Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho biết biến thể phụ XBB của biến thể Omicron gây bệnh COVID-19, được ghi nhận trên thế giới từ tháng 10/2022, đến nay đã lây lan ở hơn 70 quốc gia và tại một số quốc gia còn đang ghi nhận biến thể phụ XBB.1.5. 

Thực tế này đặt nhiều nước trong trạng thái phải thận trọng và không được lơ là trong phòng, chống dịch COVID-19.

Những điều cần biết về biến thể phụ XBB của biến thể Omicron

Sau hơn 3 năm đại dịch COVID-19, đến nay WHO đã ghi nhận hơn 500 biến thể của virus SARS-CoV-2 gây dịch COVID-19.

Kể từ tháng 6/2022, Omicron là biến thể đáng quan ngại duy nhất lưu hành trên toàn cầu. Hiện Omicron vẫn đang là biến thể chủ đạo của các trường hợp mắc COVID-19 trên toàn thế giới với nhiều biến thể phụ như: BQ.1 (chiếm 23,3%), BA.5 (chiếm 20,6%), BA.2.75 (chiếm 6,8%), XBB (chiếm 3,3%), BA.4.6 (chiếm 2,8%) và một số biến thể phụ khác... Trong đó, XBB là biến thể tái tổ hợp, được kết hợp từ hai biến thể phụ khác của Omicron là BA.2.75 và BA.2.10.1.

Theo WHO, biến thể XBB và các biến thể phụ của nó dễ lây lan hơn các biến thể phụ khác, được ghi nhận trên thế giới từ tháng 10/2022 và đến nay đã lây lan ở hơn 70 quốc gia. Gần đây, dòng phụ XBB.1.5 của biến thể phụ XBB, còn gọi là Kraken, đang gây đợt bùng phát dịch mới ở Mỹ, ghi nhận tỷ lệ mắc biến thể này tăng từ 4% lên 41%, trong đó gần nửa số ca mắc này là do biến thể phụ XBB.1.5 gây ra.

Tại khu vực Tây Thái Bình Dương, biến thể XBB và các biến thể phụ của nó đã được phát hiện tại hơn 10 quốc gia, trong đó có Việt Nam, và sẽ tiếp tục lây lan trong thời gian tới.

Hiện chưa có nghiên cứu sâu về độc lực, tỷ lệ nhập viện và tử vong của biến chủng mới này. Song theo các chuyên gia y tế trên thế giới, biến thể XBB có khả năng tránh miễn dịch và lây lan nhanh hơn so với các biến thể khác của Omicron; và vaccine phòng COVID-19 hiện tại vẫn có thể phòng khả năng diễn biến tình trạng bệnh nặng, tử vong.

Trong cuộc họp báo mới nhất về tình hình dịch COVID-19 của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) diễn ra trong tuần qua, trưởng nhóm kỹ thuật phụ trách đại dịch COVID-19, bà Maria Van Kerkhove, khẳng định XBB.1.5 là dòng phụ lây lan nhanh nhất từng được phát hiện. Đến nay, đã có 28 quốc gia trên thế giới phát hiện các ca mắc do nhiễm dòng phụ XBB.1.5.

Theo chuyên gia Stuart Ray, Đại học Johns Hopkins ở bang Maryland (Mỹ), XBB.1.5 ra đời sau khi 2 biến thể từng được biết của virus SARS-CoV-2 trao đổi các vật chất di truyền khi cùng nhiễm vào cơ thể của một người bệnh. Do đó, XBB.1.5 có những đặc điểm di truyền học giống với các dòng phụ khác của biến thể Omicron, nhưng có một số điểm vượt trội hơn, trong đó có khả năng bám dính và xâm nhập tế bào cơ thể người tốt hơn.

XBB.1.5 cũng được tin là có khả năng lẩn tránh hệ miễn dịch tốt hơn những biến thể trước do dòng phụ này có những thay đổi về gai protein vốn là mục tiêu của các vaccine phòng bệnh.

