Sự lây lan gần đây của bệnh cúm gia cầm ở các loài động vật có vú đang làm dấy lên lo ngại rằng loại virus này có thể là mối đe dọa lây nhiễm tiếp theo đối với con người sau COVID-19. 

Vì bệnh cúm gia cầm trên người chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cũng như chưa có vaccine phòng bệnh, do đó để chủ động phòng, chống bệnh, người dân cần thay đổi thói quen tiêu dùng, không ăn gia cầm, các sản phẩm gia cầm ốm, chết và không rõ nguồn gốc…

Nguy cơ bùng phát cúm gia cầm ở nhiều nước

Kể từ khi một chủng cúm mới được phát hiện vào năm 2020, dịch cúm gia cầm H5N1 đã lây lan nhanh và ảnh hưởng đến những loài chim hoang dã ở tất cả các bang của Mỹ, cũng như ở các trại chăn nuôi gia cầm thương mại và đàn gia cầm nuôi tại nhà. Tuy nhiên, gần đây đã phát hiện các trường hợp nhiễm virus này ở động vật có vú, cụ thể là trong các đàn gia súc tại 4 bang. Ngày 1/4/2024, các quan chức y tế liên bang Mỹ đã ghi nhận một người nuôi bò sữa ở bang Texas nhiễm virus H5N1.

Mới đây, tờ New York Post số ra ngày 4/4/2024 đã dẫn báo cáo của các chuyên gia cảnh báo khả năng xảy ra đại dịch cúm gia cầm có thể tồi tệ gấp 100 lần so với dịch COVID-19, sau khi xuất hiện trường hợp mắc cúm gia cầm ở người tại bang Texas (Mỹ). Bài báo cho biết, các chuyên gia bày tỏ lo ngại về khả năng xảy ra một đại dịch mới về chủng cúm gia cầm H5N1. Theo các nhà khoa học, virus này đang tiến gần đến điểm bùng phát và có thể gây ra đại dịch toàn cầu.

Trong một cuộc họp báo gần đây, Tiến sĩ Suresh Kuchipudi, một chuyên gia nổi tiếng về cúm gia cầm ở Pittsburgh (Mỹ), đã cảnh báo rằng cúm H5N1 có thể lây nhiễm sang nhiều loại động vật có vú, bao gồm cả con người.

Còn theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 52% số ca nhiễm cúm gia cầm H5N1 kể từ năm 2003 đã tử vong. Trong khi đó, tỷ lệ tử vong ở số người nhiễm COVID-19 hiện chỉ là 0,1%, dù tại thời điểm bùng phát đại dịch, tỷ lệ tử vong là khoảng 20%. 

Trong khi đó, tình hình dịch cúm gia cầm trên động vật cũng diễn biến phức tạp thế giới từ cuối năm 2023 đến nay, không chỉ ghi nhận nhiều đợt bùng phát cúm trên gia cầm ở tất cả các khu vực mà còn ghi nhận sự lây truyền cho các loại động vật có vú ngày càng gia tăng.

Theo Tổ chức Thú y Thế giới, từ tháng 10/2021 đến đầu năm 2023, cả thế giới ghi nhận 42 triệu trường hợp cúm gia cầm ở cả gia cầm và chim hoang dã. 15 triệu cá thể gia cầm chết vì nhiễm bệnh và 193 triệu con bị tiêu hủy. Theo nhiều chuyên gia, bản thân cúm gia cầm đã là một đại dịch của động vật. Cúm gia cầm là loại bệnh chủ yếu ở các loài chim, bùng phát vào thời điểm mùa thu và giảm dần vào mùa xuân và hạ.

Giáo sư Paul Digard tại Đại học Edinburgh cho biết cúm gia cầm xuất hiện đầu tiên ở vịt tại châu Âu và châu Á từ thế kỷ trước, sau đó lây sang chim. Chủng được quan tâm hàng đầu hiện nay là H5N1, được báo cáo lần đầu tiên tại Trung Quốc vào năm 1996.

Theo báo cáo của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) và Tổ chức Thú y thế giới (WOAH), trong 2 tháng đầu năm 2024 đã có gần 1.300 ổ dịch cúm gia cầm xảy ra tại hơn 40 quốc gia, vùng lãnh thổ.

