Nguyễn Đình Thi - một cây bút “bát ngát ánh bình minh”

Một nghệ sĩ đa tài. Một gương mặt tiên phong trên mặt trận văn nghệ. Một tên tuổi luôn giữ vai trò “xung kích” trong sáng tạo nghệ thuật… Đây đều là những đánh giá được hầu hết các nhà nghiên cứu khẳng định tại tọa đàm khoa học Nguyễn Đình Thi - “Bát ngát ánh bình minh” diễn ra mới đây tại Hà Nội.
14/11/2024 13:53
Công Bắc

Một nghệ sĩ đa tài. Một gương mặt tiên phong trên mặt trận văn nghệ. Một tên tuổi luôn giữ vai trò “xung kích” trong sáng tạo nghệ thuật… Đây đều là những đánh giá được hầu hết các nhà nghiên cứu khẳng định tại tọa đàm khoa học Nguyễn Đình Thi - “Bát ngát ánh bình minh” diễn ra mới đây tại Hà Nội.

Tọa đàm do Khoa Văn học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐH Quốc gia Hà Nội) tổ chức hướng tới kỷ niệm 100 năm ngày sinh nhà thơ, nhạc sĩ Nguyễn Đình Thi (20/12/1924 - 20/12/2024).

Một nghệ sĩ tiên phong

Theo các diễn giả, Nguyễn Đình Thi là một nghệ sĩ, một nhà cách mạng có những năm tháng sống thiết tha, mãnh liệt, hòa nhịp với những chặng đường đi của dân tộc trong một giai đoạn lịch sử sôi nổi, hào hùng. Có một trí tuệ mẫn tiệp, uyên bác và một tài năng đa dạng, phóng khoáng, tinh tế, ông đã để lại những dấu ấn sắc nét, những âm vang sâu lắng, đậm đà trong nền văn học nghệ thuật dân tộc thế kỷ XX.

Như lời PGS-TS Trần Khánh Thành (Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận, phê bình Văn học, Nghệ thuật Trung ương) nhấn mạnh, Nguyễn Đình Thi là một nghệ sĩ đa tài, luôn tiên phong đổi mới sáng tạo, góp phần hiện đại hóa nền văn nghệ Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám. Ông sáng tác nhạc, làm thơ, viết tiểu thuyết, kịch, tiểu luận phê bình. Ở lĩnh vực nào ông cũng có những đóng góp to lớn, mang tính khai phá, cách tân táo bạo.

Theo nhà nghiên cứu này, thơ là lĩnh vực Nguyễn Đình Thi dành nhiều tâm huyết nhất, ông luôn trăn trở tìm tòi nhằm đổi mới diện mạo thơ ca. Nhờ tài năng và bản lĩnh sáng tạo, ông có một phong cách thơ riêng, độc đáo và hiện đại.

Những nỗ lực đổi mới thơ ca, những tìm tòi thể nghiệm táo bạo về thơ tự do, không vần, “như lời nói thường” của Nguyễn Đình Thi đã gây nên cuộc tranh luận vào năm 1949. Có khá nhiều ý kiến phê bình thơ Nguyễn Đình Thi… Sau cuộc tranh luận ấy, ông có buồn, cô đơn những vẫn âm thầm, lặng lẽ bước tiếp con đường thơ mà mình đã lựa chọn.

Nguyễn Đình Thi - một cây bút “bát ngát ánh bình minh” - Ảnh 1.

Nhà thơ, nhạc sĩ Nguyễn Đình Thi

PGS-TS Trần Khánh Thành cho biết: “Thực tế phát triển của thơ ca tiếng Việt đã chứng minh những cách tân của ông về nghệ thuật thơ ca là hoàn toàn đúng đắn và hợp quy luật. Cho đến bây giờ, thế hệ các nhà thơ trẻ Việt Nam đã, đang kế thừa và phát huy những thành tựu và những hướng tìm tòi của Nguyễn Đình Thi”.

Cùng với những “khai phá” trong thơ, theo PGS-TS Mai Hương (Viện Văn học), Nguyễn Đình Thi cũng là người luôn “xung kích” trong lĩnh vực văn xuôi, trước hết là ở khả năng chiếm lĩnh những đề tài mới, mũi nhọn của hiện thực đời sống.

