(Thethaovanhoa.vn) - Cúng Giao thừa là phong tục và tín ngưỡng từ xa xưa của ông bà ta. Mâm cúng giao thừa gồm có mâm cúng trong nhà và mâm cúng ngoài trời. Mỗi mâm cúng cần được chuẩn bị theo cách riêng.

Cúng giao thừa trong nhà và thiên địa thế nào cho đúng?

Giao thừa Tết Nguyên đán là khoảnh khắc chuyển giao năm cũ sang năm mới, được xem là thời khắc đặc biệt trong văn hoá, tập quán của nhiều dân tộc bởi đó cũng là thời điểm trời đất giao hoà, âm dương hoà quyện.

Mâm cúng giao thừa trong nhà

Tuỳ theo mỗi vùng miền mà cỗ cúng giao thừa cũng có sự khác biệt riêng. Ví dụ: Mâm cỗ miền Bắc đủ đầy món mặn, không thể thiếu gà luộc. Mâm cỗ miền Nam có thể đơn giản hơn, không cần gà luộc.

Một số gia đình có thể thêm các món chè như chè hoa cau, chè kho...

Mâm cúng trong nhà thường gồm:

1. Bánh chưng

2. Giò

3. Chả

4. Xôi

5. Thịt gà

6. Rượu bia

Đồ cúng ngọt gồm có:

1. Bánh kẹo

2. Mứt tết

3. Hoa

4. Đèn (nến)

5. Hương

Mâm cúng giao thừa ngoài trời

Thông thường, mâm cúng giao thừa ngoài trời có bình hương, hai ngọn nến hoặc hai ngọn đèn dầu. Lễ vật gồm bánh chưng, gà luộc hoặc thủ lợn, mứt, bánh kẹo, hoa tươi, ngũ quả, rượu (hoặc trà, hoặc nước sạch), vàng mã (gồm bộ mũ, quần áo, giày quan và tiền vàng).

Mâm cúng ngoài trời thường có:

1. Mâm ngũ quả

2. Hương (3 cây to)

3. Hoa

4. Đèn (nến)

5. Trầu cau

6. Muối gạo

7. Trà rượu

8. Quần áo mũ nón thần linh

9. Thủ lợn luộc

10. Gà trống luộc

11. Xôi

12. Bánh chưng

Khi cúng giao thừa trong nhà, tất cả các thành viên trong gia đình đứng trang nghiêm trước bàn thờ, khấn tổ tiên để xin được các cụ phù hộ độ trì trong năm mới, cầu an khang thịnh vượng, sức khỏe tốt.

Theo nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ (Trường ĐH Khoa học Xã hội & Nhân văn), cúng giao thừa hay còn gọi là cúng trừ tịch có ý nghĩa đem bỏ hết những điều xấu của năm cũ để đón những điều tốt đẹp của năm mới sắp đến.

• Văn khấn Tất niên ngày 30 Tết Nguyên đán
• Cúng giao thừa trong nhà và thiên địa thế nào cho đúng?
• Tìm bản nguyên Tết Nguyên đán và nghi lễ Tết cung đình các triều đại Việt Nam

Lễ trừ tịch thường được tiến hành vào giờ chính Tý, tức đúng 12 giờ đêm hôm 30 tháng Chạp.

Người Việt tin rằng, mỗi năm có các vị thần Hành binh, Hành khiển, Phán quan cai quản hạ giới khác nhau. Cứ hết một năm, vị Hành khiển đã cai quản hạ giới trong năm cũ sẽ bàn giao công việc cho vị Hành khiển mới đi xuống cai quản hạ giới trong năm mới.

Thế nên lễ giao thừa trong dân gian có thể hiểu như là buổi tiệc để 'tống cựu nghinh tân' tiễn đưa những vị thần năm cũ và nghinh đón những vị thần mới.

Đây chính là một tập tục đẹp thể hiện sự tri ân báo đức cũng như bày tỏ lòng mong ước được gia hộ cho bình an, hạnh phúc và ấm no.

