Sau một thời gian xem xét và đánh giá quá trình lây bệnh của đậu mùa khỉ, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã chính thức kích hoạt cảnh báo cao nhất và tuyên bố virus này là tình trạng y tế khẩn cấp (PHEIC). Với việc ban bố PHEIC cho căn bệnh này, đồng nghĩa WHO coi sự bùng phát dịch bệnh đậu mùa khỉ là mối đe dọa đến sức khỏe toàn cầu, và các nước cần phối hợp để đẩy nhanh quá trình nghiên cứu và tài trợ để ngăn chặn bệnh lây lan.

Người dân chủ động thực hiện các biện pháp phòng bệnh đậu mùa khỉ

Việt Nam chưa ghi nhận ca đậu mùa khỉ tuy nhiên nguy cơ bệnh này xâm nhập vào nước ta là rất lớn.

Tình trạng y tế khẩn cấp toàn cầu với bệnh đậu mùa khỉ   

Trước sự lây lan nhanh của bệnh đậu mùa khỉ, Tổng giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) Adhanom Ghebreyesus ngày 23/7 đã ban bố tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu (PHEIC) đối với bệnh đậu mùa khỉ, mức cảnh báo cao nhất của WHO. Việc WHO ban bố tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu đối với bệnh đậu mùa khỉ sẽ giúp đẩy nhanh quá trình nghiên cứu và tài trợ để ngăn chặn bệnh dịch. Tổng giám đốc WHO hy vọng: "Với những công cụ chúng ta có hiện nay, chúng ta có thể kiểm soát dịch bệnh bùng phát và ngăn chặn sự lây nhiễm".     

Ban bố tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu đối với đậu mùa khỉ được Tổng giám đốc WHO đưa ra trong bối cảnh thế giới đã ghi nhận hơn 16.000 ca được báo cáo mắc bệnh đậu mùa khỉ ở 75 nước, trong đó có 5 ca tử vong ở châu Phi.

Trong đó, hầu hết các ca bệnh được ghi nhận kể từ tháng 5/2022 cho tới nay đều là ở châu Âu (bao gồm Anh, Thụy Sĩ, Bỉ, Đan Mạch, Bồ Đào Nha, Italy, Pháp…), đặc biệt là trong nhóm nam giới có quan hệ đồng tính. Ngoài ra, bệnh còn xuất hiện ở Israel, UAE, hay một số quốc gia ở vùng châu Mỹ như Mỹ, Argentina, Canada… Tất cả các ca tử vong đều được ghi nhận ở châu Phi, nơi từng nhiều lần phát hiện các đợt bùng phát bệnh đậu mùa khỉ.    

Hiện các nhà khoa học vẫn đang tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến đợt bùng phát dịch diện rộng này, và điều quan trọng là áp dụng phương pháp phòng bệnh hiệu quả và thường xuyên cập nhật những tin tức mới nhất về căn bệnh này.    

Trước đây, những trường hợp virus đậu mùa khỉ lây từ người sang người là tương đối hiếm, nhưng hiện nay, virus này đang lây lan mạnh trong cộng đồng. Theo Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus, nguy cơ do bệnh đậu mùa khỉ gây ra hiện nay trên toàn cầu là vừa phải, nhưng mối đe dọa cho châu Âu ở mức cao.    

WHO cũng lo ngại về số ca bệnh có thể "ẩn mình" ở nhiều nước, do năng lực xét nghiệm đậu mùa khỉ toàn cầu còn rất hạn chế. Đó cũng là nguyên nhân WHO nhấn mạnh vai trò của các quốc gia có năng lực sản xuất thiết bị chẩn đoán, vaccine và thuốc điều trị san sẻ nguồn lực, hỗ trợ các quốc gia khác "dựa trên nhu cầu sức khỏe cộng đồng, sự đoàn kết".    

PHEIC là mức cảnh báo cao nhất mà WHO đưa ra cho một đợt bùng phát dịch bệnh, có thể mở đường cho một chuỗi hành động phối hợp toàn cầu và là cơ sở để ngành y tế các quốc gia, vùng lãnh thổ đưa ra các quy định và biện pháp ứng phó phù hợp, dựa trên khuyến nghị từ WHO.    

Khi WHO ban bố tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu (PHEIC), các quốc gia thành viên được khuyến nghị chi tiết các biện pháp cần làm tùy vào tình hình dịch tễ: Lập kế hoạch ứng phó cho từng mức độ bùng phát, kiện toàn hệ thống sàng lọc phát hiện ca bệnh, giám sát dịch tễ, cách ly kiểm dịch, đào tạo nhân lực để sẵn sàng cho các chiến dịch tiêm chủng, xét nghiệm... là những mục tiêu trọng tâm, bên cạnh truyền thông cho cộng đồng và bảo vệ những người có nguy cơ mắc bệnh nặng (người suy giảm miễn dịch, trẻ em và thai phụ).   