Cụ thể, một trong những tác phẩm văn xuôi được nói tới nhiều trong sự nghiệp của ông đó chính là Vỡ bờ - bộ tiểu thuyết 2 tập, gần 1.000 trang tái tạo chân thực, sâu sắc bức tranh đa diện về xã hội Việt Nam thời kỳ 1936 - 1945, thời kỳ “tức nước vỡ bờ” để đi đến Cách mạng tháng Tám. Với Vỡ bờ, Nguyễn Đình Thi đã thực thi những vấn đề sâu sắc cả về lý luận lẫn thực tiễn trong công việc nghề nghiệp của nhà văn mà ông đã đề cập đến trong những bài viết về tiểu thuyết, đặc biệt trong tiểu luận Công việc của người viết tiểu thuyết.

Nguyễn Đình Thi - một cây bút “bát ngát ánh bình minh” - Ảnh 2.

Toàn cảnh tọa đàm khoa học Nguyễn Đình Thi - “Bát ngát ánh bình minh”

Nhà nghiên cứu Mai Hương cho rằng, thành công của Vỡ bờ ghi nhận những đóng góp đáng trân trọng của Nguyễn Đình Thi ở thể loại tiểu thuyết. Vỡ bờ cùng với bộ Cửa biển của Nguyên Hồng, Phất của Bùi Huy Phồn, Những người thợ mỏ của Võ Huy Tâm, Sống mãi với Thủ đô của Nguyễn Huy Tưởng đã khẳng định một cách thuyết phục một nỗ lực mới của các nhà tiểu thuyết Việt Nam trong việc xây dựng những bộ tiểu thuyết sử thi hoành tráng, nhiều chủ đề lớn có chiều sâu và tầm khái quát cao. Để rồi, “mặc dù không có điều kiện tập trung cho riêng văn xuôi, nhưng ngay ở văn xuôi, có thể nói Nguyễn Đình Thi vẫn là cây bút có tầm cỡ”.

Thêm những góc nhìn mới…

Bên cạnh những đánh giá toàn diện về đóng góp của Nguyễn Đình Thi đối với nền văn nghệ, văn hóa, nhiều chuyên gia tại tọa đàm còn đưa ra những vấn đề gợi mở, góc nhìn mới khi nghiên cứu về con người, sự nghiệp của ông.

Đơn cử, nhà nghiên cứu Trần Hinh (Trường Đại học KHXH&NV) đặt ra hướng tiếp cận mới về Nguyễn Đình Thi gắn với những ảnh hưởng từ văn học, văn hóa Pháp.

“Người ta viết rất nhiều về con người ông, về tiểu thuyết Vỡ bờ, về những vở kịch tự sự đầy chất huyền thoại, đặc biệt là những vấn thơ tự do không vần, vắt dòng không theo truyền thống. Dấu ấn “văn hóa Pháp” trong sáng tác của ông gần như rất ít khi được các nhà nghiên cứu Việt Nam nhắc đến” - ông Hinh đặt vấn đề - “Trong khi con người và sự nghiệp sáng tác của ông “lóe sáng” ở khắp mọi nơi, từ phong cách sống, tính cách, con người, thói quen tư duy, những vần thơ, trang viết văn xuôi, cấu trúc và đối tượng mỗi vở kịch đều dễ dàng nhận ra những ảnh hưởng Pháp”.

Nguyễn Đình Thi - một cây bút “bát ngát ánh bình minh” - Ảnh 3.

Một số tiểu thuyết nổi bật của Nguyễn Đình Thi

Theo nhà nghiên cứu này, Nguyễn Đình Thi sinh ra và sống một thời gian dài ở Lào. Ông ngoại và cả cha mẹ của ông đều có thời gian dài sinh sống ở đó, họ nói tiếng Pháp giỏi. Trong hồi ký Cô bé nhìn mưa, tác giả - PGS Đặng Thị Hạnh có kể rằng, hồi sống ở Lào, Nguyễn Đình Thi đã may mắn được đọc những cuốn sách kinh điển của văn học Pháp, những Hugo, Balzac, Stendhal, Musset, Vigny, Baudelaire… từ rất sớm.

“Sau này, bằng vốn tiếng Pháp được nâng cao và hoàn thiện những năm học tại Ban Triết (trường Đại học Đông Dương), cùng với tình yêu mãnh liệt với văn chương Pháp, mà trong vốn liếng sáng tác, cả văn xuôi, thơ và kịch, Nguyễn Đình Thi đều phảng phất màu sắc và hơi hướng Pháp” - ông Hinh dẫn chứng.

