc Bạch: Điểm đến của một Hà Nội quyến rũ, sâu lắng và đậm chất thơ

Đêm Hà Nội với sự lung linh của ánh đèn và hơi thở lịch sử qua từng góc phố, là một mô hình độc đáo, giúp du khách khám phá một Hà Nội rất khác - một Hà Nội quyến rũ, đậm chất thơ và sâu lắng.

Bí ẩn những địa điểm được cho là cánh cổng dẫn tới thế giới khác đến nay vẫn chưa có lời giải

Bí ẩn những địa điểm được cho là cánh cổng dẫn tới thế giới khác đến nay vẫn chưa có lời giải

Những nơi này đều có nhiều truyền thuyết bí ẩn xoay quanh và được cho là có thể dẫn lối cho người trần sang thế giới bên kia.

TP.HCM được Giải thưởng Du lịch thế giới chọn làm nơi trao giải

TP.HCM được Giải thưởng Du lịch thế giới chọn làm nơi trao giải

World Travel Awards chọn TP.HCM là địa điểm tổ chức Lễ trao giải thưởng khu vực châu Á và châu Đại Dương năm 2022.

The Bubble Tea Factory: Bảo tàng trà sữa độc nhất vô nhị của đảo quốc Singapore

The Bubble Tea Factory: Bảo tàng trà sữa độc nhất vô nhị của đảo quốc Singapore

Đảo quốc sư tử Singapore hiện đang thu hút với địa điểm dành cho các tín đồ của trà sữa và những viên trân châu ngọt ngào, cũng như những ai ưa khám phá. Đó là bảo tàng trà sữa trân châu đầu tiên tại Đông Nam Á

Cầu cảng đẹp như Hawai ở Hải Tiến khiến giới trẻ mê mệt, đã đến là phải check-in

Cầu cảng đẹp như Hawai ở Hải Tiến khiến giới trẻ mê mệt, đã đến là phải check-in

Với vẻ đẹp hoang sơ của biển cùng kiến trúc độc đáo, cầu cảng Hải Tiến thuộc Khu du lịch Hải Tiến (Hoằng Hóa) hiện đang là điểm check-in khiến giới trẻ mê mệt.

Lái xe ô tô du Xuân và những lưu ý không thể bỏ qua

Lái xe ô tô du Xuân và những lưu ý không thể bỏ qua

Những chuyến du xuân vui và hoàn hảo ai cũng mong muốn, tuy nhiên nó sẽ mất hứng và không trọn vẹn khi gặp những phiền toái đột xuất xảy ra trên đường.

Những lễ hội khó lòng bỏ qua đầu Xuân Kỷ Hợi

Những lễ hội khó lòng bỏ qua đầu Xuân Kỷ Hợi

Đến hẹn lại lên. Tháng Giêng âm lịch hàng năm là tháng của rất, rất nhiều các lễ hội ở Việt Nam trong đó có những lễ hội đáng chú ý, thu hút mối quan tâm của đông đảo dân chúng cũng như du khách gần xa.

Những địa danh Tây Bắc nhất định phải phượt đầu năm

Những địa danh Tây Bắc nhất định phải phượt đầu năm

Từ nhiều năm nay, với đặc thù về cảnh quan trong dịp Tết, Tây Bắc luôn là điểm hẹn lý tưởng để các phượt thủ tìm đến

Đến Chiang Mai, trải nghiệm một Thái Lan thật khác

Đến Chiang Mai, trải nghiệm một Thái Lan thật khác

Đến Thái Lan, nếu đã quá quen với Bangkok và Pattaya náo nhiệt phố thị, Phuket với những bãi biển cát trắng trải dài, thì Chiang Mai sẽ cho du khách một trải nghiệm khác biệt.