Sự kết hợp giữa nghiên cứu địa chất và lịch sử nghệ thuật vừa đưa lại thêm một thông tin thú vị về Mona Lisa, bức tranh nổi tiếng nhất và có lẽ cũng bí ẩn nhất thế giới của danh họa Leonardo da Vinci.

Ai cũng biết, Mona Lisa là nàng thơ huyền bí, gây ám ảnh và thu hút bậc nhất lịch sử hội họa. Tranh vẽ nàng từng bị bôi bẩn và tạt axit. Nhiều tên trộm từng tìm cách đánh cắp nàng. Nàng từng bị chiếu tia laser, bị trưng ra trước đám đông rồi bị đưa xuống phòng trưng bày ở tầng hầm của nàng. Gần đây hơn, hàng nghìn người đã ký đơn kêu gọi tỷ phú Jeff Bezos mua nàng rồi… ăn bức tranh.

Dường như sẽ không có điểm dừng đối với những bí ẩn về Mona Lisa - bức tranh của Leonardo da Vinci đã làm say đắm những người yêu nghệ thuật và rất nhiều người khác trong nhiều thế kỷ.

Nhưng nàng là ai? (Rất có thể là Lisa Gherardini, vợ của một quý tộc người Italy.) Nàng đang cười phải không? (Câu trả lời ngắn gọn: Đại loại vậy.) Ban đầu có phải tác giả định vẽ nàng theo cách khác, với mái tóc ngắn hay mặc áo thụng?

Giờ đây, nhờ sự giao thoa kỳ lạ giữa nghệ thuật và địa chất học, những bí ẩn có thể đã bớt đi một chút: Khoa học đã tìm ra vị trí Leonardo da Vinci vẽ bức Mona Lisa.

"Chìa khóa" từ đá vôi

Theo Ann Pizzorusso, một nhà địa chất và cũng là một học giả về nghệ thuật thời Phục hưng, bức tranh được danh họa vẽ ở Lecco (Italy) một thị trấn bình dị gần bờ hồ Como. Pizzorusso cho biết kết luận này rất đáng tin cậy, bà đã phát hiện ra điều này từ nhiều năm trước nhưng chưa bao giờ nhận ra tầm qu

Nhưng phải tới gần đây, khi một đồng nghiệp tìm tới để đào sâu về vị trí có thể của Mona Lisa, Pizzorusso mới nhận ra kết luận của bà có giá trị về học thuật.

Trước đây, đã có nhiều giải thuyết về nơi Leonardo da Vinci vẽ Mona Lisa. Nhiều học giả cho rằng cần chú ý nhất tới cây cầu thời Trung cổ trong tranh. Năm 2011, có tuyên bố rằng cây cầu và con đường trong bức Mona Lisa thuộc về Bobbio - một thị trấn nhỏ ở miền Bắc Italy. Tới năm 2023, lại có nguồn lập luận cho rằng da Vinci vẽ một cây cầu ở tỉnh Arezzo.

Tuy nhiên, theo Pizzorusso, chỉ tập trung phân tích cây cầu là chưa đủ. "Cây cầu hình vòm có mặt khắp nơi trên Italy và châu Âu và nhiều cây cầu trông rất giống nhau" -bà nói - "Các nhà địa chất đã không nhìn vào các bức tranh và các nhà sử học nghệ thuật không nhìn vào địa chất. Các nhà sử học nghệ thuật nói rằng Leonardo da Vinci luôn tưởng tượng. Nhưng đưa bức tranh này cho bất kỳ nhà địa chất nào trên thế giới, họ sẽ nói hệt như những điều tôi đang nói về Lecco. Ngay cả một người không phải là nhà địa chất giờ đây cũng có thể nhận ra những điểm tương đồng".

Cụ thể, Leonardo da Vinci đã vẽ những tảng đá với màu trắng xám, điều này trùng khớp "hoàn hảo" với loại đá vôi ở Lecco. Ngoài ra, không giống như Lecco, cả Bobbio và Arezzo đều không có hồ. "Vì vậy, chúng tôi có bằng chứng hoàn hảo rằng đây là Lecco" - Pizzorusso tin tưởng khẳng định.

