(Thethaovanhoa.vn) - Maxim Gorky (1868-1936) là người đặt nền móng cho trường phái hiện thực xã hội chủ nghĩa trong văn chương Nga. Ông được xem là nhà văn kiệt xuất của nền văn học nước Nga vào thế kỷ 20. Nhà văn có nhiều năm sống ở nước ngoài, hầu hết ở Capri của Italy và sau đó ông trở về Liên bang Xô viết. Nhân kỷ niệm 150 năm ngày sinh Gorky, nước Nga sẽ tổ chức nhiều sự kiện tôn vinh ông.

• Dịch văn học Nga: Hai cánh bướm chẳng làm nên mùa Xuân
• Những thăng trầm của sách văn học Nga tại Việt Nam

Bảo tàng Nghệ thuật Nizhny Novgorod đã tổ chức triển lãm Maxim Gorky. Starting Point, trong đó trưng bày nhiều tác phẩm mô tả chân dung nhà văn và các hình minh họa trong tác phẩm của ông.

Trong khi đó, một nhà xuất bản ở Berlin (Đức) đã phát hành tuyển tập truyện ngắn được Gorky viết trong thời kỳ đầu cầm bút.

Tuổi thơ “dữ dội”

Gorky nổi tiếng nhất với những vở kịch The Lower Depths (1902) và Summerfolk (1904), tác phẩm tự truyện My Childhood (Thời thơ ấu, 1913-1914) và cuốn tiểu thuyết Life Of Klim Samgin (Cuộc đời Klim Samgin, 1927-1936). Nhiều năm trở lại đây, những vở kịch của Gorky như Children Of The Sun (Những đứa con của mặt trời, 1905) - tác phẩm được ông viết khi ngồi tù trong thời gian Cách mạng Nga thất bại - đã trở lại các sân khấu châu Âu và nhiều tác phẩm văn hóa của ông liên tục được tái bản.

Gorky lớn lên trong nghèo khó. Cha ông, một thợ mộc, qua đời do bệnh dịch tả ở tuổi 31. Sau khi cha qua đời, Gorky phải sống trong cảnh nghèo đói và đầy bạo lực của ông nội. Gorky đã sốc khi bị đẩy vào cuộc sống khắc nghiệt ấy. Chứng kiến cảnh những người chú đánh vợ đến chết đã khiến Gorky ám ảnh đến mức nhiều năm sau này ông không thể bước chân vào ngôi nhà thời thơ ấu mỗi khi trở về thăm.

Gorky được lớn lên nhờ sự chăm sóc của bà nội mù chữ và cậu bé tạm thoát được khỏi thế giới bạo lực của gia đình nhờ kho tàng truyện cổ tích vô tận của bà.

Gorky biết đọc nhờ ông nội dạy cho từ cuốn kinh cầu nguyện. Sau này, ông nội chuyển gia đình bần hàn của mình tới ngoại ô và sống giữa những người vô gia cư. Gần 9 tuổi, vào năm 1877, Gorky mới bắt đầu học tiểu học nhưng lên 10 ông đã phải bỏ học do gia đình quá nghèo. Cuộc sống khắc nghiệt ấy đã đeo bám, ám ảnh Gorky suốt đời và ông luôn ý thức được rằng mình không được giáo dục cơ bản.

10 tuổi, Gorky đã phải phụ giúp gia đình kiếm sống bằng việc thu nhặt giẻ rách, đinh và móng ngựa. Trong năm đó, Gorky chịu nỗi đau mất mẹ và ông phải rời khỏi nhà.

Cây bút của những người ở dưới đáy xã hội

Dọc theo sông Volga, Gorky quan sát những người lao động và người chèo thuyền, chứng kiến cảnh trẻ em hành nghề mại dâm trong các thị trấn. Vậy nên các mô tả về phụ nữ là những gây sốc nhất trong các tác phẩm của Gorky.

Đối diện với những khắc nghiệt của cuộc sống, Gorky tìm thấy niềm vui trong các cuốn sách. Ông đọc bí mật vào ban đêm và đặc biệt thích các tác phẩm của Dickens, nhà văn thực sự yêu quý con người.

Gorky có bước ngoặt lớn khi sống ở Kazan. Ở đây, ông gặp những người phải chịu đựng song luôn tìm cách đấu tranh để thay đổi các điều kiện xã hội. Ông tìm được cảm hứng từ các thành viên của phong trào cách mạng trong những năm 1870.

Mùa Thu năm 1888, Gorky bắt đầu các hành trình của mình, đam mê tìm hiểu về nước Nga và người dân. Sau những chuyến đi ấy, ông bắt đầu viết. Câu chuyện Chelkash, kể về một tên ăn trộm ở bến cảng lập tức đã trở thành một hiện tượng và Gorky được ca ngợi là "tiếng nói của người dân".

Gorky trở thành nhà báo và xuất bản bộ sách gồm 3 tập mang tựa đề Sketches And Stories (1898-1899). Ông viết với lòng trắc ẩn và đầy lạc quan về những cuộc sống của những con người ở tầng lớp dưới đáy và bị gạt ra ngoài lề của xã hội, bộc lộ sự gian khổ của họ, sự cực nhọc và bị đối xử hung bạo, nhưng cũng thể hiện ánh sáng lương tâm của họ. Những nhân vật mạnh mẽ, đầy màu sắc và được mô tả với cách quan sát kỹ lưỡng của ông góp phần khẳng định cuộc sống và sức mạnh của nhân loại.

Thời gian đầu cầm bút, Gorky đã kết bạn với Chekhov, Tolstoy. Chekhov là người đã khuyến khích ông viết kịch và kết quả là vở kịch nổi tiếng nhất của ông - The Lower Depths - được tung ra vào năm 1902. Đây là một trong những vở kịch được trình diễn trên sân khấu nhiều nhất trong nền văn học thế giới. Phiên bản kịch do Stanislavsky đạo diễn lập tức ăn khách ở châu Âu và Mỹ, trong khi phiên bản do Max Reinhardt đạo diễn đã "đỏ đèn" 500 đêm liên tiếp ở sân khấu Berlin.

Cách viết mang tính hiện thực xã hội là thành tựu văn học của Gorky. Các tác phẩm của ông hiện vẫn được lưu truyền ở các lục địa và góp phần củng cố tâm thức vô sản, vẫn tiếp tục là chuẩn mực cho các nhà văn xã hội chủ nghĩa trên toàn thế giới.

Những thăng trầm của sách văn học Nga tại Việt Nam

Sáng ngày 1/11, tại Đường sách TP.HCM đã khai mạc Tuần lễ sách Nga tại TP.HCM.

Việt Lâm (tổng hợp)