Tuy nhiên, WHO cũng tuyên bố hiện chưa có bằng chứng nào cho thấy XBB.1.5 có thể gây bệnh nặng hơn so với những biến thể đã biết trước đó. Song dù vậy, bà Van Kerkhove vẫn lưu ý các nước rằng tình trạng số ca mắc XBB.1.5 tăng đột biến một lần nữa cho thấy thế giới phải cảnh giác với COVID-19. Chỉ trong tháng 12/2022, WHO đã nhận báo cáo hơn 13 triệu ca mắc mới trên toàn thế giới nhưng đây chưa phải con số thực tế bởi hoạt động theo dõi ca mắc mới đã ít được quan tâm hơn. 

Cũng trong tháng 1/2023, số ca tử vong vì COVID-19 trên toàn cầu đã tăng khoảng 15% so với tháng trước đó. WHO lưu ý mỗi tuần gần 10.000 ca tử vong vì COVID-19 và đây vẫn là con số lo ngại dù con số thực tế còn có thể cao hơn nhiều.

WHO dự báo chủng XBB và XBB.1.5 sẽ dần chiếm ưu thế so với các chủng phụ của Omicron khác trong thời gian tới.

Theo Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam cho rằng, sự xuất hiện của biến thể phụ mới này cho thấy đại dịch COVID-19 vẫn chưa kết thúc. Bất cứ nơi nào có COVID-19 đang lưu hành, ở đó sẽ hiện diện nguy cơ gia tăng số ca mắc mới và sự xuất hiện của các biến thể mới nguy hiểm.

Duy trì các biện pháp phòng ngừa

Theo các chuyên gia, dù XBB.1.5 có khả năng lẩn tránh hệ miễn dịch tốt hơn so với những biến thể trước nhưng điều này không có nghĩa là các loại vaccine phòng COVID-19 hiện nay không có hiệu quả bảo vệ trước dòng phụ đang lan mạnh này. Có nhiều bằng chứng cho thấy những người đã tiêm ít nhất 2 mũi vaccine ít có nguy cơ bị bệnh nặng hoặc tử vong hơn so với những người tiêm ít mũi hơn. Điều này vẫn đúng kể cả với những biến thể mới hơn.

Chuyên gia Stuart Ray, Đại học Johns Hopkins ở bang Maryland (Mỹ) cho biết việc một số nước như Anh và Mỹ đã cấp phép sử dụng các loại vaccine lưỡng trị (có hiệu quả với những biến thể có nhiều đặc điểm gần với XBB.1.5) để tiêm mũi tăng cường cũng có thể giúp cải thiện hiệu quả bảo vệ trước dòng phụ mới XBB.1.5. Tuy nhiên, hiện Mỹ mới chỉ có khoảng 15% người dân trên 5 tuổi được tiêm các mũi tăng cường mới khiến phần lớn dân số nước này vẫn có nguy cơ cao nhiễm dòng phụ mới.

Bên cạnh vaccine, hiện còn có nhiều biện pháp điều trị COVID-19, trong đó có các loại thuốc kháng virus như Paxlovid, vẫn có hiệu quả khi điều trị ca bệnh nhiễm XBB.1.5. Ngoài ra, các biện pháp phòng ngừa như đeo khẩu trang và cải thiện lưu thông thông khí trong môi trường kín cũng giúp giảm tốc độ lây lan XBB.1.5.

Tổ chức Y tế thế giới tiếp tục khuyến nghị áp dụng các biện pháp phòng ngừa với biến thể phụ XBB tương tự như chúng ta đã thực hiện đối với các biến thể phụ khác của Omicron và COVID-19 nói chung. Đó là: đeo khẩu trang ở những nơi có nguy cơ cao như nơi đông người và trong không gian kín, rửa tay thường xuyên, và cả người lớn lẫn trẻ em hãy bảo đảm rằng mình đã được tiêm vaccine phòng COVID-19 đầy đủ, bao gồm tất cả các liều nhắc lại được cơ quan y tế khuyến nghị.