Về cây cầu trong tranh, Pizzorusso đã so sánh nó với cây cầu Azzone Visconti ở Lecco hồi thế kỷ 14, nằm ở phía Tây Nam dãy núi Alps nhìn ra hồ Garlate, nơi tác giả được biết là đã ghé thăm cách đây 500 năm.

Khám phá "rất đáng tin cậy"…

Trước đây, Pizzorusso cũng từng nghiên cứu 2 phiên bản bức Virgin Of The Rocks của Leonardo da Vinci, một ở bảo tàng Louvre ở Paris và một ở Phòng trưng bày Quốc gia ở London. Cho đến năm 2010, Phòng trưng bày Quốc gia tin rằng bức tranh mà họ có chủ yếu là tác phẩm của các trợ lý, nhưng sau khi khôi phục nó, họ tuyên bố có thể Leonardo da Vinci đã tự mình vẽ toàn bộ bức tranh.

Pizzorusso đã phân tích về thảm thực vật và địa chất quanh các nhân vật trong tranh, khiến tranh luận một lần nữa nổi lên. "Thực vật học trong phiên bản ở Louvre rất hoàn hảo, cho thấy những loài thực vật có thể phát triển mạnh trong hang động ẩm ướt và tối tăm. Nhưng những cái cây trong phiên bản London là không chính xác. Một số không tồn tại trong tự nhiên" - bà kết luận.

Pizzorusso cũng lưu ý rằng Leonardo da Vinci luôn gây ấn tượng với các học trò của mình về tầm quan trọng của việc khắc họa thiên nhiên một cách chính xác. Để thực hiện nghiên cứu về Mona Lisa, bà đã đến thăm Lecco, lần theo dấu chân của danh họa: "Chúng tôi biết từ sổ tay của ông rằng ông đã dành rất nhiều thời gian để khám phá khu vực Lecco và lãnh thổ xa hơn về phía Bắc".

Khám phá của Pizzorusso nhận được sự đồng tình của nhiều chuyên gia. Michael Daley, giám đốc cơ quan giám sát ArtWatch UK, nhấn mạnh rằng Leonardo da Vinci là "nghệ sĩ khoa học nhất từ trước tới nay". Do đó, khám phá của Pizzorusso là rất đáng tin cậy khi bà dựa trên kiến thức khoa học cũng như bằng chứng về sự hiện diện của danh họa ở Lecco.

Jacques Franck, chuyên gia về Leonardo da Vinci tại Bảo tàng Louvre, cho biết: "Tôi hoàn toàn không nghi ngờ gì về lý thuyết của Pizzorusso. Bà có kiến thức hoàn hảo về địa chất của Italy và chính xác hơn là về những nơi Leonardo da Vinci đã đi du lịch trong đời- nơi có thể tương ứng với phong cảnh miền núi trong Mona Lisa".

… Và "chẳng để làm gì"?

Tuy nhiên, không phải ai cũng ấn tượng với khám phá mới này.

Những bí ẩn quanh Mona Lisa đã ăn sâu, dần hình thành những thuyết âm mưu quanh bức tranh này. Trong nhiều thế kỷ, Mona Lisa đã khiến các nghệ sĩ và người yêu nghệ thuật bối rối, thích thú, thất vọng hay mụ người. Khi những tò mò về Mona Lisa dần trở thành ám ảnh, có lẽ mọi người phải tự hỏi lại: Chúng ta yêu bức tranh hay là những bí ẩn quanh nó?

"Ở Lecco, họ đã đề cập đến vấn đề này trong nhiều năm" - Donald Sassoon, một giáo sư về lịch sử châu Âu, cho biết. Ông chỉ ra một bài báo từ năm 2016 trên một trang tin tức địa phương, từ của một học giả ở Lecco. Học giả này cũng đã đưa ra những nhận định về địa lý tương tự như Pizzorusso.

"Tôi không quan tâm" -giáo sư Sassoon nói khi được hỏi về phát hiện của Pizzorusso - "Việc xác định vị trí chẳng để làm gì".

Tuy nhiên, đối với Pizzorusso, kết luận này thiên về con người hơn là nghệ thuật. Trong những manh mối rời rạc về Mona Lisa, Leonardo da Vinci thể hiện mình không chỉ là một họa sĩ bậc thầy mà còn là một nhà nghiên cứu khoa học và địa chất cần mẫn tới từng chi tiết.