Hồ Hòa Bình, có diện tích mặt nước khoảng 8.900 ha, trải dài qua nhiều xã vùng cao thuộc địa bàn khó khăn của tỉnh Hòa Bình cũ (nay là tỉnh Phú Thọ). 

Đây là một trong những hồ chứa thủy điện lớn bậc nhất miền Bắc, đồng thời có tiềm năng, lợi thế lớn về phát triển du lịch và nuôi trồng thủy sản. Nhiều năm qua được định hướng để phát triển thành khu du lịch quốc gia với các loại hình như du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, cộng đồng, thể thao nước và trải nghiệm văn hóa dân tộc. Với lợi thế đó, chính quyền địa phương đang tập trung nguồn lực biến tiềm năng hồ Hòa Bình thành động lực phát triển.

Quyết sách mở đường

Tại Đại hội đại biểu Đảng bộ các xã trong vùng hồ Hòa Bình, đều nhấn mạnh định hướng xây dựng vùng kinh tế tổng hợp ven hồ, kết hợp giữa phát triển thủy sản, du lịch và dịch vụ. Các mô hình nuôi cá lồng trên lòng hồ được khuyến khích gắn với thương hiệu "cá sông Đà", tạo chuỗi giá trị kết hợp trải nghiệm du lịch và ẩm thực. Việc phát triển được đặt trong tầm nhìn bền vững, thân thiện với môi trường, đảm bảo cảnh quan sinh thái, an toàn nguồn nước và sinh kế của người dân.

Phú Thọ cũng chú trọng phát huy bản sắc văn hóa địa phương, kết nối di sản văn hóa Đất Tổ với không gian du lịch sông nước, xây dựng các tour liên vùng giữa Phú Thọ - Hòa Bình - Sơn La. Hạ tầng giao thông, bến bãi, đô thị ven hồ và dịch vụ du lịch sẽ được đầu tư đồng bộ, ứng dụng chuyển đổi số trong quảng bá và quản lý du lịch.

Bên cạnh tiềm năng lớn, tỉnh Phú Thọ xác định cần kiểm soát chặt chẽ hoạt động nuôi trồng, bảo vệ môi trường nước và nâng cao chất lượng dịch vụ, đảm bảo hài hòa giữa phát triển kinh tế, bảo tồn văn hóa và bảo vệ thiên nhiên. Với hướng đi này, lòng hồ Hòa Bình được kỳ vọng trở thành trung tâm du lịch sinh thái và kinh tế ven hồ của vùng Tây Bắc mở rộng.

Ngoài ra, định hướng của các xã vùng lòng hồ Hòa Bình, cũng xác định rõ việc làm du lịch kết hợp với tăng trưởng nuôi trồng thủy sản, với mục tiêu đến năm 2030 đạt 10.000 lồng nuôi cá, sản lượng 16.000 tấn/năm, giá trị 500 tỷ đồng, ưu tiên cá đặc sản trắm đen, cá lăng, cá chiên. Các mô hình nuôi cá lồng kết hợp du lịch trải nghiệm đang được khuyến khích, với yêu cầu bảo vệ môi trường hồ, sắp xếp hợp lý và áp dụng công nghệ cao nhằm phát triển bền vững và tạo sinh kế cho người dân địa phương.

Tại Đại hội xã Đà Bắc (Phú Thọ), chính quyền địa phương đã đề ra những nhiệm vụ giải pháp trọng tâm và khâu đột phá trong nhiệm kỳ tới. Theo đó, tập trung quy hoạch chung đô thị Đà Bắc đến năm 2045, xây dựng đồng bộ chính quyền số, phát triển kinh tế số, xã hội số gắn với kinh tế xanh; phát triển nông nghiệp sinh thái kết hợp du lịch cộng đồng, sản phẩm OCOP (Chương trình Mỗi xã một sản phẩm) đặc trưng; khai thác hiệu quả tiềm năng vùng hồ sông Đà và giá trị văn hóa truyền thống; ưu tiên đầu tư hạ tầng thiết yếu, đảm bảo an sinh xã hội; chú trọng đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, xây dựng đội ngũ cán bộ đáp ứng yêu cầu phát triển.

