Đào Anh Khánh là một nghệ sĩ nguyên chất, đặc biệt nhiều mặt và khiến bất cứ ai - dẫu ở lứa tuổi, tính cách, đặc thù công việc nào - khi gặp anh đều bị ấn tượng. Anh là một nhân chứng thanh xuân của tôi, của nhiều người, của chính mình, khi nuôi giữ nhiệt lượng nghệ thuật siêu thường. Đúng nghĩa, Khánh sở hữu "bộ sưu tập những bất ngờ" mà tại Việt Nam, chỉ có ở anh.

1. Chuyên tâm theo nghệ thuật khi sang tuổi 35, Đào Anh Khánh không lấy mốc trung niên làm giới hạn của hành trình sáng tạo. Anh khám phá mình không ngừng và dấn thân vào các thử thách, rồi trở nên nổi tiếng ở tuổi 40 bằng cuộc trình diễn lớn nhất Việt Nam Hòa cùng vũ trụ tại khu đất ngõ 462 Ngọc Thụy, quận Long Biên. Khi đó, các chủ đất chưa xây và Khánh sử dụng liên thông được 5.000m² để làm các cuộc trình diễn sắp đặt quy mô tầm cỡ châu Á, mà anh vừa là chủ chương trình, tổng đạo diễn, diễn viên chính, ca sĩ, nhà tài trợ cho chính mình.

Tôi nhiều lần thấy anh gầy rộc, lao động cật lực mấy tháng ròng, sát lúc diễn cũng không kịp ăn, mệt lả. Anh uống cả rượu lẫn... nước mắm, rồi bằng năng lượng kỳ lạ, Khánh lại múa, nhảy, hát điên say, leo trèo trên cao không dây bảo hiểm, khi mua đôi, khi cùng các "tiên nữ" vẽ lên cơ thể (body art) trong tổng thể sắp đặt điêu khắc, ánh sáng ấn tượng vô cùng.

Anh liên tài với nhiều nghệ sĩ nổi danh cùng tham gia và hơn một thập kỷ, nhà sàn Đào Anh Khánh là địa điểm nghệ thuật của Thủ đô. Du khách quốc tế, nghệ sĩ và trí thức các giới, công chúng đa lĩnh vực bị cuốn hút, nô nức rủ nhau đến các sự kiện của anh, được xem, ăn tiệc ngoài trời... hoàn toàn miễn phí. Các nghệ sĩ nể Khánh, đầu tư tốn kém sức lực, tiền của cho các cuộc trình diễn quy mô; người ta không cưỡng nổi hấp lực của anh, nhưng lại bình luận là "điên".

Anh không phải là người đàn ông thuỷ chung, mẫu mực vì đa tình, thích tự do. Anh yêu, đón nhận tình yêu như cách điều hoà năng lượng sống đầy phấn khích, trẻ trung. Anh không tích lũy kiểu "vinh thân phì gia" lo xa già bệnh. Khánh chịu chơi bậc nhất.

Danh tiếng đưa anh đem tranh triển lãm và dự trại, trình diễn trên 20 quốc gia, trong đó hơn nửa là các cường quốc nghệ thuật.

Đào Anh Khánh không dừng lại là nghệ sĩ trình diễn quốc tế. Anh khát vọng tạo nên không gian nghệ thuật để dâng cho đời những tác phẩm chưa từng có; nơi chốn hội tụ tinh hoa, thực hành sáng tạo.

Năm 2000, anh bỏ 80 triệu mua 5ha thung lũng Gầm Trời ở Lương Sơn, Hoà Bình, dựng nhà sàn, trồng hoa, tạo khu vườn nghệ thuật. Thung lũng đẹp bàng hoàng mỗi tháng Ba, khi 200 cây gạo cổ thụ bung hoa đỏ. Anh trần lưng làm điêu khắc, trèo giàn giáo, dựng thêm cột "chống trời" tại thung lũng Gầm Trời, nay đã mở mang ra 20 ha, ngạo nghễ 9 linga, chủ yếu trên 20m, thấp nhất 7m, cao nhất 36m.

