Năm 2023 của điện ảnh Việt Nam khép lại với 27 phim ra rạp. Trong đó, riêng 5 phim vượt ngưỡng trăm tỷ đã giúp thị trường thu hơn 1.300 tỷ đồng - cao hơn năm 2019 cực thịnh của phim Việt (thu gần 800 tỷ đồng).

Tuy nhiên, dù doanh thu khởi sắc nhưng điện ảnh Việt có vẻ vẫn chưa phải ở phong độ xuất sắc.

Phim "trăm tỷ" gây tranh cãi

Bộ phim hài Trên bàn nhậu dưới bàn mưu ra rạp ngày 29/12 đã chốt sổ điện ảnh Việt năm 2023 - một năm đình đám về cả "tiếng" lẫn "miếng". So với năm 2022 có 37 phim ra rạp, số lượng phim trình làng năm nay ít hơn 10 phim nhưng doanh thu cao gần gấp đôi.

Trong đó chỉ cần 6 tháng đầu năm, nhờ 5 phim Nhà bà Nữ, Chị chị em em 2, Siêu lừa gặp siêu lầy, Lật mặt 6: Tấm vé định mệnh, Con Nhót mót chồng doanh thu đã vượt ngưỡng 1.000 tỷ đồng. Riêng Nhà bà Nữ còn đi vào lịch sử ăn khách nhất mọi thời với 475 tỷ đồng. Việc có đến 5 phim thu trăm tỷ trở lên (Nhà bà Nữ, Chị chị em em 2, Siêu lừa gặp siêu lầy, Lật mặt 6: Tấm vé định mệnh, Đất rừng phương Nam) trong khi 2022 chỉ có 1 phim là Em và Trịnh gần chạm mốc 100 tỷ cho thấy sự khởi sắc đáng kể của phim Việt.

Nhưng cùng với sự ăn khách, những phim Việt trăm tỷ cũng rơi vào tranh cãi về chất lượng. Nhà bà Nữ, Chị chị em em 2, Siêu lừa gặp siêu lầy nhận nhiều lời chê nhất về chất lượng bất chấp Nhà bà Nữ được vinh danh giải Cánh diều Bạc ở hạng mục Phim điện ảnh xuất sắc 2023. Đất rừng phương Nam gây tranh cãi ở một khía cạnh khác liên quan đến yếu tố lịch sử...

Tất nhiên ở Việt Nam phim ăn khách không đồng nghĩa là một bộ phim hay theo đánh giá của nhiều người. Nhưng chưa bao giờ phim ăn khách lại hứng chịu quá nhiều chỉ trích như năm nay. Phim trăm tỷ duy nhất không gặp phải ồn ào chê bai là Lật mặt 6: Tấm vé định mệnh.

Điện ảnh Việt doanh thu khởi sắc nhưng chưa đạt được phong độ xuất sắc còn được thấy ở việc sau giai đoạn nửa đầu năm, phim Việt rơi vào tình trạng "ngủ Đông" gần 3 tháng. Phải đến cuối tháng 7 phim Việt mới trở lại rạp nhưng những con số trăm tỷ trở thành giấc mộng xa vời. Hàng loạt phim chưa thuyết phục về chuyên môn lẫn doanh thu như Fanti, Chạm vào hạnh phúc, Bến phà xác sống, Live: Phát trực tiếp, Giao lộ 8675, Kẻ ẩn danh, Người mặt trời, Chiếm đoạt, Taboo: Điều cấm kỵ kinh hoàng.

Riêng 3 phim Thành phố ngủ gật, Bên trong vỏ kén vàng và Wolfoo và hòn đảo kỳ bí thuộc dòng phim độc lập, hoạt hình nên sự kén khách không nằm ngoài dự đoán.

Nhìn chung so với năm 2022, phim Việt không có nhiều tác phẩm bị coi là thảm họa nhưng chất lượng phim sàn sàn như nhau. Có thể, sự hơn nhau ở doanh thu năm nay phụ thuộc nhiều nhờ khả năng truyền thông mạnh cộng thêm thời điểm phát hành thuận lợi.

Nỗ lực khai thác chất liệu Việt

Năm 2023 là năm đầu tiên điện ảnh Việt ghi dấu ấn rõ nét nhất với cộng đồng quốc tế với vỏn vẹn nhờ 2 phim Bên trong vỏ kén vàng (đạo diễn Phạm Thiên Ân) và Những đứa trẻ trong sương (đạo diễn Hà Lệ Diễm). Với Bên trong vỏ kén vàng, lần đầu ở LHP Cannes có một bộ phim Việt chiến thắng ở hạng mục giải Camera d'Or (Máy quay Vàng) - giải thưởng vinh danh các tác phẩm đầu tay xuất sắc - tại Liên hoan phim Cannes 2023, còn Những đứa trẻ trong sương là phim Việt đầu tiên lọt vào danh sách đề cử rút gọn của giải Oscar. Phim Việt còn một tác phẩm khác gây tiếng vang quốc tế trong năm nay là Tro tàn rực rỡ (đạo diễn Bùi Thạc Chuyên)- giải Khinh khí cầu Vàng tại LHP quốc tế ba châu lục.