Phòng ngừa cúm gia cầm lây lan trên người

Thời gian qua, nhiều nước tiếp tục ghi nhận các đợt bùng phát dịch cúm trên gia cầm gây ra bởi nhiều chủng virus cúm A như H5N1, H5N6, H5N8, H3N2, H9N2, H10N3... Một số quốc gia giáp biên giới với Việt Nam ghi nhận các ca cúm gia cầm trên người bao gồm H5N1, H9N2. 

Tại Việt Nam, sau hơn 8 năm không ghi nhận ca mắc cúm gia cầm trên người, từ năm 2022 đến nay, Việt Nam ghi nhận 2 ca mắc mới, trong đó có 1 ca tử vong vào ngày 23/3/2024. Tiếp đó, vào ngày 6/4/2024, Việt Nam đã ghi nhận ca mắc cúm A/H9 đầu tiên từ trước đến nay. Các chuyên gia cho biết, hiện đang là giai đoạn chuyển mùa, tạo thuận lợi cho virus cúm gia cầm phát triển và lây lan.

Cho đến nay, tại Việt Nam cũng như trên thế giới chưa ghi nhận trường hợp virus cúm gia cầm lây truyền từ người sang người. Tuy nhiên, những virus này tiếp tục phát triển trên toàn cầu và với việc các loài chim hoang dã di cư, có thể xuất hiện các chủng virus mới mang các đột biến tiềm tàng, gây hại cho động vật có vú.

Nhằm chặn nguy cơ lây lan, Mỹ đã thử nghiệm và đã bào chế được 2 loại vaccine được cho là ứng cử viên phù hợp để phòng ngừa H5N1.

Cơ quan An toàn Thực phẩm của Liên minh châu Âu (EFSA) cũng đã đưa ra cảnh báo về khả năng xảy ra đại dịch cúm gia cầm trên diện rộng nếu virus này lây lan ở người do con người thiếu khả năng miễn dịch với chủng này.

Theo các chuyên gia, con đường lây nhiễm dễ nhất của cúm gia cầm sang người đó là tiếp xúc trực tiếp với gia cầm hoặc chất thải của gia cầm nhiễm bệnh. Ngoài ra, thói quen ăn tiết canh hoặc sử dụng trứng sống cũng làm tăng nguy cơ nhiễm cúm gia cầm. Bên cạnh đó, virus cũng có thể lây truyền qua dịch tiết đường hô hấp của gia cầm bệnh hoặc hít phải không khí có chứa bụi từ phân gia cầm.

Hiện bệnh cúm gia cầm trên người chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cũng như chưa có vaccine phòng bệnh. Do đó, để chủ động phòng, chống bệnh, người dân cần thay đổi thói quen tiêu dùng, không ăn gia cầm, các sản phẩm gia cầm ốm, chết và không rõ nguồn gốc. Ngoài ra, không giết mổ, vận chuyển, mua bán gia cầm và sản phẩm gia cầm không rõ nguồn gốc; hạn chế tiếp xúc, giết mổ, ăn các loại động vật hoang dã, đặc biệt là chim…\

Các chuyên gia cũng cho biết, để phân biệt cúm A với cúm A(H5N1), mọi người cần lưu ý, cúm mùa là lây từ người sang người; còn cúm A(H5N1) lây từ chim hoang dã hoặc gia cầm sang người, chưa phát hiện lây từ người sang người. Các dấu hiệu sớm của bệnh cúm thường bắt đầu trong vòng 2-5 ngày, kể từ ngày bị nhiễm trùng như sốt cao đột ngột (trên 38 độ C), đau ngực, khó thở, mệt mỏi, cảm thấy rét run, choáng váng đầu óc; đau họng, ho, thường ho khan, ho có đờm... Còn cúm gia cầm ở người có thể gây nhiễm trùng đường hô hấp từ nhẹ như sốt và ho, nặng như viêm phổi nghiêm trọng, hội chứng suy hô hấp cấp tính (khó thở), sốc và thậm chí tử vong. Riêng cúm A(H5N1) là chủng có độc lực cao, người nhiễm thường có biểu hiện nặng, với tỷ lệ tử vong lên tới 50-60%. Do đó, khi có dấu hiệu sốt, bị viêm nhiễm đường hô hấp khi có lịch sử tiếp xúc với gia cầm thì không nên chủ quan mà cần đến các cơ sở y tế để được khám, chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Vì thực tế bệnh cúm gia cầm trên người vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cũng như chưa có vaccine phòng bệnh, nên để chủ động phòng, chống bệnh cúm lây từ gia cầm sang người, người dân cần thực hiện tốt các biện pháp đã được Bộ Y tế khuyến cáo.