Anh đã làm cuộc trình diễn khổng lồ năm 2019 kỉ niệm tuổi 60, Đáo Xuân 9, định là cuộc "đáo" cuối cùng.

2. Đào Anh Khánh và Bùi Mai Hiên (nổi tiếng tranh sơn mài, sau chuyển sang acrylic do dị ứng sơn ta) từng là cặp đôi nổi tiếng bậc nhất giới hội hoạ Việt Nam. Họ thạo khiêu vũ, tiếng Anh, đông bạn bè quốc tế. Họ sinh ra hai người con đều xinh đẹp. Họa sĩ Bùi Mai Hiên đã chăm lo cho con kĩ càng, cho con gái đi du học từ 16 tuổi.

Sinh ra và lớn lên trong môi trường nghệ thuật đậm đặc, nhưng Đào Anh Thơ, cô bé có gương mặt và làn da giống bố, lại chỉ thích nặn tượng một thời gian ngắn không chú ý khi mẹ muốn dạy Vẽ. 16 tuổi, Thơ xuất ngoại, sang Mỹ học, rồi sang Melbourne (Úc) học Master Kiểm toán quốc tế, vừa đi học vừa đi làm, mẹ hỗ trợ một phần. Đang công việc tốt, năm 2017, Thơ lại muốn trở về Hà Nội sau 11 năm xa cách.

Năm 2021, Thơ gặp biến cố hoảng loạn trước lằn ranh sinh tử. Sau đêm ấy, Thơ đột nhiên cầm bút vẽ. Bút bi. Vẽ một nét thành tranh. Họa sĩ Đào Anh Khánh kinh ngạc. Con gái anh, tuổi 32, chưa hề được học và thực hành hội hoạ, sao có thể có trí tưởng hình ảnh đặc biệt và diễn tả cấu trúc khó như thế? Thơ vẽ đẹp, lạ, cực khó, độc đáo bất ngờ và là một hiện tượng gây sốc của mỹ thuật Việt Nam đương đại. Các họa sĩ, nhà phê bình mỹ thuật đều bất ngờ, thán nể hình hoạ và tư duy của CAT - nghệ danh của Đào Anh Thơ.

"Trước khi con vẽ tranh, thì không thấy con quan tâm đến vẽ, nên tôi không chia sẻ về chuyên môn" - Đào Anh Khánh tâm sự - "Đột nhiên thấy con vẽ, lại thấy cách vẽ và tư duy của con đã quá lạ lại hoàn chỉnh, thì tôi lại tôn trọng, thậm chí thán phục và càng không muốn can dự bất cứ điều gì về chuyên môn để con có thể phát huy hết những năng lực tiềm tàng. Cái mà con nhận được, ảnh hưởng của tôi, chính là sự đam mê cuồng nhiệt khi vẽ và cái nhìn cởi mở đối với nghệ thuật".

PGS-TS Trang Thanh Hiền, nhà nghiên cứu mỹ thuật, nhận định: "CAT làm nghệ thuật trong ý niệm chuyên nghiệp, hồn nhiên, không bị bất cứ giới hạn trói buộc nào của kiến thức hội hoạ".

CAT đã bán tranh được giá cao hơn bố mẹ và vẫn miệt mài sáng tác.

Lunet gallery 65 Hoàng Diệu cuối năm 2023 đã thành bối cảnh lịch sử của hai cha con họa sĩ Đào Anh Khánh với hai cuộc triển lãm cách nhau 1 tháng gây chú ý cao bởi chất lượng, quy mô, hình thức thể hiện. Sau tác phẩm đầu tiên được bố mẹ khen, Thơ nhận cảm năng lượng mình là nghệ sĩ và đã vẽ liên tục 18h/ngày.

Bố Khánh nhận ra tài năng khác biệt của Thơ và khuyên con đưa các phác thảo đi nét công phu như tranh hoàn thiện, lên vóc sơn mài cho đẹp. Thơ học mẹ Hiên 1 tuần. Chỉ học 1 tuần mà Thơ làm được sơn mài.

