Huyền thoại võ thuật, ngôi sao điện ảnh người Mỹ gốc Hoa Lý Tiểu Long đã qua đời cách đây 50 năm. Tuy nhiên, các tác phẩm triết học và thơ ca của ông lại thường bị "bỏ qua" khi người ta nhắc đến di sản của ông.

"Làm trống tâm trí của bạn, là vô hình. Vô hình, giống như nước" - câu nói nổi tiếng nhất của huyền thoại võ thuật Lý Tiểu Long không chỉ đơn giản là lời khuyên của ông dành cho những võ sĩ tương lai về cách né tránh đối thủ một cách khéo léo.

Mà câu nói này cũng đại diện cho một cách tiếp cận thế giới mang tính triết học mà đến nay vẫn gây được tiếng vang đối với người hâm mộ ông.

Con nhà nòi trong gia đình nghệ thuật

Cuốn sách viết về triết học của Lý Tiểu Long - Artist of Life (Đời nghệ sĩ) - được dịch sang tiếng Đức và xuất bản lần đầu tiên vào năm 2023 với tựa đề Empty Your Mind (tạm dịch: Làm trống tâm trí) - chứa đựng những hiểu biết quý giá về hòa bình của ông.

Khía cạnh này trong cuộc đời của Lý Tiểu Long thường bị lãng quên khi nhớ về di sản của ngôi sao điện ảnh - nửa thế kỷ sau khi ông đột tử ở tuổi 32.

Lý Tiểu Long sinh ra với tên Lý Chấn Phiên tại San Francisco vào năm 1940 với cha mẹ là Lý Hải Tuyền – nghệ sĩ viết kịch của đặc khu Hong Kong - và mẹ là bà Hà Ái - ca sĩ kinh kịch và diễn viên điện ảnh nổi tiếng người Quảng Đông.

Nghệ sĩ kung fu tương lai đã dành phần lớn thời thơ ấu của mình ở Hong Kong thuộc Anh và đã xuất hiện trong một số bộ phim khi còn nhỏ.

Nhưng chẳng mấy chốc, rõ ràng là mối quan tâm của Lý Tiểu Long không chỉ giới hạn ở diễn xuất.

Khi còn là một thiếu niên, cậu bé Lý Chấn Phiên bắt đầu học đấm bốc và khiêu vũ và được đào tạo về Vịnh Xuân Quyền - một hình thức kung fu mang tính khái niệm, như một cách kết hợp các động tác uyển chuyển và tình yêu chiến đấu của anh.

Năm 18 tuổi, Lý Tiểu Long sang Mỹ học đại học. Ở xứ cờ hoa, ông cũng dạy võ thuật và phát triển hình thức võ thuật tổng hợp (MMA) ban đầu của riêng mình -  Jeet Kune Do (Tiệt Quyền Đạo).

Đồng thời, Lý Tiểu Long xuất hiện trong một số chương trình truyền hình và phim của Mỹ, thường là những vai nhỏ liên quan đến võ thuật.

Mãi cho đến khi trở về Hong Kong, ông mới có được những vai chính đầu tiên với hãng phim Golden Harvest.

Khi đang ở đỉnh cao danh vọng thế giới, ông đột ngột qua đời vì chứng phù não vào ngày 20/7/1973, khi mới 32 tuổi.

Bộ phim cuối cùng được phát hành trong suốt cuộc đời của ông là Mãnh long quá giang (Way of the Dragon) vào năm 1972, trong khi Long tranh hổ đấu (Enter the Dragon) được hoàn thành sau khi ông qua đời vào năm 1973 - cả hai đều là phim ăn khách của Hollywood.

Tiệt Quyền Đạo: Triết lý chiến đấu để đời của Lý Tiểu Long

Trong khi di sản của Lý Tiểu Long chủ yếu được xác định bởi thể lực vượt trội và kỹ năng chiến đấu kỹ thuật của ông, thì các nguyên lý triết học mà huyền thoại võ thuật đã phát triển trong cuộc đời ngắn ngủi của mình lại ít được chú ý hơn.

Phong cách võ thuật Tiệt Quyền Đạo của riêng ông là sự tổng hợp của những phần kép này trong cuộc đời ông.

"Tiệt" có nghĩa là "cắt đứt" hay "một đoạn". Ý nghĩa này theo Lý Tiểu Long là vì môn võ khi đánh cắt đứt đường quyền của đối thủ, trước khi đối thủ có thì giờ phản ứng.

Tiệt Quyền Đạo (nghĩa là "con đường của cách đánh chặn nắm đấm") là một môn võ bao gồm đòn thế của nhiều môn phái như quyền Anh của Anh, Muay Thái của Thái Lan, Judo, Jujitsu, Aikido và Karate của Nhật Bản, Escrima của Philippines, Savate của Pháp, Taekwondo của Hàn Quốc, Hapkido của Hàn Quốc, Catch Wrestling của Anh, võ Trung Hoa - Hồng Gia Quyền, Vịnh Xuân Quyền, Thái Cực Quyền, Đường Lang Quyền, Nam Quyền,... trong đó đặc biệt nhấn mạnh các kỹ thuật của Vịnh Xuân Quyền (như bài Mộc nhân thung cải cách) được Lý Tiểu Long gọi chung là Kungfu.