Ở miền Bắc mâm cúng thường tính theo số lượng bát, đĩa: 4 bát, 4 đĩa hay 6 bát, 6 đĩa hoặc 8 bát, 8 đĩa… Ở miền Trung, mâm cỗ có cả bánh chưng, bánh tét và một số món mới như: đĩa dưa món, đĩa giò lụa Huế, đĩa thịt đông, đĩa gà bóp rau răm, đĩa chả Huế, đĩa thịt heo luộc, giá chua, bát ninh măng khô, bát miến Huế, đĩa cá chiên, hay đĩa ram…

Ở nhiều nơi, người ta còn làm cả các món: Cuốn diếp gỏi ngó sen, gỏi bao tử, bánh răng bừa hay các món đặc biệt  như xà lách gân bò, chả tôm, nem lụi… để dâng lên tổ tiên ngày Tết.

Ở miền Nam, cỗ Tết thường có nhiều đồ nguội do thời tiết nắng nóng. Cỗ có bánh tét kèm với đĩa củ cải ngâm nước mắm; canh măng nấu (dùng măng tươi thay cho măng khô), thêm bát canh khổ qua nhồi thịt, thịt kho tàu (thịt heo, trứng với nước dừa); đĩa thịt heo luộc, đĩa gỏi tôm thịt, đĩa nem, đĩa chả giò, đĩa dưa giá, củ kiệu.

Thời gian cúng giao thừa là lúc nào?

Lễ cúng giao thừa được tiến hành vào giờ Chính Tý, tức đúng 12h đêm hôm 30 tháng chạp. Gia chủ thắp nhang, đọc văn khấn. Sau khi cúng xong, đợi nhang gần tàn thì đốt vàng mã. Cúng ngoài sân xong thì gia chủ cúng trong nhà.

Vào đêm cúng giao thừa, người trong gia đình cần hòa thuận, tránh tình trạng cãi vã, to tiếng.

Tránh tạo ra những tiếng động lớn, rơi vỡ.

Giao thừa là thời khắc linh thiên của dân tộc, đánh dấu một năm cũ trôi qua và chào đón năm mới thuận lợi, nhiều niềm vui hơn thế nên cúng giao thừa luôn được người Việt chuẩn bị kỹ lưỡng từ mâm cỗ, nghi lễ, văn khấn và những điều không nên trong đêm giao thừa.

Cúng giao thừa ngoài trời

Theo dân gian, giao thừa là thời khắc các Thiên binh (12 vị Hành khiển) đi thị sát hạ giới rất nhanh chóng nên không thể vào từng nhà, vì thế mâm cỗ cúng nghênh đón họ thường được đặt ở ngoài trời, ngay cửa chính mỗi nhà. Cứ hết một năm, vị Hành khiển cai quản Hạ giới năm cũ sẽ bàn giao cho vị Hành khiển mới, mỗi năm một vị, sau 12 năm ứng với 12 con giáp, các vị sẽ luân phiên trở lại. 

Bài cúng giao thừa, Cúng giao thừa trong nhà, Cúng giao thừa ngoài trời, văn khấn giao thừa, Bài cúng giao thừa trong nhà, Bài cúng giao thừa ngoài trời, cúng giao thừa
12 vị Hành khiển và 10 vị Phán quan bao gồm

1. Năm Tý: Chu vương Hành khiển, Thiên ôn hành binh chi thần, Lý tào phán quan.

2. Năm Sửu: Triệu vương Hành khiển, Tam thập lục thương hành binh chi thần, Khúc tào phán quan.

3. Năm Dần: Ngụy vương Hành khiển, Mộc tinh hành binh chi thần, Tiêu tào phán quan.

4. Năm Mão: Trịnh vương Hành khiển, Thạch tinh hành binh chi thần, Liễu tào phán quan.

5. Năm Thìn: Sở vương Hành khiển, Hỏa tinh hành binh chi thần, Biểu tào phán quan.

6. Năm Tỵ: Ngô vương Hành khiển, Thiên hao hành binh chi thần, Hứa tào phán quan.

7. Năm Ngọ: Tần vương Hành khiển, Thiên mao hành binh chi thần, Ngọc tào phán quan.

8. Năm Mùi: Tống vương Hành khiển, Ngũ đạo hành binh chi thần, Lâm tào phán quan.

9. Năm Thân: Tề vương Hành khiển, Ngũ miếu hành binh chi thần, Tống tào phán quan.

10. Năm Dậu: Lỗ vương Hành khiển, Ngũ nhạc hành binh chi thần, Cự tào phán quan.

11. Năm Tuất: Việt vương Hành khiển, Thiên bá hành binh chi thần, Thành tào phán quan.

12. Năm Hợi: Lưu vương Hành khiển, Ngũ ôn hành binh chi thần, Nguyễn tào phán quan.

Vì thế, mâm lễ cúng giao thừa ngoài trời nhằm tiễn người nhà trời đã cai quản hạ giới và đón vị mới xuống tiếp tục công việc này nên thường thể hiện lòng thành kính. Công việc bàn giao do mang tính khẩn trương, các vị có khi chỉ kịp chứng giám lòng thành của gia chủ nhưng do là người nhà trời nên có thể phân biệt được đâu là thực tâm và đâu là mang ý cầu lợi. 