Các nước nỗ lực ứng phó với đậu mùa khỉ    

Khi tuyên bố tình trạng khẩn cấp, WHO cũng đưa ra các khuyến nghị liên quan đến chiến lược tiêm chủng, điều này thúc đẩy các quốc gia phối hợp để tăng nguồn cung cấp vaccine cho các nước nghèo. Theo WHO, thế giới cần rút ra bài học từ đại dịch COVID-19 về tầm quan trọng của sự phối hợp toàn cầu nhằm bảo đảm phân phối vaccine được nhanh chóng và công bằng. Về tình trạng khẩn cấp của đậu mùa khỉ được coi như hồi chuông cảnh báo được kỳ vọng sẽ thúc đẩy hành động để những sai lầm tương tự không lặp lại. WHO hy vọng sự phối hợp toàn cầu sẽ ngăn chặn bệnh đậu mùa khỉ lan ra ngoài cộng đồng. 

Phản ứng trước quyết định của WHO, cơ quan y tế các nước đã nhanh chóng có các biện pháp ứng phó với đậu mùa khỉ.    

Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ cho biết, cơ quan này ủng hộ tuyên bố của WHO và hy vọng tuyên bố này sẽ thúc đẩy những nỗ lực chung của quốc tế để đẩy lùi dịch bệnh. Hiện Mỹ đã tiến hành tiêm vaccine cho những người đã tiếp xúc gần với các ca bệnh đậu mùa khỉ. Có 2 loại vaccine được Mỹ cấp phép là: ACAM2000 và JYNNEOS - những loại vaccine này ban đầu được phát triển để chống bệnh đậu mùa.    

Tại Pháp, Cơ quan Y tế quốc gia nước này đã phát động chiến lược tiêm chủng phòng bệnh đậu mùa khỉ. Chương trình tiêm chủng này phục vụ những người trưởng thành có nguy cơ nhiễm virus gây bệnh đậu mùa khỉ, trong đó có cả nhân viên y tế. Chương trình tiêm chủng gồm 2 hoặc 3 mũi đối với các bệnh nhân không có khả năng miễn dịch, với mỗi mũi tiêm cách nhau 28 ngày.    

Còn tại Đức, theo những "khuyến cáo khẩn cấp" liên quan tới bệnh đậu mùa khỉ, những người mắc bệnh này nên cách ly ít nhất 21 ngày và bệnh nhân phải hết mọi triệu chứng trước khi hết thời gian cách ly. Khuyến cáo cách ly 21 ngày cũng được áp dụng với các trường hợp tiếp xúc trực tiếp với người bệnh.    

Trong khi đó, Cơ quan An ninh y tế Anh đã đưa ra hướng dẫn chính thức về những biện pháp người dân cần làm khi có triệu chứng bệnh đậu mùa khỉ hoặc nghi đã tiếp xúc với người bệnh. Những người mắc bệnh hiện nay sẽ được cách ly tại nhà hoặc tại một khu cách ly riêng trong bệnh viện. Công tác truy vết tiếp xúc cũng sẽ được triển khai.    

Tại châu Á, Bộ Y tế Ấn Độ phối hợp các cơ quan soạn thảo hướng dẫn về điều trị và phòng ngừa bệnh đầu mùa khỉ. Còn tại Malaysia, việc kiểm tra sức khỏe đã được thắt chặt ở tất cả các điểm nhập cảnh, đặc biệt là đối với du khách quốc tế đến từ các quốc gia có các ca bệnh nhằm để hạn chế sự lây lan của bệnh tại đây.     

Bộ trưởng Y tế Thái Lan ngày 24/7 đã triệu tập cuộc họp khẩn với các cơ quan y tế công cộng để thảo luận về các biện pháp đối phó bệnh đậu mùa khỉ. Thái Lan đã thực hiện các bước đối phó bệnh đậu mùa khỉ kể từ tháng 5, mặc dù trường hợp mắc bệnh đầu tiên chỉ được xác nhận vào tuần trước…   

Theo Giám đốc các chương trình khẩn cấp của WHO Mike Ryan, việc WHO đưa ra quyết định bệnh đậu mùa khỉ là tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu nhằm bảo đảm cộng đồng quốc tế quan tâm tới các đợt bùng phát hiện nay một cách nghiêm túc.

Do đó, tuyên bố khẩn cấp của WHO có thể giúp các nhà tài trợ như Ngân hàng Thế giới (WB) có sẵn quỹ để mua vaccine cũng như tiến hành các hoạt động khác ngăn chặn dịch bệnh bùng phát ở cả phương Tây và châu Phi. Hiện nay, hãng dược phẩm Bavarian Nordic của Đan Mạch là nhà sản xuất vaccine ngừa bệnh đậu mùa khỉ duy nhất trên thế giới.    

Tuy nhiên, ông Mike Ryan cũng nhấn mạnh rằng, khi tiêm vaccine trước khi bị phơi nhiễm đậu mùa khỉ không giống như tiêm thuốc chống virus. Vaccine cần thời gian để phát huy tác dụng, và có thể mất đến 3 tuần. Do đó, việc tiêm phòng không mang lại cho người được tiêm sự bảo vệ tức thì, và cách tốt nhất để tránh nhiễm bệnh là tránh tiếp xúc với virus.