Ông lấy ví dụ: “Về kịch, Nguyễn Đình Thi tuy viết không nhiều, đề tài chủ yếu về lịch sử, ít được dàn dựng sân khấu, nhưng bút pháp khá độc đáo. Kịch Nguyễn Đình Thi về cấu trúc không đi theo kiểu truyền thống. Chính xác hơn, nó gần hơn với loại kịch tự sự, gián cách của Ionesco, Beckett trong sân khấu kịch phi lý thế kỷ XX của Pháp”.

"Mặc dù không có điều kiện tập trung cho riêng văn xuôi, nhưng ngay ở lĩnh vực này, Nguyễn Đình Thi vẫn là cây bút có tầm cỡ” - nhà nghiên cứu Mai Hương.

Đặc biệt, nhà nghiên cứu Trần Hinh còn kể về kỉ niệm được trò chuyện trực tiếp với Nguyễn Đình Thi vào đầu năm 2002. Ông kể: “Hồi đó, tôi có ý định viết bài tham luận Hugo với các nhà văn Việt Nam cho Hội thảo kỷ niệm 200 năm ngày sinh Victor Hugo, nên buộc phải gặp trực tiếp ông để hỏi cho kĩ về trường hợp nhân vật Lũy, chú bé liên lạc trong tiểu thuyết Xung kích. Cuốn tiểu thuyết này, Nguyễn Đình Thi viết từ khá sớm (1951), sau thời điểm ông có dịp đọc Những người khốn khổ của Hugo”.

Trước khi gặp Nguyễn Đình Thi, ông Hinh đặt câu hỏi: Có lẽ vì quá đỗi yêu thích nhân vật đứa trẻ của văn học Pháp, mà Nguyễn Đình Thi đã chuyển hóa nó thành chú Lũy liên lạc trong Xung kích của mình chăng? Thế rồi, khi có dịp hỏi trò chuyện với nhà văn, ông Hinh biết rằng giả thiết của mình là đúng. Có nghĩa, ngay từ tác phẩm đầu tay Xung kích, Nguyễn Đình Thi đã có ý thức học tập lối viết tiểu thuyết Pháp.

Nguyễn Đình Thi - một cây bút “bát ngát ánh bình minh” - Ảnh 5.

Tập tiểu luận “Mấy vấn đề văn học” của Nguyễn Đình Thi

Hoặc, PGS-TS Phạm Xuân Thạch (Trường Đại học KHXH&NV) đặt ra vấn đề xem xét vị thế của Nguyễn Đình Thi trong văn học qua việc khảo sát sự hiện diện của ông trên tạp chí Nghiên cứu văn học từ năm 1960 - thời điểm xuất bản số đầu tiên của tờ tạp chí này - đến năm 2004, một năm sau khi Nguyễn Đình Thi qua đời. 

Cần nói thêm, cùng với tạp chí Văn nghệ, sau đó là báo Văn nghệ, tạp chí Văn nghệ quân đội, tạp chí Tác phẩm mới, Nghiên cứu văn học là một trong những ấn phẩm quan trọng nhất của đời sống văn học ở Việt Nam. Qua khảo sát, ông Thạch khẳng định, Nguyễn Đình Thi là một trong những tác giả văn học hiện đại hiện diện trên ấn phẩm định kỳ này.

Theo PGS-TS Phạm Xuân Thạch, nhìn vào sự hiện diện trên tạp chí Nghiên cứu văn học có thể thấy nhiều sự thay đổi của Nguyễn Đình Thị trong kháng chiến và nhiều sự khác biệt so với Nguyễn Đình Thi trong hình dung của chúng ta hiện nay. 

“Nếu như ngày nay, Nguyễn Đình Thi được ghi nhận trong sách giáo khoa, một trong những thiết chế điển phạm hóa quan trọng với tư cách nhà thơ, thì trong những năm 1960, 1970 tình hình có khác” - ông Thạch cho biết.

“Ngay từ những năm 1960, Nguyễn Đình Thi đã được ghi nhận với tư cách một nhà phê bình văn học và một người làm công tác lý luận từ thực tiễn sáng tác và hoạt động văn học. Những tuyển tập lý luận phê bình của ông, ngay từ khi mới được xuất bản đã được dành một sự quan tâm đặc biệt và được phân tích với những bài viết có dung lượng lớn của Lê Anh Trà và Nguyễn Văn Hạnh” - PGS-TS Phạm Xuân Thạch phân tích - “ Qua những bài viết này, có thể thấy, ngay từ trong kháng chiến, Nguyễn Đình Thi đã là một ngòi bút phê bình quan trọng”.