Tại Đại hội xã Tiền Phong (Phú Thọ), ngành du lịch của xã tập trung phát triển lợi thế hồ Hòa Bình cùng văn hoá truyền thống địa phương. Xã đã hình thành các sản phẩm dịch vụ phục vụ khách du lịch như: Homestay, sản phẩm quà lưu niệm, ẩm thực địa phương. Trong 5 năm, có hơn 150.000 lượt du khách đến với xã, doanh thu ước đạt hơn 20 tỷ đồng, góp phần tạo việc làm, cải thiện đời sống cho người dân địa phương.

Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Phú Thọ, Nguyễn Huy Nhuận cho biết, hiện nay ngoài hàng nghìn hộ dân nuôi cá lồng, còn có khoảng 20 doanh nghiệp và hợp tác xã tham gia nuôi cá lồng trên vùng lòng hồ Hòa Bình; trong đó, 18 cơ sở đã được chứng nhận VietGAP, bảo đảm an toàn thực phẩm.

Để nâng tầm thương hiệu, từ năm 2017, tỉnh Hòa Bình cũ (nay là tỉnh Phú Thọ) đã xây dựng nhãn hiệu chứng nhận "Cá sông Đà - Hòa Bình" và "Tôm sông Đà - Hòa Bình", cấp quyền sử dụng cho nhiều hộ, hợp tác xã và doanh nghiệp. Đây là bước đi quan trọng khẳng định vị thế sản phẩm cá sông Đà trên thị trường.

Ngoài ra, tỉnh Phú Thọ định hướng kết hợp nuôi cá lồng trên hồ Hòa Bình với phát triển du lịch sinh thái và trải nghiệm cộng đồng. Mô hình này giúp du khách tham quan, trải nghiệm quy trình nuôi cá, cho cá ăn, đánh bắt và thưởng thức đặc sản "cá sông Đà" ngay tại lòng hồ. Các hộ nuôi liên kết thành hợp tác xã, vừa sản xuất hàng hóa chất lượng cao, vừa tạo sản phẩm du lịch đặc trưng. Việc kết hợp, không chỉ tăng thu nhập cho người dân, mà còn quảng bá thương hiệu thủy sản Phú Thọ, góp phần phát triển kinh tế xanh và du lịch bền vững vùng hồ.

Động lực phát triển

Thời gian qua cấp ủy, chính quyền địa phương tỉnh Phú Thọ đã tập trung nghiên cứu, ban bành các quyết sách liên kết giữa thủy sản và du lịch. Hồ Hòa Bình vốn được mệnh danh là "Vịnh Hạ Long trên cạn", với 47 đảo lớn nhỏ, những thắng cảnh như: Thác Bờ, hang Rết, động Hoa Tiên... cùng văn hóa đa dạng của đồng bào Mường, Thái, Dao. Các tour du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, thể thao dưới nước ngày càng hấp dẫn du khách và cá sông Đà trở thành sản phẩm đặc trưng được giới thiệu, quảng bá.

Chủ tịch UBND xã Tiền Phong (Phú Thọ) Bàn Kim Quy nhấn mạnh, địa bàn có lợi thế về vùng lòng hồ, cấp ủy, chính quyền địa phương đã tập trung đầu tư phát triển nghề nuôi cá lồng. Theo thống kê, hiện nay toàn xã có tổng cộng có 1.544 lồng cá; trong đó hộ dân chiếm 1.301 lồng, doanh nghiệp 243 lồng. Từ việc đầu tư phát triển nghề nuôi cá lồng đã mang lại nhiều đổi thay cho cuộc sống người dân. Địa phương định hướng phát triển, khuyến khích hộ dân đầu tư lồng nuôi hiện đại, vừa tổ chức sự kiện văn hóa, giới thiệu sản phẩm OCOP, bơi thuyền kayak, du lịch ven hồ để thu hút du khách. Cá sông Đà hiện không chỉ là nguồn thực phẩm sạch, mà còn là sản phẩm du lịch có giá trị.

Ông Đoàn Viết Thành, xóm Săng Bờ, xã Tiền Phong cho biết, gia đình được tiếp cận vốn vay từ các chương trình chính sách hỗ trợ phát triển của Nhà nước, đã đầu tư xây dựng được 4 lồng cá. Bằng cách gối giống, gối vụ, kết hợp nhiều loại cá như: Trắm đen, lăng đen, rô phi đơn tính... Đến nay, mỗi vụ gia đình ông Thành thu về hàng chục triệu đồng/lồng. Nhờ đó, gia đình không còn phải lênh đênh trên sông nước như hàng chục năm trước kia. 