Cuộc trình làng chương 1 Metareverse - Tái sinh của Đào Anh Thơ - CAT (22/10 - 10/11/2023) gồm 20 tranh sơn mài, 6 bài thơ, 6 bài hát. Trước ngày khai mạc, Thơ đã vẽ được 110 bức sơn mài 1m68×1m2, 44 bức khổ 4m80x 3m60.

Chưa hết, album nhạc của Thơ gồm 6 bài hát tự sáng tác lời và thể hiện, do nhạc sĩ Trí Minh, Rabih Bardawheel phổ.

3. Đào Anh Khánh đã phải bán cơ ngơi Ngọc Thụy để trang trải khoản chi lớn cho Thung lũng Gầm Trời. Anh mua căn hộ 120m² tầng 26 toà nhà Mipec Long Biên làm không gian vẽ. Từ đây, họa sĩ gặp gỡ bạn bè thuận tiện hơn sau cả thập kỉ sống ở Lương Sơn; từ đây dễ dàng nhìn xuống sông Hồng, những cây cầu mới cũ, các hồ thiêng Thủ đô. NTK Đào Khánh Vy (1991, cháu ruột anh) đã dùng 20 tranh của chú ruột Đào Anh Khánh in lên áo dài và trình diễn bộ sưu tập Hừng đông, tối 1/10/2023 tại sân khấu đền Bà Kiệu, bên Hồ Gươm.

Anh mua đá biển từ cuối tháng 9 để vẽ lên đá, làm sắp đặt. Triển lãm Vũ trụ hứng (2 - 14/12/2023) của Đào Anh Khánh là minh xác một bút lực tráng niên cả hội họa và ngôn từ. Anh viết đề từ cho tác phẩm thật lạ. Về nguồn cội: "Trí tuệ con người bay xa về phía trước/ Tâm hồn, nhân bản con người thuộc về nguồn cội trong veo/Hoa cỏ hân hoan đón ta về/ Bản hợp xướng ấy mãi truyền lưu".

Tranh rực rỡ, hoan ca, tình yêu tràn trề cả côn trùng, cây cỏ chứ không chỉ là tình cảm đặc quyền của loài người. 5 phòng trưng bày 36 tranh acrylic, chủ yếu khổ 1,2x1m, lớn nhất là 1,2 x 2,4m; giá 8.000 - 18.000 USD, mức mà hoạ sĩ cho rằng mình khiêm nhường đưa ra chỉ để đủ cho vận hành sáng tác của một nghệ sĩ chưa giàu.

Tranh đẹp, lời tựa như thơ, nên xem kĩ thì đã mất tiếng rưỡi. Đã bán Vũ điệu đất trời, 1,8 x 1,2m giá 18.000 USD.

4. Đã biết Đào Anh Khánh sáng tác thơ 15 năm trước, tới Vũ trụ hứng, xem triển lãm ở buổi chiều cuối cùng trước khi tranh tháo dỡ, tôi bị bất ngờ về sức sáng tạo, tư duy của anh.

Trong hành trình viết qua 28 năm, bão táp sóng gió mệt nhọc có khi khiến tôi nản, buồn, nhưng tôi đã nhìn vào những nghệ sĩ bền chí, quả cảm như Đào Anh Khánh. Đón Xuân 2024, nghệ sĩ tuổi Kỷ Hợi sang tuổi 65, thật khó tin một người đàn ông luôn đang yêu, lao động nặng với khối lượng công việc khổng lồ, lại luôn dành cho mọi người nụ cười lạc quan, trẻ trung. Đào Anh Khánh phóng xe bán tải Ford Ranger như thanh niên, tóc tẩy trắng thời thượng, trang phục riêng biệt, xuất hiện ở đâu cũng gây sức hút, không thể nhầm lẫn.

Không có Đáo Xuân cuối, Đào Anh Khánh vẫn đang căng tràn năng lượng sống, vẽ, không ngại dấn thân, một người từng thử "kiếm sống" bằng trình diễn đường phố, hát ngẫu hứng tài tình cùng ban nhạc tại London, đang phấn khích bởi có truyền nhân là con gái cả.