Hằng năm khi mùa xuân đến, hoa xuân nở rộ khắp các triền núi Hương Sơn, là lúc hàng triệu Phật tử cùng du khách trong và ngoài nước lại nô nức trẩy hội - hành hương về chùa Hương - nơi đất Phật tâm linh.

* Nam thiên đệ nhất động

Hương Sơn (chùa Hương) là một quần thể di tích và danh lam thắng cảnh nổi tiếng thuộc ở xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, Hà Nội. Quần thể di tích Hương Sơn gồm hệ thống hang động, đền chùa. Nơi đây không chỉ nổi tiếng với động Hương Tích, Hinh Bồng, chùa Thiên Trù, Thanh Sơn, Tuyết Sơn… xen lẫn với rừng núi, hoa lá cỏ cây mà còn được tôn vinh bởi Hương Sơn nằm trong cái nôi văn hóa đặc sắc, với các phong tục, nếp sống sinh hoạt đặc trưng của làng quê Việt Nam.

Hương Sơn nổi tiếng với các di tích Phật giáo. Tháp Chân Tịnh là một công trình kiến trúc Phật giáo trong khuôn viên chùa. Tháp có cấu trúc 3 tầng mái cao 8,5m, lắp ghép hoàn toàn bằng đá xanh, với 53 tảng đá lớn nhỏ (có tảng đá nặng tới 2,5 tấn) được khai thác, sơ chế từ núi Nhồi, tỉnh Thanh Hóa. Việc xây dựng tháp hoàn toàn theo phương pháp cổ: các viên đá lớn nhỏ đều có mộng, cá khi lắp ráp vào là chồng khít lên nhau, không dùng vôi vữa…

Hương Sơn còn có một bề dầy lịch sử đáng tự hào, đó là lịch sử hoạt động của nghĩa quân chống Pháp; lịch sử cách mạng và kháng chiến; một địa điểm khảo cổ học; một vùng quê có truyền thống cần cù, dũng cảm; một vùng rừng núi ở giữa là đồng bằng, với nhiều đặc sản quý...

* Phần lễ - lưu giữ nét đẹp tín ngưỡng tôn giáo

Lễ hội chùa Hương là một trong những lệ hội lớn nhất Việt Nam được tổ chức đầu năm tại huyện Mỹ Đức, Hà Nội.

Đây cũng là lễ hội có thời gian kéo dài nhất trong các lễ hội ở nước ta. Mỗi năm lễ hội chùa Hương thường khai hội vào ngày mùng 6 tháng Giêng âm lịch và kéo dài đến hạ tuần tháng 3 âm lịch.

Nơi đây vào mỗi dịp đầu năm mới, thời tiết sắc xuân còn se lạnh, cảnh nước thiên nhiên hùng vĩ đã thu hút hàng triệu du khách gần xa, khách trong nước và quốc tế về với miền đất Phật để dâng lên Người một lời nguyện cầu, một nén tâm hương, hoặc thả hồn hòa quyện với thiên nhiên ở một vùng rừng núi còn in dấu Phật.

Phần lễ tại chùa Hương thể hiện sự tín ngưỡng của Phật giáo Việt Nam, của các phật tử, du khách thập phương, cùng nhau tâm tịnh cầu nguyện, thắp hương, giải tỏa mọi phiền muộn, lo lắng trong lòng. Không khí trẩy hội chùa Hương hằng năm tạo nên một nét đẹp văn hóa thiêng liêng và độc đáo của dân tộc Việt và được lưu truyền qua nhiều đời.

* Phần hội - hài hòa giữa nét đẹp văn hóa và vẻ đẹp non nước

Đến với hành trình trẩy hội chùa Hương, điểm đến đầu tiên của du khách sẽ là đền Trình, hay còn gọi là Ngũ Nhạc Linh Từ, một ngôi đền nhỏ nằm dưới chân núi bên bìa phải của dòng suối Yến, cách bến đò khoảng 500m. Tiếp đến là chùa Thiên Trù. Chùa có kết cấu hài hòa từ tam bảo, tiền đường đến nhà thờ tổ, nhà thờ mẫu, nhà khách… Đứng giữa sân chùa có thể cảm nhận được sự tráng lệ, kỳ vĩ của cảnh chùa, núi non.

Từ chùa Thiên Trù rẽ phải là hành trình đến động Hương Tích. Lối lên động quanh co, được phủ trắng bởi hoa đại. Nhìn từ bên ngoài, động như một cái hàm rồng khổng lồ, thênh thang và sâu hun hút. Ngay chính giữa động là hòn thạch nhũ lớn có tên là Đụn gạo. Tưởng như người xưa đã đem những thứ, như: lợn mẹ, lợn con, đụn rơm, đụn gạo, quả bòng trái bưởi, cây bạc, cây vàng, khánh đá, cà sa nhũ Phật… vào hang động để thưởng ngoạn, và cất giữ muôn đời cho con cháu. Lại có dòng sữa mẹ ngày đêm tí tách rơi nhỏ giọt, làm cho không khí trong hang lúc nào cũng mát lạnh. Không khí mát lạnh cùng với những nhũ đá "long lanh như gấm dệt" làm cho Hương Sơn xứng tầm với tên gọi "kỳ quan" của tạo hóa.

Chùa Giải oan cũng là một trong những địa điểm đáng chú ý trong quần thể Hương Sơn. Chùa được dựng ở lưng chừng núi Long Tuyền. Trước chùa có suối chín nguồn gọi là suối Giải oan. Trong chùa có một giếng nước trong vắt, quanh năm không bao giờ cạn. Tương truyền đây chính là nơi đức Bồ Tát Quan Âm Diệu Thiện đã dùng để tẩy sạch bụi trần trước khi vào cõi Phật.

Tạo hoá đã khéo bày đặt ở vùng này một sự hài hoà giữa núi non sông nước và con người đã thổi hồn vào những điều kỳ diệu đó, làm cho chúng thêm sinh động, đa sắc màu. Chính điều đó đã tạo nên một nét văn hoá của dân tộc Việt Nam, đó là nét văn hoá tín ngưỡng đạo Phật. Trải qua nhiều thế kỷ nó đã in đậm trong tâm thức của mỗi con người Việt Nam chúng ta khi đi trẩy hội chùa Hương.