Nhiều gia đình trong vùng đã đổi thay cách nghĩ, cách làm, từ chỗ chỉ dựa vào chài lưới, họ mạnh dạn vay vốn, đầu tư 5 - 6 lồng cá mỗi hộ. Sau vụ cá đầu tiên, nhiều gia đình đã tự làm đơn xin thoát nghèo. Theo thống kê tại xóm Sằng Bờ, hiện có 100/162 hộ dân làm nghề đánh bắt và nuôi trồng thủy sản với khoảng 140 lồng cá, biến nghề nuôi cá lồng thành sinh kế chính của cộng đồng.

Là một trong những điểm lưu trú cộng đồng tiêu biểu của vùng hồ Hòa Bình, homestay Sánh Thuấn của anh Đinh Văn Sánh, người dân tộc Mường, trực tiếp quản lý và vận hành, mang đậm nét văn hóa bản địa. Homestay được xây dựng theo kiến trúc nhà sàn truyền thống, nằm giữa không gian xanh mát của núi rừng và mặt nước lòng hồ, tạo cảm giác yên bình, gần gũi thiên nhiên. Anh Sánh cho biết, du khách đến đây không chỉ được nghỉ ngơi trong không gian mộc mạc, thoáng đãng mà còn được tham gia nhiều hoạt động trải nghiệm như chèo thuyền kayak, đánh bắt cá, đạp xe quanh bản, thưởng thức ẩm thực Mường và giao lưu văn nghệ dân tộc. Đồng thời, mỗi người dân trên địa bàn đều là một hướng dẫn viên du lịch, sẽ nhiệt tình giới thiệu về phong tục, đời sống của người Mường, giúp du khách hiểu hơn về văn hóa địa phương.

Nhờ kết hợp giữa du lịch sinh thái - cộng đồng - văn hóa bản địa, Homestay Sánh Thuấn đã trở thành điểm đến hấp dẫn trong hành trình khám phá lòng hồ Hòa Bình, được nhiều du khách trong và ngoài nước lựa chọn. Đây là mô hình điển hình của Đà Bắc trong phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa và sinh kế bền vững.

Anh Nguyễn Tiến Sơn (du khách tỉnh Hà Nam) chia sẻ, hồ Hòa Bình mùa nào cũng cuốn hút, đặc biệt vào mùa thu. Khi làn sương phủ kín mặt hồ, hình ảnh những con thuyền nhẹ lướt, để lại vệt nước loang lổ ánh bạc, vẽ nên một bức tranh thủy mặc thơ mộng, bình yên đến nao lòng. Hồ Hòa Bình còn là một hệ sinh thái đa dạng với nhiều loài cá nước ngọt quý hiếm và thảm thực vật phong phú. Bao bọc quanh hồ là những bản làng của đồng bào Mường, Dao, Thái... nơi nếp nhà sàn cổ, tiếng chiêng, điệu mo và khói bếp chiều vẫn được gìn giữ qua bao thế hệ, tạo nên một không gian văn hóa đậm đặc, nguyên sơ. Sức hút của hồ Hòa Bình nằm ở trải nghiệm sống cùng văn hóa bản địa, các điểm du lịch cộng đồng được hình thành từ những bản làng vốn yên bình trở thành điểm đến hấp dẫn, nơi du khách được hòa mình vào cuộc sống của người dân địa phương.

Những tiềm năng vô giá của hồ Hòa Bình đang được dần "đánh thức" bởi một cú hích mạnh mẽ từ đầu tư hạ tầng và các dự án quy mô lớn. Tuyến đường cao tốc Hòa Lạc - Hòa Bình rút ngắn thời gian di chuyển từ Hà Nội, tuyến đường 435 nối thành phố với cảng Thung Nai - Vịnh Ngòi Hoa (Mường Hoa) được nâng cấp, đặc biệt là dự án cao tốc Hòa Bình - Mộc Châu đang được triển khai mở rộng mở, các tuyến đường ven hồ đang được đầu tư... Hứa hẹn thời gian tới sẽ tạo nên sức hút cho phát triển du lịch hồ Hòa Bình, biến tiềm năng, lợi thế thành động lực phát triển đột phá kinh tế cho địa phương.