Điểm chung nổi bật ở 3 phim ghi dấu ấn với cộng đồng quốc tế năm nay là việc phô diễn được nét đẹp vùng đất, văn hóa, con người Việt Nam. Bên trong vỏ kén vàng khoe vẻ đẹp êm đềm của vùng núi Bảo Lộc cho đến sự ồn ã, xô bồ của thị thành trong một câu chuyện về hành trình đi tìm đức tin của một người trẻ. Những đứa trẻ trong sương  khai thác rất tốt văn hóa của người Mông, với hàng loạt những vấn đề vẫn còn nhức nhối như tục "cướp vợ", tảo hôn ở vùng cao. Từng góc quay cho thấy vẻ đẹp hùng vĩ của thiên nhiên Việt Nam, cuộc sống độc đáo, đặc sắc của người dân tộc, nhất là nữ giới. Phim Tro tàn rực rỡ tái hiện kỳ công đời sống sông nước của người dân miền Tây. Tác phẩm cho người xem khám phá về những công việc, nghề nghiệp đặc trưng của người dân quê như nghề ép chuối, đóng đáy hàng khơi, làm than.

Nỗ lực khai thác chất liệu Việt Nam, lan tỏa nét đẹp văn hóa cũng là điểm nổi trội ở phim Việt năm nay. Xem những bộ phim Đất rừng phương Nam, Người vợ cuối cùng, Kẻ ăn hồn, Lật mặt 6: Tấm vé định mệnh, Quỷ cẩu, khán giả thấy được cố gắng của người làm phim trong việc hoặc làm sống lại bối cảnh lịch sử, văn hóa một thời hoặc tận dụng tốt văn hóa dân gian, văn hóa truyền thống.

Trong những bộ phim này, khâu bối cảnh, phục trang được đầu tư, chăm chút. Chẳng hạn, Lý Hải đã chi hàng tỉ đồng để phục dựng làng chiếu Định Yên (Đồng Tháp) làm bối cảnh cho Lật mặt 6: Tấm vé định mệnh. Ê-kíp Đất rừng phương Nam xây dựng cả ngôi chợ nổi trên sông. Trang phục, tạo hình phim Người vợ cuối cùng, Kẻ ăn hồn tỉ mỉ từng chi tiết trên áo, tóc tai nhân vật. Phim Quỷ cẩu có công mở màn cho dòng phim linh dị Việt Nam bằng việc khai thác mượt mà truyền thuyết dân gian "Chó đội nón mê".

Với đa số những bộ phim khác, nỗ lực lan tỏa nét đẹp Việt được thực hiện đơn giản hơn bằng việc khoe bối cảnh thiên nhiên vùng miền đẹp tuyệt sắc. Chẳng hạn Giao lộ 8675, Chạm vào hạnh phúc hớp hồn người xem với cảnh sắc của nhiều vùng miền. Biệt đội rất ổn mang đến một góc nhìn mới mẻ, hiện đại về miền Tây Nam Bộ qua các thước phim quay giữa đường phố, khu rừng, vùng sông nước và kênh rạch, trong đó  có những cú máy flycam từ trên cao để khán giả có được cái nhìn trọn vẹn và toàn cảnh.

2023 là một năm đáng nhớ của điện ảnh Việt với tất cả sự thăng trầm về tiếng (doanh thu) và "miếng" (hiệu ứng khán giả). Đáng mừng, gần như không còn tình trạng phim được đầu tư lớn nhưng ngã ngựa ở phòng vé như nhiều trường hợp năm ngoái. Có thể con số hơn 1.300 tỷ đồng vẫn chưa thể khiến người ta yên tâm về chất lượng phim Việt nhưng chí ít đây cũng là tín hiệu tích cực chứng tỏ thị trường Việt Nam rất giàu tiềm năng.

Doanh thu tốt sẽ tạo đà cho các nhà làm phim tăng tốc nỗ lực làm ra nhiều sản phẩm chất lượng cao để khán giả ngày càng có cảm tình với phim Việt. Và việc nhìn lại 1 năm đã qua của điện ảnh nước nhà cũng cần ghi nhận những cố gắng của các nhà làm phim trong việc cho ra đời những bộ phim kinh phí "khủng" dù đặt trong bối cảnh kinh tế khó khăn và áp lực cạnh tranh.