Ngoài thơ và văn xuôi, ở nhiều lĩnh vực khác Nguyễn Đình Thi cũng đều có những thành công và đóng góp đặc sắc mang tính khai mở về thể loại và kiến tạo quan niệm nghệ thuật. Trong âm nhạc, ông có Diệt phát xít, Người Hà Nội…Trong tiểu luận phê bình ông có Mấy vấn đề văn học, Một số vấn đề đấu tranh tư tưởng trong văn nghệ hiện nay. Trong kịch ông có Con nai đen, Rừng trúc, Nguyễn Trãi ở Đông Quan…

Tin cùng chuyên mục

Nhà văn Mộc An: Viết cho thiếu nhi là viết cho tuổi thơ mình

Nhà văn Mộc An: Viết cho thiếu nhi là viết cho tuổi thơ mình

Mới đây, bộ đôi truyện dài "Nếu một ngày chúng tớ biến mất", "Nhạc sĩ đường phố" của chị lại được vinh danh với giải B, Giải thưởng Sách quốc gia 2024. Thể thao và Văn hóa đã gặp lại và có cuộc trò chuyện với chị.

Góc nhìn 365: Một tương lai dừng lại để nối những tương lai

Góc nhìn 365: Một tương lai dừng lại để nối những tương lai

Bức ảnh các bác sĩ đang đứng xung quanh bàn phẫu thuật, thành kính chắp tay cúi đầu, đang được lan truyền khắp nơi trong những ngày qua.

Tác giả Ruby Nguyen ra mắt sách "Khai vấn trong từng hơi thở"

Tác giả Ruby Nguyen ra mắt sách "Khai vấn trong từng hơi thở"

"Khai vấn trong từng hơi thở" là cuốn sách thứ hai của tác giả Ruby Nguyen, do Nhà xuất bản Hà Nội và Thái Hà Books ấn hành.

"Khúc quân hành vang mãi non sông" kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam

"Khúc quân hành vang mãi non sông" kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam

Đài PT-TH Hà Nội tổ chức chương trình nghệ thuật chính luận đặc biệt mang tên "Khúc quân hành vang mãi non sông" vào 22/12 tại sân Đoan Môn, khu Bảo tồn Di sản Hoàng thành - Thăng Long.

Nhà văn Phương Trinh: "Đưa những điều gan ruột vào trang viết"

Nhà văn Phương Trinh: "Đưa những điều gan ruột vào trang viết"

"Biến mất" khá lâu trong làng văn, mới đây, nhà văn Phương Trinh - cây bút có dấu ấn trong văn học thiếu nhi - xuất hiện trở lại trong những sách "Bài tập thực hành tiếng Việt", lớp 4 và 5 (NXB Giáo dục).

Chữ và nghĩa: Đường chim bay

Chữ và nghĩa: Đường chim bay

"Đường chim bay" là một danh từ đã có trong một số cuốn từ điển tiếng Việt. "Từ điển tiếng Việt" (Hoàng Phê chủ biên, Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng, 2020) định nghĩa là "đường thẳng, là khoảng cách ngắn nhất giữa 2 điểm xa nhau".

Đầu tư 170 tỷ đồng trùng tu di tích Hiền Lương-Bến Hải và Thành cổ Quảng Trị

Đầu tư 170 tỷ đồng trùng tu di tích Hiền Lương-Bến Hải và Thành cổ Quảng Trị

UBND tỉnh Quảng Trị đã quyết định phê duyệt Dự án “Công viên Thống nhất tại khu di tích quốc gia đặc biệt đôi bờ Hiền Lương - Bến Hải” và Dự án “Khu di tích quốc gia đặc biệt Thành cổ Quảng Trị và những địa điểm lưu niệm sự kiện 81 ngày đêm chiến đấu, bảo vệ Thành cổ Quảng Trị".

Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì Hội nghị tổng kết năm 2024, triển khai nhiệm vụ ngành VH,TT&DL năm 2025

Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì Hội nghị tổng kết năm 2024, triển khai nhiệm vụ ngành VH,TT&DL năm 2025

Hội nghị trực tiếp kết hợp trực tuyến tổng kết công tác năm 2024 và triển khai nhiệm vụ trọng tâm năm 2025 của ngành văn hóa, thể thao và du lịch kết nối trực tuyến với 772 điểm cầu trên toàn quốc.

