(Thethaovanhoa.vn) - Kéo dài tới 17/3, lễ hội Áo dài TP.HCM lần 6 dự kiến thu hút hơn 100.000 lượt khán giả. Và trong sự quan tâm ấy, câu chuyện về nguồn gốc của loại trang phục này lại được đặt ra.

Áo dài có quyền thay đổi theo thời gian?

Nhân Lễ hội Áo dài TP.HCM lần 6 đang diễn ra, báo Thể thao và Văn hóa (TTXVN) ghi ý kiến về vấn đề cách tân, truyền thống của tà áo dài. Tất nhiên đây ở đây không có tham vọng đi đến kết luận, vì đứng ở khía cạnh truyền thống hoặc cách tân thì đều có lý lẽ riêng, tùy góc nhìn.

Đến giờ, hiện vẫn có nhiều quan điểm về nguồn gốc của áo dài. Có ý kiến cho rằng áo dài ngày nay có thể bắt nguồn từ áo dài 4 vạt thế kỷ XVII. Có ý kiến nói, nó còn kết hợp với áo tứ thân và ngũ thân, xuất hiện từ thế kỷ XVIII đến đầu thế kỷ XX. Rồi, có học giả lại cho rằng áo đây là sự cóp nhặt, cách tân từ áo dài của các dân tộc ít người như Chăm, Tày…

Nhìn chung, tuy chưa có một nghiên cứu đầy đủ về áo dài, nhưng người ta vẫn có thể chỉ ra vài cột mốc đáng ghi nhớ kể từ giữa thập niên 1930 - khi áo dài tân thời của Cát Tường xuất hiện.

“Cuộc cách mạng” của áo dài Le Mur - Cát Tường

Đa số giới nghiên cứu đồng ý rằng áo dài tân thời mà họa sĩ Le Mur - Nguyễn Cát Tường đưa ra là một cột mốc lớn về cách tân. Nhiều nghiên cứu cho thấy ông đã đưa nhiều kỹ thuật và tư duy may mặc của Tây phương vào cổ áo, ống tay, vai, khuy, vạt… Nếu định lượng, phần cách tân này có thể nhiều hơn 30% các giá trị sẵn có của áo dài.

Áo dài trước 1934 thường là lễ phục ở triều đình và dùng trong các nghi lễ, giảng dạy, cúng bái ở việc làng việc nhà đối với đa số đàn ông. Còn với phụ nữ, áo dài cũng được mặc trong các dịp quan trọng của gia đình, làng xã, vẫn mang tính hệ trọng của nghi lễ, ít phổ biến với việc “mặc chơi mặc đẹp” kiểu thường nhật. Không chỉ về kỹ thuật thiết kế, cắt may, cách tân của Nguyễn Cát Tường còn đưa chiếc áo dài tân thời đến gần phụ nữ hơn đàn ông, gần với đời sống thường nhật và việc làm đẹp của họ.

Nếu áo dài trước thời Cát Tường có phom dáng rộng rãi, đôi khi thùng thình, bất tiện sinh hoạt và làm việc, thì áo dài của ông ôm sát đường cong cơ thể, cổ trái tim, có đính nơ, tay phồng và gọn gàng hơn. Ban đầu chỉ có giới nghệ sĩ đời mới, giới phòng trà, hát ảo đào và bộ phận nhỏ trí thức Tây học chọn mặc.

“Bộ áo của các bạn gái rồi đây phải ra thế nào? Trước hết, nó phải hợp với khí hậu xứ ta, với thời tiết các mùa, với công việc, với khuôn khổ, với mực thước của thân mình mỗi bạn, sau nữa, nó phải gọn gàng giản dị, mạnh mẽ và có vẻ mỹ thuật, lịch sự. Nhưng dù thế nào nó cũng phải có cái tính cách riêng của nước nhà mới được” - Le Mur từng nêu quan điểm này.

Không chỉ là tà áo, mà Le Mur còn cách tân mạnh về quần, để phụ nữ thấy đơn giản, thuận tiện hơn khi mặc áo dài, nhất là trong các sinh hoạt, vệ sinh cá nhân. Trên báo Phong hóa số 89, Le Mur viết: “Nói ra sợ không ai tin, điều quan trọng nhất của y phục phụ nữ là chiếc quần!”. Và ông có 3 đề xuất cụ thể: 1) cạp quần buộc xéo một bên, có thể cài khuy bấm; 2) cạp quần mở ở giữa, cài khuy như quần đàn ông; 3) quần ống loa, trên gối thì ôm bắp vế cho đẹp, đi đứng thoải mái.

Áo dài kiểu Le Mur sau 10 năm phổ biến khắp Đông Dương thì thoái trào. Tuy nhiên sau khi ông mất (1946), quan niệm về thẩm mỹ và sự thuận tiện này đã trở thành triết lý của trang phục tân thời cho người Việt, trong đó có áo dài. Khoảng 4 thập niên (từ 1950 đến 1990), áo dài đã xuất hiện trong nhiều sinh hoạt đời thường, đi chợ, đi làm, đi học… của nhiều phụ nữ Việt.

Thay đổi cổ áo và hơn thế nữa

Từ nền tảng căn bản của Le Mur - Nguyễn Cát Tường, áo dài tân thời cách tân thêm cổ cao (từ năm 1950) và chít eo, ôm sát ngực (do áo ngực phổ biến (từ giữa thập niên 1950). Những năm 1960 tại Sài Gòn, nhà may Dung ở Đakao áp dụng kiểu ráp tay áo mới (raglan), hạn chế được nếp nhăn ở hai bên nách vào áo dài.

Cuối thập niên 1950, nhà thiết kế Thái Thúc Nha ở Sài Gòn đã nghĩ ra áo dài cổ thuyền, từng làm một cuộc trình diễn về kiểu áo này ở đường Tự Do. Những người phụ nữ đầu tiên mặc áo này có Trần Lệ Xuân, minh tinh Kiều Trinh và nhiều nghệ sĩ khác. Nhưng do vai vế xã hội và tầm ảnh hưởng, dân gian hay gọi áo này là áo dài Trần Lệ Xuân, hoặc áo dài bà Nhu. Loại áo dài này được ứng dụng rộng rãi vào đời sống khi đó,

Từ cuối thập niên 1960 cho đến cuối 1980 tại Sài Gòn và TP.HCM, áo dài hippy, áo dài midi khá phổ biến. Vạt áo hẹp, ngắn đến đầu gối, eo rộng, kết hợp quần ống loe rộng là hình ảnh thường thấy.

• Lễ hội Áo dài 2019: NTK Tiến Doãn ra mắt BST ‘Thương yêu Đất Mẹ’

Từ đầu những năm 1990 tại TP.HCM, nữ sinh mặc áo dài đến trường suốt tuần. Điều này nhanh chóng lan rộng ra toàn quốc, tạo nên một hiệu ứng đời sống và hình ảnh mới cho áo dài. Những công sở lớn như Vietnam Airlines, Saigontoutist… đưa áo dài vào bộ phận tiếp tân, đối ngoại làm cho sức sống của tà áo cũng thay đổi.

Từ khi Mỹ xóa bỏ cấm vận kinh tế (1994), Việt Nam xuất hiện nhiều nhà thiết kế và các cuộc trình diễn bộ sưu tập áo dài, mà Minh Hạnh, Sĩ Hoàng, Võ Việt Chung… là đi đầu.

Văn Bảy