Quan trọng hơn bộ tấn và cách di chuyển của Tiệt Quyền Đạo được lấy từ môn Đấu kiếm của phương Tây.

Tiệt Quyền Đạo còn là sự kết hợp tài tình giữa nghệ thuật khiêu vũ cha-cha-cha của châu Mỹ và tinh hoa võ học của châu Á.

Ông là người đã sáng tạo ra một hình thái cơ thể hoàn toàn mới, một kết hợp độc đáo giữa nghệ thuật và võ thuật, tiền thân của Võ tổng hợp (MMA) ngày nay.

"Các kỹ thuật và triết lý của Tiệt Quyền Đạo có thể được áp dụng vào thực chiến cũng như các tình huống thử thách trong cuộc sống.

Tiệt Quyền Đạo bao gồm các kỹ thuật vật lý và các triết lý ứng dụng, đồng thời yêu cầu cá nhân phải rèn luyện bản thân đến trạng thái thực thụ nhất của họ" -  theo trang web của Tổ chức Quản lý Di sản Lý Tiểu Long.

Nhận thức hoàn hảo về cơ thể của chính mình và sự bình yên với vị trí của chính mình trên thế giới là điều quan trọng đối với công việc để đời của Lý Tiểu Long.

Lời khuyên của ông về "hãy là nước, bạn của tôi" cũng đã được trích dẫn nhiều trong nhiều năm và được liên kết với triết lý về tính dễ uốn nắn và nhận thức đầy đủ về bản thân thể chất và tinh thần của chính mình.

Giống như nước rót vào cốc và thay đổi hình dạng của nó, Lý Tiểu Long khuyên mọi người nên thích nghi trong khi vẫn trung thực với bản sắc của chính mình.

Viết sách Đạo của Tiệt Quyền Đạo trong thời gian bị chấn thương nặng

Trong năm 1970, khi 30 tuổi, Lý Tiểu Long bị chấn thương nặng ở dây thần kinh dưới cùng ở lưng dưới trong khi tập luyện cử tạ.

Bác sĩ nói rằng ông không thể tiếp tục luyện võ được nữa. Ông được các bác sĩ chỉ định đeo nẹp lưng trong 6 tháng để hồi phục chấn thương.

Đây là khoảng thời gian rất mệt mỏi và chán nản đối với Lý Tiểu Long khi ông  luôn hoạt động thể chất rất tích cực.

Tiền trở nên eo hẹp khi các vai diễn ở Hollywood ngày càng khó kiếm, hoàn cảnh đó đã khiến vợ của ông là Linda Lee phải làm việc buổi tối tại một dịch vụ trả lời điện thoại để giúp thanh toán các hóa đơn trong gia đình.

Bác sĩ có nói với Linda Lee rằng cơ thể của Lý Tiểu Long không có chất béo, chỉ có cơ bắp, nhìn bề ngoài thì cơ thể của ông có năng lượng, nhưng thực chất sức khỏe bên trong không ổn, do cơ thể ông rất cần chất béo để giống với người khỏe mạnh bình thường.

Trong suốt những tháng ngày phục hồi sức khỏe, Lý Tiểu Long bắt đầu viết về phương pháp luyện tập của mình chứng nghiệm từ chính bản thân cho môn võ Tiệt Quyền Đạo với cuốn sách mang tựa đề Đạo của Tiệt Quyền Đạo (Tao of Jeet Kune Do).

Nhiều câu nói của Lý Tiểu Long trong sách này bắt nguồn từ những nghiên cứu của chính ông về các trường phái triết học và võ thuật khác nhau, và đôi khi là cách diễn giải những cách diễn đạt trước đó của những người khác mà ông đã viết ra để hướng dẫn riêng mình thành lời của chính mình.

Sống thật với chính mình

Phần quan trọng nhất trong di sản của Lý Tiểu Long có thể là những gì ông đã làm cho các diễn viên châu Á ở Hollywood.

Ông là ngôi sao Hollywood người Mỹ gốc Á thực sự đầu tiên có thể kiếm được tiền, ông đã tìm cách mở đường cho các thế hệ tương lai.

Lý Tiểu Long là một trong những ngôi sao người Mỹ gốc Á đầu tiên đóng vai chính trong một bộ phim quốc tế lớn.

Nhưng vai trò của ông với tư cách là một triết gia và nhà tư tưởng cũng đáng được lịch sử chú ý nhiều hơn.

Cuốn Đời nghệ sĩ có những đoạn nhật ký riêng tư của ông. Trong khi đó, di sản của ông được tiếp nối bởi con gái của ông - Lý Hương Ngưng (Shannon Lee), người thường xuyên trả lời phỏng vấn và tổ chức một podcast về cha mình, với tựa đề đơn giản là Bruce Lee Podcast.