Sở dĩ Lễ cúng mỗi năm có sự thay đổi nhất định là do, theo quan niệm dân gian, mỗi năm có một vị quan Hành khiển trông coi việc nhân gian. Hết năm thì vị thần năm cũ lại bàn giao công việc cho vị thần mới. Thực chất lễ cúng giao thừa ngoài trời là lễ tiễn đưa thần năm cũ và đón rước thần năm mới.

* Cúng giao thừa là cúng các vị thần nào?

Để việc cúng lễ theo đúng phong tục, chúng ta cần phải tìm hiểu về vị thần Hành khiển của năm cũ và năm mới.

Xét về chiết tự, thì “Hành” có nghĩa là “Làm, đem làm, đi”; còn “Khiển” nghĩa là phân phát, sai khiến. Hành khiển là vị Thần coi việc nhân gian trong một năm.

Nguồn gốc của vị thần này bắt nguồn từ quan niệm về vũ trụ.  Bài viết trên trang web của Hội Khoa học Lịch sử Bình Dương giải thích, theo quan niệm xưa, trong vũ trụ có sao Mộc (Mộc tinh) mà phương Đông gọi là sao Thái Tuế, 12 năm quanh hết một vòng mặt trời.

Hàng năm đi ngang qua một cung trên đường Hoàng đạo, ứng với 12 cung từ Tý đến Hợi. Khi sao Mộc đi vào cung Tý năm đó gọi là năm Tý, đến cung Sửu năm đó là năm Sửu …vào cung Hợi là năm Hợi. Vì vậy đó là sao năm hay sao Thái Tuế và được tôn là vị “Hành khiển thập nhị chi Thần”.

Các nghiên cứu cho thấy, người xưa, với quan niệm phong phú về thần linh đã không coi đơn giản đó là một ngôi sao mà thần linh hoá thành 12 vị thần hành khiển (quan văn), hành binh (quan võ) gọi là thập nhị Đại vương hành khiển và tin rằng đó là những người thay mặt Ngọc Hoàng – vị vua của thiên giới trông coi mọi việc trên thế gian, mỗi vị một năm theo chu kỳ của 12 con giáp. Bắt đầu là năm Tý, năm cuối cùng là năm Hợi, hết năm Hợi lại quay trở lại với vị Đại vương hành khiển của 12 năm trước.

Các vị đại vương này còn gọi là đương niên chi thần, mỗi vị có trách nhiệm cai trị thế gian trong cả năm, xem xét mọi việc hay dở của từng người, từng gia đình, từng thôn xã cho đến từng quốc gia để định công luận tội, tâu lên Thượng đế.

Thượng đế, căn cứ vào bản công tội đó để chỉ thị cho người mới xuống  cai trị biết để định công, tội.

Bên cạnh mười hai vị hành khiển là mười hai phán quan. Đại vương hành khiển lo việc thi hành những mệnh lệnh của Ngọc Hoàng còn phán quan thì lo việc ghi chép công, tội của mọi người, mọi gia đình, mọi thôn xã.

Theo sách Văn khấn cổ truyền Việt Nam (NXB VHTT – 2006), vương hiệu của 12 vị hành khiển và phán quan là:

Năm Tý: Chu Vương Hành Khiển, Thiên Ôn hành binh chi thần, Lý Tào phán quan.

Năm Sửu: Triệu Vương Hành Khiển, Tam Thập lục thương hành binh chi thần, Khúc Tào phán quan.

Năm Dần: Nguy Vương Hành khiển, Mộc Tinh hành binh chi thần, Tiêu Tào phán quan.

Năm Mão: TrịnhVương Hành khiển, Thạch Tinh hành binh chi thần, Liễu Tào phán quan.

Năm Thìn: Sở Vương Hành khiển, Hoả Tinh hành binh chi thần, Biểu Tào phán quan.

Năm Tị: Ngô Vương Hành khiển, Thiên Hao hành binh chi thần, Hứa Tào phán quan.

Năm Ngọ: Tần Vương Hành khiển, Thiên Mao hành binh chi thần, Ngọc Tào phán quan.

Năm Mùi: Tống Vương Hành khiên, Ngũ Đạo hành binh chi thần, Lâm Tào phán quan.

Năm Thân: Tề Vương Hành khiển, Ngũ Miếu hành binh chi thần, Tống Tào phán quan.

Năm Dậu: Lỗ Vương Hành khiển, Ngũ Nhạc hành binh chi thần, Cự Tào phán quan.

Năm Tuất: Việt Vương Hành khiển, Thiên Bá hành binh chi thần, Thành Tào phán quan.

Năm Hợi: Lưu Vương Hành khiển, Ngũ Ôn hành binh chi thần, Nguyễn Tào phán quan.

* Các vị thần của năm Bính Thân

Mỗi năm trong các bài văn khấn giao thừa khi dâng hương ngoài trời đều khấn danh vị của các vị quan hành khiển cùng các vị phán quan, năm nào thì khấn danh vị cũng như phải sắm áo vải đúng màu với đương niên hành khiển năm ấy.

Năm Bính Thân nay, khi cúng giao thừa, chúng ta phải khấn đúng tên của vị thần năm mới là Tề Vương Hành khiển, Ngũ Miếu hành binh chi thần, Tống Tào phán quan.

Tên các vị hành khiển theo thập nhị địa chi, nhưng màu sắc bài vị, quần áo tuân theo phép ngũ hành: năm hành Kim (Canh, Tân) mầu vàng; Mộc (Giáp, Ất) mầu trắng; Thủy (Nhâm, Quý) mầu xanh; Hỏa (Bính, Đinh) mầu đỏ, Thổ (Mậu, Kỷ) mầu đen.