Tin mới nhất

Độc đáo khu phố bao cấp của Hà Nội được tái hiện trong "Đêm Trúc Bạch"

Độc đáo khu phố bao cấp của Hà Nội được tái hiện trong "Đêm Trúc Bạch"

Lần đầu tiên tại Hà Nội, một không gian với bối cảnh là một khu phố cổ Hà Nội với các toa tàu điện, các cửa hàng bách hóa… gợi nhớ cho người dân Thủ đô và du khách về ký ức của "thời bao cấp", một trong những thời kỳ đặc biệt của đất nước.

Đêm Trúc Bạch: Điểm đến của một Hà Nội quyến rũ, sâu lắng và đậm chất thơ

Đêm Trúc Bạch: Điểm đến của một Hà Nội quyến rũ, sâu lắng và đậm chất thơ

Đêm Hà Nội với sự lung linh của ánh đèn và hơi thở lịch sử qua từng góc phố, là một mô hình độc đáo, giúp du khách khám phá một Hà Nội rất khác - một Hà Nội quyến rũ, đậm chất thơ và sâu lắng.

Bí ẩn những địa điểm được cho là cánh cổng dẫn tới thế giới khác đến nay vẫn chưa có lời giải

Bí ẩn những địa điểm được cho là cánh cổng dẫn tới thế giới khác đến nay vẫn chưa có lời giải

Những nơi này đều có nhiều truyền thuyết bí ẩn xoay quanh và được cho là có thể dẫn lối cho người trần sang thế giới bên kia.

TP.HCM được Giải thưởng Du lịch thế giới chọn làm nơi trao giải

TP.HCM được Giải thưởng Du lịch thế giới chọn làm nơi trao giải

World Travel Awards chọn TP.HCM là địa điểm tổ chức Lễ trao giải thưởng khu vực châu Á và châu Đại Dương năm 2022.

The Bubble Tea Factory: Bảo tàng trà sữa độc nhất vô nhị của đảo quốc Singapore

The Bubble Tea Factory: Bảo tàng trà sữa độc nhất vô nhị của đảo quốc Singapore

Đảo quốc sư tử Singapore hiện đang thu hút với địa điểm dành cho các tín đồ của trà sữa và những viên trân châu ngọt ngào, cũng như những ai ưa khám phá. Đó là bảo tàng trà sữa trân châu đầu tiên tại Đông Nam Á

Cầu cảng đẹp như Hawai ở Hải Tiến khiến giới trẻ mê mệt, đã đến là phải check-in

Cầu cảng đẹp như Hawai ở Hải Tiến khiến giới trẻ mê mệt, đã đến là phải check-in

Với vẻ đẹp hoang sơ của biển cùng kiến trúc độc đáo, cầu cảng Hải Tiến thuộc Khu du lịch Hải Tiến (Hoằng Hóa) hiện đang là điểm check-in khiến giới trẻ mê mệt.

Lái xe ô tô du Xuân và những lưu ý không thể bỏ qua

Lái xe ô tô du Xuân và những lưu ý không thể bỏ qua

Những chuyến du xuân vui và hoàn hảo ai cũng mong muốn, tuy nhiên nó sẽ mất hứng và không trọn vẹn khi gặp những phiền toái đột xuất xảy ra trên đường.

Những lễ hội khó lòng bỏ qua đầu Xuân Kỷ Hợi

Những lễ hội khó lòng bỏ qua đầu Xuân Kỷ Hợi

Đến hẹn lại lên. Tháng Giêng âm lịch hàng năm là tháng của rất, rất nhiều các lễ hội ở Việt Nam trong đó có những lễ hội đáng chú ý, thu hút mối quan tâm của đông đảo dân chúng cũng như du khách gần xa.

Những địa danh Tây Bắc nhất định phải phượt đầu năm

Những địa danh Tây Bắc nhất định phải phượt đầu năm

Từ nhiều năm nay, với đặc thù về cảnh quan trong dịp Tết, Tây Bắc luôn là điểm hẹn lý tưởng để các phượt thủ tìm đến

Đến Chiang Mai, trải nghiệm một Thái Lan thật khác

Đến Chiang Mai, trải nghiệm một Thái Lan thật khác

Đến Thái Lan, nếu đã quá quen với Bangkok và Pattaya náo nhiệt phố thị, Phuket với những bãi biển cát trắng trải dài, thì Chiang Mai sẽ cho du khách một trải nghiệm khác biệt.