Việt Nam nâng cao cảnh giác với đậu mùa khỉ    

Nhằm ứng phó sau khi WHO ban bố PHEIC đối với bệnh đậu mùa khỉ, chiều ngày 24/7, Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương đã chủ trì họp trực tuyến để bàn các biện pháp ứng phó với bệnh đậu mùa khỉ. Tại cuộc họp, các chuyên gia cho biết hiện Việt Nam chưa ghi nhận trường hợp mắc bệnh này song nguy cơ bệnh này xâm nhập nước ta là rất lớn do dịch bệnh đã xuất hiện ở nhiều quốc gia, sự giao lưu đi lại thuận tiện và có xu hướng gia tăng giữa Việt Nam với các nước trên thế giới.    

Để chủ động phát hiện, ngăn chặn các trường hợp nghi ngờ mắc bệnh truyền nhiễm lan truyền qua biên giới, đại diện Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) đề nghị Trung tâm Kiểm dịch y tế quốc tế và Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh, thành có hoạt động kiểm dịch y tế thực hiện nghiêm, đầy đủ các hoạt động kiểm dịch y tế đối với người, phương tiện và hàng hóa... theo quy định.

Việc kiểm tra, xử lý y tế, khử khuẩn phương tiện, hàng hóa phải đúng quy trình kiểm dịch y tế. Bộ Y tế cũng đề nghị các đơn vị cập nhật kế hoạch dự phòng đáp ứng với bệnh truyền nhiễm tại từng cửa khẩu với sự phối hợp, tham gia của các cơ quan chức năng tại cửa khẩu, cơ quan y tế địa phương để xử lý kịp thời các tình huống dịch bệnh có thể xảy ra, không để bị động, lúng túng.  

Đại diện WHO tại Việt Nam cho biết Việt Nam chưa có báo cáo ca bệnh nhưng việc ghi nhận ca bệnh chỉ là vấn đề thời gian hoặc có thể đã có sự lây truyền trong cộng đồng. Việt Nam cần có các biện pháp ứng phó sàng lọc, ngăn chặn không gây lây nhiễm và bảo vệ nhân viên y tế - những người có nguy cơ cao.    

Theo đại diện WHO, bệnh đậu mùa khỉ thường khỏi sau vài tuần. Biến chứng đậu mùa khỉ phần lớn từ các nốt phát ban nếu để nhiễm trùng có thể dẫn đến hoại tử, ảnh hưởng đến phổi, nhiễm trùng máu, mất nước, viêm não. Do đó ngành y tế cần chuẩn bị năng lực về chẩn đoán, cách ly cũng như quản lý để hạn chế tối đa lây lan và tử vong.    

Để chủ động phòng chống dịch bệnh đậu mùa khỉ ở nước ta, Bộ Y tế Việt Nam đã đưa ra khuyến cáo người dân chủ động thực hiện các biện pháp phòng bệnh sau:    

1. Che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi, tốt nhất che bằng khăn vải hoặc khăn tay hoặc khăn giấy dùng một lần hoặc ống tay áo để làm giảm phát tán các dịch tiết đường hô hấp; rửa tay bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn ngay sau khi ho, hắt hơi. Không khạc nhổ bừa bãi nơi công cộng.    

2. Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn tay.    

3. Người có triệu chứng phát ban cấp tính không rõ nguyên nhân kèm theo một hoặc nhiều triệu chứng nghi ngờ cần chủ động liên hệ với cơ sở y tế để được theo dõi, tư vấn kịp thời. Đồng thời, cần chủ động tự cách ly, tránh quan hệ tình dục.    

4. Tránh tiếp xúc gần với người mắc bệnh đậu mùa khỉ, tránh tiếp xúc trực tiếp với những vết thương, dịch cơ thể, giọt bắn và các vật dụng, đồ dùng bị nhiễm mầm bệnh. Trong trường hợp nơi ở/nơi làm việc có người mắc hoặc nghi ngờ mắc bệnh, cần thông báo cho cơ quan y tế để được tư vấn và xử trí kịp thời, không tự ý điều trị.    

5. Người đến các quốc gia có lưu hành dịch bệnh đậu mùa khỉ (khu vực Trung và Tây Phi), cần tránh tiếp xúc với động vật có vú (chết hoặc sống) như: động vật gặm nhấm, thú có túi, động vật linh trưởng có thể chứa virus đậu mùa khỉ. Khi quay trở về Việt Nam cần chủ động khai báo với cơ quan y tế địa phương để được tư vấn. 

• Mỹ phát hiện 2 bệnh nhi mắc đậu mùa khỉ đầu tiên
• WHO xem xét khả năng ban bố tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu đối với bệnh đậu mùa khỉ
• WHO quan ngại về quy mô và mức độ lây lan của virus đậu mùa khỉ

6. Đảm bảo an toàn thực phẩm; thực hiện lối sống lành mạnh, tăng cường vận động thể lực, nâng cao sức khỏe.

    Trọng Đức (tổng hợp)