Mâm cỗ cúng giao thừa truyền thống gồm có các lễ vật: thủ lợn hoặc con gà, bánh chưng, mứt kẹo, trầu cau, hoa quả, nước hoặc rượu và vàng mã. Trên hương án có bình hương, hai ngọn đèn dầu hoặc hai ngọn nến.

Đối với những người có gia cảnh kém sung túc nhưng chân chất, thật thà, các vị Hành khiển chỉ cần chứng nhận qua chén rượu, nén hương... miễn sao trong đó chứa đựng tấm lòng thành kính.

Dưới đây là bài cúng lễ Giao thừa ngoài trời theo sách Văn khấn nôm truyền thống do Thượng toạ Thích Viên Thành biên soạn

Nam mô A di đà Phật (3 lần)

Con kính lạy chín phương trời, mười phương chư phật, chư phật mười phương

Con kính lạy Đức Đương Lai Hạ Sinh Di Lặc Tôn Phật

Con kính lạy Đức Bồ-tát Quán Thế Âm cứu nạn cứu khổ chúng sinh

Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ, chư vị tôn thần

Con kính lạy ngài cựu niên đương cai Hành khiển: Lỗ Vương Hành Khiển, Ngũ Nhạc chi Thần

Con kính lạy ngài đương niên Thiên quan: Cự Tào Phán quan.

Con kính lạy các ngài Ngũ phương, Ngũ hổ, Long mạch, Táo quân, chư vị tôn thần.

Nay là phút giao thừa năm Canh Tý với năm Tân Sửu, chúng con là: …………….., sinh năm: ………, hành canh: ……….. tuổi, cư ngụ tại số nhà: ………, ấp/khu phố: ……….., xã/phường: ……….., quận/huyện: ......................, tỉnh/thành phố: ........................

Phút thiêng liêng giao thừa vừa tới, năm cũ qua đi, đón mừng năm mới, tam dương khang thái, vạn tượng canh tân. Nay ngài Thái Tuế tôn thần trên vâng lệnh Ngọc Hoàng Thượng đế, giám sát vạn dân, dưới bảo hộ sinh linh tảo trừ yêu nghiệt. Quan cũ về triều cửa khuyết, lưu phúc, lưu ân. Quan mới xuống thay, thể đức hiếu sinh, ban tài tiếp lộc.

Nhân buổi tân xuân, tín chủ chúng con thành tâm, sửa biện hương hoa phẩm vật, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, cúng dàng Phật thánh, dâng hiến Tôn thần, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh.

Chúng con kính mời: Ngài cựu niên đương cái Thái tuế, ngài tân niên đương cai Thái tuế chí đức tôn thần, ngài bản cảnh Thành hoàng chư vị đại vương, ngài bản xứ thần linh Thổ địa, ngài Hỷ thần, Phúc đức chính thần, các ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long mạch, Tài thần, chư vị bản gia Táo quân và chư vị thần linh cai quản ở trong xứ này, cúi xin giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật.

Nguyện cho tín chủ, minh niên khang thái, vạn sự tốt lành, bốn mùa tám tiết được chữ bình an, gia đạo hưng long thịnh vượng, bách sự hanh thông, ngày ngày được hưởng ơn trời, Phật, chư vị tôn thần. Chúng con kính cẩn tiến dâng lễ vật, thành tâm cầu nguyện. Cúi xin chín phương trời, mười phương chư phật cùng chư vị tôn thần chứng giám phù hộ độ trì.

Nam mô A di đà Phật (3 lần, 3 lạy).

Cũng trong thời khắc giao thừa, các gia đình thường sum họp con cháu để cúng bái tổ tiên với mong muốn xin các vị phù hộ độ trì cho gia đình gặp những điều tốt lành.