Như vậy màu sắc bài vị, quần áo sẽ chủ là màu đỏ. Một số sách nói rằng, lễ cúng giao thừa gồm 2 mũ áo cho quan hành khiển của năm cũ và năm mới và 2 lễ tiền. Tuy nhiên, cach sắm lễ dưới đây theo sách Văn khấn cổ truyền Việt Nam lại không nhắc đến việc đó.

* Chú ý cúng giao thừa ngoài sân:

- Sắm lễ: Lễ vật gồm: hương, hoa, đèn nến, trầu cau, quần áo, mũ Thần linh và mâm lễ mặn với thủ lợn luộc, gà trống luộc, xôi, bánh chưng… được bày trang trọng đặt ở trước cửa nhà. Vào thời điểm giao thừa, chủ nhà thắp đèn, nến, rót rượu rồi khấn trước án (văn khấn sau khi hết 3 tuần hương thì hóa cùng với vàng mã

- Văn khấn giao thừa ngoài sân:

Nam mô A-di-đà Phật (3 lần)

- Kính lạy Đương Lai Hạ Sinh Di Lặc Tôn Phật

-  Kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ, chư vị tôn thần

- Kính lạy ngài cựu niên đương cai Hành khiển

- Kính lạy ngài đương niên thiên quan Tề Vương Hành khiển, Ngũ Miếu hành binh chi thần, Tống Tào phán quan

- Các ngài Ngũ Phương, Ngũ Hổ, Long Mạch, Táo Quân, chư vị tôn thần.

Nay là phút giao thừa năm Ất Mùi với năm Bính Thân 2016

Chúng con là:..........................

Ngụ tại:.............................

Phút thiêng liêng giao thừa vừa tới, năm cũ qua đi, đón mừng năm mới, tam dương khang thái, vạn tượng canh tân. Nay ngài Thái Tuế tôn thần trên vâng lệnh Ngọc Hoàng Thượng đế, giám sát vạn dân, dưới bảo hộ sinh linh tảo trừ yêu nghiệt. Quan cũ về triều cửa khuyết, lưu phúc, lưu ân. Quan mới xuống thay, thể đức hiếu sinh, ban tài tiếp lộc.

 Nhân buổi tân xuân, tín chủ chúng con thành tâm, sửa biện hương hoa phẩm vật, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, cúng dâng Phật Thánh, dâng hiến Tôn Thần, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh.

Chúng con kính mời: Ngài Cựu niên đương cái Thái tuế, ngài Tân niên đương cai Thái tuế chí đức tôn thần, ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị đại vương, ngài bản xứ thần linh Thổ địa, ngài Hỷ thần, Phúc đức chính thần, các ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long mạch, Tài thần, chư vị bản gia Táo quân, và chư vị Thần linh cai quản ở trong xứ này, cúi xin giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật.

Nguyện cho tín chủ: Minh niên khang thái, trú dạ cát tường. Thời thờ được chữ bình an, gia đạo hưng long thịnh vượng.

Dãi tấm lòng tành cúi xin chứng giám

Cẩn cáo!

* Chú ý khấn giao thừa trong nhà

- Lễ vật gồm: Hương, hoa, đèn nến, trầu, rượu, bánh kẹo và mâm cỗ mặn ngày Tết.

- Văn khấn giao thừa ngoài sân

- Nam mô A-di-đà Phật (3 lần)

- Kính lạy Đương Lai Hạ Sinh Di Lặc Tôn Phật

-  Kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ, chư vị tôn thần

- Kính lạy Long mạch, Táo quân, chư vị tôn thần

- Kính lạy các cụ tổ tiên nội ngoại chư vị tiên linh

Nay phút giao thừa năm cũ Ất Mùi với năm mới Bính Thân 2016

Chúng con là:....................

Ngụ tại: .................................

Phút giao thừa vừa điểm, nay theo vận luật, tống cựu nghênh tân, giờ Tý đầu xuân, đón mừng Nguyên đán, tín chủ chúng con thành tâm, tu biện hương hoa phẩm vật, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, cúng dàng Phật Thánh, dâng hiến tôn Thần, tiến cúng Tổ tiên, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh.

Chúng con kính mời:

Ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại vương, ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, Hỷ Thần, Phúc đức chính Thần, ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long mạch Tài Thần, các ngài bản gia Táo phủ Thần quân và chư vị Thần linh cai quản ở trong xứ này. Cúi xin giáng lâm trước án, thụ hưởng lễ vật.

Con lại kính mời các cụ tiên linh, Cao tằng Tổ khảo, Cao tằng Tổ tỷ, Bá thúc đệ huynh, Cô di tỷ muội, nội ngoại gia tộc, chư vị hương linh, cúi xin giáng phó linh sàng thụ hưởng lễ vật.

Tín chủ lại kính mời các vị vong linh tiền chủ, hậu chủ, y thảo phụ mộc ở trong đất này, nhân tiết giao thừa, giáng lâm trước án, chiêm ngưỡng tân xuân, thụ hưởng lễ vật.

Nguyện cho tín chủ, minh niên khang thái, vạn sự cát tường, bốn mùa được bình an, gia đạo hưng long, thịnh vượng.

Dãi tấm lòng tành cúi xin chứng giám

Cẩn cáo!

Đông Kinh

 (Theo Văn khấn cổ truyền Việt Nam - NXB VHTT, 2006)