Mâm lễ cúng mặn thường có: bánh chưng, thịt gà, giò chả, xôi gấc, đĩa xào, các loại rượu bia và thức uống khác nhau. Bên cạnh đó, tuỳ theo lệ của mỗi nhà, gia chủ có thể thêm các món mặn khác vào mâm cỗ cúng. 

Cỗ ngọt hoặc chay bao gồm: hương, hoa, đèn hoặc nến, bánh kẹo, mứt...

Khi cúng giao thừa, cả gia đình đứng nghiêm trang trước ban thờ để khấn tổ tiên. Trước khi khấn tổ tiên, các gia chủ thường khấn Thổ công (vị thần cai quản trong nhà) để xin phép mời tổ tiên cùng các bậc tiền nhân về ăn Tết. 

Dưới đây là bài cúng lễ Giao thừa trong nhà theo sách Văn khấn nôm truyền thống do Thượng toạ Thích Viên Thành biên soạn:

Nam mô A di đà Phật (3 lần)

Con kính lạy chín phương trời, mười phương chư phật, chư phật mười phương

Con kính lạy Đức Đương Lai Hạ Sinh Di Lặc Tôn Phật

Con kính lạy Đức Bồ-tát Quán Thế Âm cứu nạn cứu khổ chúng sinh

Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ, chư vị tôn thần

Con kính lạy các ngài Ngũ phương, Ngũ hổ, Long mạch, Táo quân, chư vị Tôn thần.

Con kính lạy các cụ tổ tiên nội - ngoại chư vị tiên linh

Nay là phút giao thừa năm Canh Tý với năm Tân Sửu, chúng con là: …………….., sinh năm: ………, hành canh: ……….. tuổi, cư ngụ tại số nhà: ………, ấp/khu phố: ……….., xã/phường: ……….., quận/huyện: ......................, tỉnh/thành phố: ........................

Phút giao thừa vừa tới, nay theo vận luật, tống cựu nghênh tân, giờ Tý đầu xuân, đón mừng Nguyên đán, chúng con thành tâm, tu biện hương hoa phẩm vật, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, cúng dàng Phật- Thánh, dâng hiến tôn Thần, tiến cúng Tổ tiên, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh.

Chúng con kính mời:

Ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại vương, ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, Hỷ Thần, Phúc đức chính Thần, ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long mạch Tài Thần, các ngài bản gia Táo phủ Thần quân và chư vị Thần linh cai quản ở trong xứ này. Cúi xin giáng lâm trước án, thụ hưởng lễ vật.

Con lại kính mời, các cụ tiên linh, Cao tằng Tổ khảo, Cao tằng Tổ tỷ, Bá thúc đệ huynh, Cô di tỷ muội, nội tộc, ngoại tộc, chư vị hương linh, cúi xin giáng phó linh sàng hâm hưởng lễ vật. Tín chủ lại kính mời các vị vong linh tiền chủ, hậu chủ, y thảo thụ mộc ở trong đất này, nhân tiết giao thừa, giáng lâm trước án, chiêm ngưỡng tân xuân, thụ hưởng lễ vật.

Nguyện cho chúng con, tân niên khang thái, ngày đêm tốt lành, thời thời được chữ bình an, gia đạo hưng long, thịnh vượng.

Giải tấm lòng thành cúi xin chứng giám.

Phục duy cẩn cáo!

Ngoài ra, gia đình nào có ban thờ Phật, có thể tham khảo thêm bài văn khấn cúng giao thừa tại ban thờ Phật như sau:

Con kính lạy Đức Phật… (mà gia chủ đang thờ). Hôm nay là ngày 30 tháng Chạp, ngày tất niên của năm Bính Thân, Tín chủ chúng con là… (họ tên chồng), cùng phu thê… (họ tên vợ) và các con cháu trong nhà có chút lễ mọn, xin thành tâm kính dâng Đức Phật.

Thay mặt gia đình, con xin có lới chúc mừng năm mới đến Đức Phật nhân dịp đón Xuân về.

Con xin đội ơn Đức Phật trong năm qua đã phù hộ độ trì, dìu dắt chúng con gặp được nhiều may mắn. Cúi xin Đức Phật giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật, tiếp tục phù hộ cho gia đình chúng con.

Xin kính lạy (3 lần 3 vái).

Thảo Nhi